§. 1.
Moeijelijkheid van het onderzoek.

[Seite 1]

Hy die over de verscheidenheid van het Men-
schelijk Geslacht schryven, en al dat geen ver-
melden zal, waardoor de stammen der Menschen
in derzelver Lighaams-gestalte onderling verschil-
len, moet vooral zich toeleggen, om dat verschil
te vinden, 't welk tusschen den Mensch en de
overige Dieren plaats heeft. Dan hier gebeurt
ook, 't geen men meermaalen in de beöeffening
der Natuurlyke Historie, en wel voornaamelijk
[Seite 2] der Dierkunde ziet gebeuren, dat wy naamelijk
dikwijls veel gemakkelyker het een of ander soort
van deszelfs gelijkslachtigen op het eerste gezicht,
en als het ware door eene zinnelyke bevatting
onderscheiden, dan die eigenlyke onderscheiden-
de kentekenen verklaaren, of met woorden uit-
drukken kunnen. Dus kan men gemakkelijk ge-
noeg eenen Rot van eenen Muis, of eenen Haas
van een Konijn onderscheiden: dan het is moei-
jelijk de onderscheidende kentekenen, waar op
dat verschil rust, en 't welk wy allen gevoelen,
aan het daglicht te brengen. En dat het onder-
werp waar over wy handelen, die zelfde moeije-
lijkheid in zich heeft, hebben in dat vak groote
mannen openlijk en rondborstig beleden, zoo dat
Linneus, die onsterffelyke Natuurkundige,
welke waarlijk gebooren was om de onderschei-
dende kentekenen van de voorwerpen der Natuur-
lyke Historie op te speuren, en dezelve Syste-
matisch daar naar te rangschikken, in de Voor-
reden van zyne Fauna Suecica zegt, ‘„dat het
eene zaak is van een allermoeijelijkst onder-
zoek, een eigenlijk onderscheid van den
Mensch, 't geen deszelfs soort alleen toe-
komt, optenoemen”’: ja hy zegt zelfs, ‘„dat
hy tot hier toe geen onderscheidend ken-
teken tusschen den Mensch en eenen Aap had
kunnen uitvinden”’: en in zijn Systema Natu-
rae verwondert hy er zich over, ‘„dat een on-
vernuftige Aap zoo weinig van den verstandig-
sten Mensch verschilt, dat die Landmeeter
[Seite 3] der Natuur nog moet gezocht worden, om dat
onderscheid te beperken”’: zoo dat hy dan
eindelijk ook den Mensch geen geslacht- of soort-
maatig kenteken heeft toegewezen, maar integen-
deel den lang-geärmden Aap met hem onder hes
zelfde geslacht geplaatst heeft.

§. 2.
Orde in het behandelen dezer stoffe.

Intusschen zy het my vergund dat geene
op te noemen, waar door, indien ik my niet
bedriege, de Mensch van de overige Dieren
schijnt te verschillen, in welke zaak ik my aldus
zal gedraagen, dat ik

Voor eerst opnoeme 't geen betrekkelijk is
tot het uitwendig maaksel van het Menschelijk
Lighaam;

Ten tweeden, 't geen het inwendig maak-
sel;

Ten derden, 't geen de werkingen van het
dierlijk huishouden;

Ten vierden, 't geen de Zielsvermogens be-
treft.

Hier by zal ik, ten vijfden, kortelijk eeni-
[Seite 4] ge den Mensch alleen eigen ziekten voegen;
en eindelijk

Ten zesden, die dingen optellen, welke
men gemeenelijk, doch verkeerdelijk, ge-
meend heeft, dat den Mensch van de reden-
looze Dieren onderscheiden.

§. 3.
I. Het uitwendig maaksel.

Hier toe breng ik ook wel eenige kenteke-
nen, welke, schoon ze eigenlijk behooren tot
het maaksel van het beengeraamte, zich evenwel
ook in de uitwendige gestalte van het lighaam,
welke daar van afhangt, openbaaren: en dan
zullen de volgende, vooral indien men ze in sa-
menhang met de anderen beschouwt, genoegsaam
schynen, om het Menschelijk Geslacht te be-
paalen.

A.) De rechtopgaande stand;

B.) Het breede en ruime Bekken;

C.) De twee handen;

D.) De Tanden in eene gelyke rije naast
elkander geplaatst.

[Seite 5]

Hier toe, als tot zoo veele Hoofddeelen, kan
het overige, 't geen de gestalte van het Men-
schelijk Lighaam voor zich in 't byzonder heeft,
gemakkelijk gebracht worden: derhalven zullen
wy nu van elk afzonderlijk handelen.

§. 4.
A.) De rechtopgaande Stand.

Hier moeten wy twee gewichtige stukken be-
wyzen.

Voor eerst naamelijk, dat de rechtopgaande
Stand voor den Mensch, volgens zyne natuur ge-
schikt;

Ten tweeden, dat ze den Mensch eigen is.

Dit zal hier onder blyken by §. 10.

Maar het eerste wordt niet alleen a priori,
gelijk men zegt, betoogd uit het maakzel zelve
van het Menschelijk Lighaam; maar ook a poste-
riori uit de eensgezinde overeenstemming van alle
Volken, voor zoo veele wy kennen, van alle
tyden herwaards. By deeze bewijsgrond behoeve
ik niet langer stil te staan, als by eene diergely-
ke, welke men bybrengt om het tegendeel te be-
toogen, en welke men ontleent uit voorbeelden
van viervoetige Kinderen, welke onder de wilde
Dieren waren opgewassen. Zy toch, welke de
zaak behoorlijk overweegen, zien ligtelijk, dat
men zich geenen stand van 't Menschelijk Lighaam
[Seite 6] kan verbeelden, welke minder overeenstemt met
dien, waar toe de Natuur den Mensch geschikt
heeft, dan dien evengemelden stand dier onge-
lukkige Kinderen; zoo dat men met het zelfde
recht elke wanschapen Vrucht voor een denkbeel-
dig richtsnoer van de Menschelyke geschapenheid
zoude moogen houden; als door 't voorbeeld van
zoodaanige wilde Kinderen den natuurlyken gang
en de levenswyze van den Mensch betoogen.

Maar wat meer is, indien men een weinig
naauwkeuriger onderzoek doet naar die verhaalen
van wilde Kinderen, blijkt het veel eer in de
echtste en ontwijffelbaarste voorbeelden, als in
dat van onzen beruchten Pieter van Hame-
len ^a) (Peter the wild boy, Iuvenis Hannoveranus
van Linné) van het Meisje uit Champagne^b),
[Seite 7] van den Man uit het Pyrenaeisch gebergte^c),
en van anderen, dat die ongelukkige schepzels
regt op gegaan hebben; en dat er in de vertel-
lingen der overigen, welke gemeenlijk voor vier-
voetig gehouden zijn, als de Schaapachtige Jon-
geling uit Ierland van Linneus (Iuvenis Ovinus
Hibernus), verscheiden dingen voorkomen, wel-
ke ze zeer twijffelagtig en ongeloofbaar maa-
ken^d), zoo dat die verstandige wilde Mensch van
[Seite 8] Linneus (homo sapiens ferus. Syst. Nat. Ed. XII.
T. I. p. 28.) in de daad met geen meerder recht
viervoetig (tetrapus), als ruig (hirsutus) genaamd
schijnt te zijn.

§. 5.
Dat de Natuur den Mensch geschikt heeft
om regt ep te gaan, uit deszelfs
maaksel betoogd.

Schoon het my verdriet en verveelt, eene
zaak die van zelve spreekt en klaarblykelijk is,
nog verder te bewyzen, kan ik ze echter niet
onaangeroerd laaten, daar twce beroemde man-
nen, naamelijk P. Moscati een Italiaan, en A.
Schrage^e) een Nederlander, een zoo alge-
meen aangenomen gevoelen bestryden. Intusschen
zy het genoeg uit het groot getal dier bewijsre-
denen eenige weinige uit te kiezen.

Dat de Mensch dan van natuure geschikt is om
regt op te gaan, duidt reeds op het eerste gezicht
[Seite 9] de lengte der beenen, in evenredigheid tot den Romp
en de Armen, aan. Want schoon ik het met
Daubenton niet eens ben, welke meent, dat
geen Dier buiten den Mensch zulke lange achter
beenen heeft^f), welke gelijk zijn aan de leng-
te van het Hoofd en den Romp te samen geno-
men; 't geen toch door de voorbeelden van ver-
scheiden Zoogdieren (als by voorb. de Simia Lar
en Ierboa Capensis) wederlegd wordt; blijkt het
echter ieder een, dtt de Mensch aldus geschapen
zijnde, geenszins gelijk de viervoetige Dieren
gaan kan, daar de Kinderen zelve toch niet an-
ders dan op de knieën kruipen kunnen, niette-
genstaande dezelve nog in dien jeugdigen leeftijd,
naar de zoo gemelde evenredigheid, korter bee-
nen hebben, dan volwassenen.

Doch de lengte niet alleen, maar ook de sterk-
te der Beenen, indien men ze vergelijkt met de
zoo veel tederer Armen, toonen ten duidelijk-
sten, dat dezelve alleen tot ondersteuning van het
Lighaam door de Natuur geschikt zijn, 't geen
voornaamelijk uit de Beenwording betoogd wordt,
welke ons leert, dat in een eerstgebooren Kind de
beenderen van de Voorvoet, en wel inzonderheid
het Hielbeen, veel rasser in een beenachtige zelf-
[Seite 10] standigheid veranderen en volmaakt worden, dan
de beenderen van de Voorhand, en dit brengt de
nart der zaake mede, daar toch de tedere hand-
jens in de eerste levensjaaren, byna geene kracht
behoeven uitteöeffenen, terwijl de voeten reeds
op het einde van het eerste jaar geschikt behoo-
ren te zijn, om her Lighaam te ondersteunen,
en overeind te kunnen gaau: om nu niet te spree-
ken van de sterke Kuitspieren (Soleus en Gemellus)
als welke door de Natuur, ten einde den Mensch
regt overeind te houden, zoo sterk en groot ge-
maakt zijn, dat Aristoteles en de oude Mensch-
kundigen en daaruit geöordeeld hebben, dat men
den Mensch alleen Kuiten kon toeëigenen.

Verder leert de geheele samenvoeging der
beenderen van de Borstholte, dat de Mensch
volstrekt niet gelijk de viervoetige Dieren gaan
kan. Deeze toch, indien ze langgebeend zijn,
hebben eene ter zyde als 't ware te samen ge-
drukte, en voorwaards gekielde of schtrpgekante
Borst, en geene Sleutelbeenderen, op dat de
ter wederzyden geplaatste beenen des te ligter
tot elkander hellen, en aldus de zwaarte van 't
Lighaam gemakkelyker en steviger zouden kunnen
ondersteunen. Daar en boven hebben de viervoe-
tige Dieren een veel langer Borstbeen, of een
grooter getal Ribben, welke laager nederdaalen
tot de scherpe Heupbeensranden, ten einde in
de horizontaale ligging van den Romp, de Inge-
wanden der Buik te ondersteunen. 'T geen in
[Seite 11] den tweevoetigen Mensch zich alles geheet anders
bevindt: zyne Borstholte is vlakker, zyne Schou-
deren staan wijd van elkander door de tusschen
geplaatste Sleutelbeenderen, zijn Borstbeen is
kort, zijn Buik heeft zulk een groot getal van
beenige steunzels niet als de gemelde Dieren; en
wat er diergelyke meer zijn, welke ieder een in
het oog moeten loopen, die slechts weinige
geraamten van viervoetige, inzonderheid langge-
beende, Dieren, met een Menschelijk geraam-
te, wat aandachtig vergelijkt, en welke alle
toonen zullen, hoe ongeschikt het maaksel van
den Mensch is om op vier voeten te gaan, wel-
ke gang voor denzelven niet dan onzeker, wag-
gelend, zeer lastig en vermoeijend zou kunnen
zijn.

§. 6.
B.) Het breede en ruime Menschelijk
Bekken.

Maar al het geen tot hier toe aangeroerd is
krijgt de meeste kracht door de beschouwing van
het Menschelijk Bekken, wiens geheel byzonder
maaksel insgelijks een onderscheidend kenteken
verschaft, waar door de Mensch oneindig veel
van de menschgelykende Aapen, en in 't geheel
van alle overige Zoogdieren, ten duidelijksten
verschilt.

[Seite 12]

Want schoon het eene ongehoorde en te ver-
gedreven meening zoude moogen schynen, zou
men echter kunnen verdeedigen, dat aan geen
ander dan het Menschelijk geraamte een Bekken
kan toegekend worden. Zoodaanig eene samen-
voeging naamelijk der ongenoemde Beenderen
met het Heilig – en Staartbeen, welke de ge-
daante van een Bekken, of soort van Waschvat,
byna verbeeldt: van welk een Bekkenvormig
maaksel de verlengde Heupbeenderen der overige
Zoogdieren verre afwyken. Want de Heupen
zelfs van den Orang Utang (Simia Satyrus) en den
Olisant, schoon ze een weinig nader, dan die van
andere Zoogdieren, wier geraamten ik onderzocht
heb, by het maaksel van het Menschelijk Bek-
ken schynen te komen, overtreffen echter in den
eerstgenoemden in lengte derzelver breedte;
terwijl ze in den laatsten eene zeer languitgerekte
kraakbeenige vereeniging der Schaambeenderen
vertoonen, en in beiden ten duidelijksten van die
Bekkenvormige of Waschkom – achtige gedaante
verschillen, welke in den Mensch alleen zicht-
baar is, zoo door de vlakke uitbreiding der
Heupbeenderen boven derzelver beenigen rand,
en de dunheid der kraakbeenige vereeniging der
Schaambeenderen, als ook door de kromming des
Heiligbeens van deszelfs bovensten rand af, en
de voorwaardsche richting der Wervelbeenderen
waar uit het Staartbeen bestaat.

§. 7.
Betrekking der nabygelegen zachte deelen
tot de gedaante van het Menschelijk
Bekken.

[Seite 13]

Aan de achterzyde van het Bekken zijn de
Bilspieren geplaatst, waar van de buitenste, of
groote, geene andere Spieren van het Lighaam in
dikte zich gelijk hebben, en met eene aanmer-
kelyke laag Vet bedekt, de Billen vormen, wel-
ker vleeschige, gepaste en bolrondachtige uitge-
strektheid, waar tusschen de Aars verborgen ligt,
zoo wel de beroemdste Schryvers over de Natuur-
lyke Historie, gelijk Aristoteles ^g) en
Buffon ^h), als de grootste Menschnatuur-
kundigen, als Galenus ⁱ⁾ en Haller ^k),
[Seite 14] voor het voornaamste kenteken houden, waar door
de Mensch van de Aapen, welke in 't geheel
geene Billen hebben, het meest verschilt.

Verder hangt ook van de evengemelde kromte
des Heilig – en Staartbeens, die merkwaardige
ligging der inwendige Vrouwelyke Teeldeelen, en
inzonderheid de richting der Schede, af, daar
deszelfs middenpunt of As, veel meer dan in de
overige Zoogdieren, van den zoogenaamden As van
het Bekken afwijkt, en voorwaards gericht is;
't geen wel is waar, de Baaring moeijelyker pleegt
te maaken, maar daar en tegen ook de Vrouw voor
veele andere ongemakken, waar aan zy, voor-
al geduurende de Zwaugerheid, als rechtop gaan-
de zou kunnen onderhevig zijn, behoedt.

Aan die zelfde richting der Schede, moet
men ook toeschryven, dat de Vrouwen niet, ge-
lijk de Wijfjens der redenlooze Dieren, hun wa-
ter achter uit maaken: en dat zy dit des te min-
der kunnen doen, wijl de mond der Pisweg in
de Dieren (voor zoo veel tot nog toe bekend is)
zich niet opent tusschen de Schaamlippen, ge-
lijk zulks in de Vrouwen plaats heeft, maar ach-
terwaards in de Schede zelve; het geen ik on-
dervonden heb in de menschgelykende Dieren
zelve, als in den Mandril (Papio Maimon) en
Meerkat (Simia Cynomolgus); welke Dieren ik
ontleed heb.

[Seite 15]

En uit de beschouwing van die richting der
Vrouwelyke Schede, zal men nu een geschil kun-
nen beslissen, 't welk reeds van den tijd van
Lucretius af, dikwijls betwist is, welk eene
ligging naamelijk in den Byslaap het best voor
den Mensch geschikt zy, en hoe men deeze ge-
noegelyke wellust smaaken moet? Want schoon
de Mensch op meer dan eene wyze dien gewyden
dienst van Venus verrichten kan, en de verschei-
denheid zelve daar van door sommigen^l) gere-
kend is, onder die dingen, waar door de Mensch
van de Dieren verschilt; ja schoon er natuurlyke
redenen plaats kunnen hebben, waarom eenige
Menschen, veel eer gelijk de Dieren, het voort-
teelingswerk zouden moeten verrichten^m); zoo
schijnt echter over 't algemeen de betrekking der
Schede tot de Mannelyke Roede beter geschikt
om de Huwelijksplicht voorwaards naar elkanderen
gekeerd te volbrengenⁿ⁾.

§. 8.
Kortelijk iets over het Maagdenvlies, de
Watervleugels of Nijmphenm en
den Kittelaar.

[Seite 16]

Ten einde in eens af te handelen al het geen
de Vrouwelyke Kunne in het Menschelijk Ge-
slacht, ten opzichte van haare geheime deelen,
zich byzonder eigen heeft, moet ik ook gewag
maaken van het Maagdenvlies, welk vlies, voor
zoo veel ik weet, tot nog toe in geen ander Dier
gevonden is. Nimmer heb ik eenig blijk daar
[Seite 17] van, of deszelfs overblijfsels, welke in zooge-
naamde mijrtenvormige uitwasfen veranderd wa-
ren, kunnen vinden in de Wijfjens van Aapen
of Baviaanen, even min als in een Wijfjes Oli-
fant, welke men voor veele jaaren door Duitsch-
land voerde, wier Teeldeelen ik daar om nog des
te naauwkeuriger onderzocht heb, om dat men
my bericht had, dat wylen de Heer Trendeln-
burg, in leven zeer beroemd Geneesheer te
Lubek, in dat zelve Dier een soort van Maag-
denvlies had waargenomen. Opmerkenswaardig
voor 't overige is dit Lighaarnsdeel by jonge Meis-
jens, waar van ik volstrekt geene natuurlyke nut-
tigheid gissen kan. Weinig in de daad, behaa-
gen my de meeningen der Mensch-Natuurkundi-
gen, ten welken einde het Maagdenvlies geschike
zy; doch allerminst bevalt my het niet zeer
scherpzinnig gevoelen; 't welk Haller daar en
boven nog over het zelve heeft, ‘„dat, wijk
het in den Mensch alleen gevonden wordt, die
teken der kuischheid denzelven ook gegeven
is tot een zedelijk einde.”’

Wat de Watervleugels en den Kittelaar betreft,
Linneus schijnt in twijffel te staan, of, behal-
ven de Menschelyke Vrouwelyke Kunne, eenige
andere Wijfjens der Dieren, die deelen ook heb-
ben? maar dat geen van beiden den Mensch al-
leen eigen is, heb ik zelve ondervonden; want,
na het geloofwaardig getuigenis van zoo veele an-
[Seite 18] deren, heb ik by velerlei Zoogdieren van on-
derscheiden Ordens, deidelijk eenen Kittelaar waar-
genomen, en in eenigen eenen vry grooten,
als in den Mandril (Papio Maimon) en Loris (Le-
mur tardigradus): doch den allerlangsten, ter
grootte van eene kleine vuist heb ik gezien in
eene Vinvisch (Balaena Boops) van twee en vijftig
voeten lengte, welke ik, kort na dat ze in de
Maand December 1791 by Zandvoort in Holland
gestrand was, naauwkeurig bezichtigd heb.

Insgelijks heb ik in een Mongus (Lemur Mon-
goz), welke ik geduurende veele jaaren leevend
gehad heb, Watervleugels gevonden, welke
volstrekt gelijk die der Menschen waren.

§. 9.
C.) De Mensch is een tweehandig Dier.

Uit het geen tot hier toe nopens den opge-
richten gang van den Mensch gezegd is, vloeit
nu het groote voorrecht van deszelfs uitwendig
maaksel voort, naamelijk het allervrijst gebruik
van twee allervolmaaktste Handen; in welker maak-
sel hy toch zoo verre de overige Dieren over-
treft, dat daar uit de bekende valsche sluitreden
van Anaxagoras haaren oorsprong genomen
heeft, welke in onze dagen door Helvetius op
nieuw wederom is opgehaald: ‘„dat de Mensch
[Seite 19] daarom het allerverstandigste Dier schijnt te
zijn, om dat hy handen heeft.”’

Dit gevoelen waarlijk luidt al te vreemd;
meer schijnt integendeel het gezegde van Ari-
stoteles met de waarheid der Natuur over een
te koomen, ‘„dat de Mensch alleen in de daad
handen heeft, welke waare handen zijn,
daar in de Menschgelykende Aapen zelve, het
voornaamste deel der hand, te weeten de Duim,
naar evenredigheid kort is, byna zonder nagel,
en, om de woorden van den grooten Eusta-
chius te gebruiken, zeer belacchelijk: zoo
dat voorzeker geene andere hand, dan die van
den Mensch, den naam verdient van het Werk-
tuig der Werktuigen, welken eertytel die Stagiriti-
sche Ontleedkundige aan dat Lighaamsdeel gege-
ven heeft.”’

§. 10.
De Aapen integendeel, en andere diergelyke
Dieren, zijn vierhandig.

De Aapen en andere gemeenlijk menschgely-
kend genoemde Dieren, uit het Geslacht der
Baviaanen, Meerkatten en Spookdieren, kan men
in de daad niet tweevoetig of viervoetig noemen,
maar vierhandig. Want hunne achtervoeren hebben
insgelijks eenen waaren Duim, en niet eene groote
Toon, welke aan den tweevoetigen Mensch al-
[Seite 20] leen vergund is^o): ja, zy verdienen met meer
recht den naam van handen dan hunne voorvoe-
ten, daar het bekend is, dat zy beter geschikt
zijn om iets aan te vatten, dan de laatstgemel-
den, en dat er wel een soort van Meerkatten is
(Cercopitheca Paniscus), 't welk aan de voorhan-
den geenen Duim heeft, doch dat men nog nim-
mer eenig diergelijk vierhandig Dier gevonden
heeft, aan 't welk de Duim der achterhanden
ontbreekt.

Gemakkelijk zal men nu ook hier uit het ge-
schil kunnen beslissen, 't welk over den Orang
Utang en andere menschgelykende Dieren betwist
is, of dezelve naamelijk in de bosschen, in hun-
nen natuurstaat, op twee, dan vier voeten gaan.
Geen van beiden heeft voorzeker plaats. Want
dewijl hunne handen geschikt zijn om te vatten,
en niet om te loopen, blijkt het duidelijk, dat
de Natuur deeze Dieren geschikt heeft, om hun
leven meest op de boomen door te brengen. Dee-
ze beklimmen zy, daar op zoeken zy hunnen
[Seite 21] kost, en dan dient hun het eene paar hadden om
zich vast te houden, het andere paar om vruch-
ten af te plukken, en andere dingen te verrich-
ren: en tot dat zelfde einde, heeft de Natuur
veelen Meerkatten, welke minder volmaakte han-
den hebben, met eenen langen Rolstaart voor-
zien, om zich daar mede des te zekerder aan de
boomen vast te kunnen houden.

Dat het verder het werk der kunst of onder-
wijs is, indien men wel eens Aapen overeind
heeft zien gaan, behoeve ik byna niet te zeg-
gen, daar het immers uit naauwkeurig naar 't le-
ven getekende afbeeldingen van den Orang U-
tang^p) blijkt, hoe ongemakkelijk en tegenna-
tuurlijk die Lighaamsgestalte is, waar in dat Dier
met zyne voorhanden op eenen stok leunt, terwijl
intusschen de achterhanden zeer ongerijmd als eene
Vuist toegevouwen zijn^q). Daar en boven is my
nooit eenig voorbeeld voorgekomen van eenen Aap,
of eenig ander Zoogdier, behalven den Mensch,
't welk op eene voet staande, zijn evenwigt kan
houden, gelijk de Mensch doen kan.

[Seite 22]

Hier uit blijkt, dat de rechtstandige gestal-
te, gelijk wy zagen dat ze waarlijk met 's Men-
schen natuur overeenkomt, insgelijks denzelven
eigen is (§. 4.) Zoo dat men zeggen kan

§. 11.
D.) Eigenschappen der Menschelyke
Tanden.

De Tanden staan in den Mensch, meer dan
in de overige Dieren, in eene gelyke rije naast el-
kanderen geplaatst.

De onderste Snytanden staan rechter op, 't geen
ik brenge tot een der voornaamste onderscheiden-
de kentekenen van 't Menschelijk lighaam.

De Honds of Hoektanden steeken niet buiten den
mond uit, of staan verre van de anderen verwy-
derd, maar naast dezelven op eene rije.

De Baktanden of Kiezen hebben kroon en, wel-
ke op eene zonderlinge wyze stomp gebult zijn;
waar door zy ten duidelijksten verschillen van de
Baktanden van den Orang Utang en Gibbon, en
[Seite 23] van zoo veele andere Aapen van dat soort, wier
Bekkeneelen ik onderzocht heb.

Eindelijk heeft de Onderkaak van den Mensch,
drie aanmerkelyke onderscheidende kentekenen,
en wel voor eerst, is dezelve zeer kort, voorts
steekt de Kin vooruit, waar door dan ook de Sny-
tanden recht op staan, eindelijk hebben deszelfs
Knokkels eene zonderlinge gedaante, richting, en
geleding met de Slaapbeenderen, 't geen dezelve
in de daad van alle Onderkaaken van andere Zoog-
dieren, voor zoo veele ik er ken, doet verschil-
len, en welke klaarblykelijk aanduiden, dat de
Mensch van Natuure tot een alles-eetend Dier (ani-
mal emnivorum) geschikt is.

§. 12.
Nog eenige andere dingen, welke den Mensch,
wat deszelfs uitwendig maaksel betreft,
eigen schynen, golijk een onbe-
haird Lighaam enz.

Eenige minder belangryke dingen, welke men
insgelijks tot de onderscheidende kentekenen van
den Mensch pleegt te brengen, gaa ik geheel
voorby, gelijk het Oorlelletje, het min of meer
vooruitsteeken der Lippen, voornaamelijk der Onder-
lip, en diergelyken.

Evenwel moet ik kortelijk handelen over de
[Seite 24] hairlooze gladheid van het Menschelijk lighaam,
en onderzoeken in hoe verre dezelve tot de onder-
scheidende kentekenen tusschen den Mensch en
andere Zoogdieren, welke hem eenigzins gely-
ken, gebracht kan worden. Linneus beweert
wel, dat er ergens op den Aardbol Aapen gevonden
worden, welke minder hairig zijn, dan de Mensch;
doch ik beken openhartig, dat ik tot hier toe
vruchteloos gezocht heb, waar ter waereld die
Aapen te vinden zijn. Men weet integendeel
uit de eensgezinde overeenstemming van geloof-
waardige Reizigers, dat die menschgelykende
Aapen, welke men gewoonlijk in 't Maleitsch
Orang Utang noemt, en zoo wel de Angolasche,
als die van het Eiland Borneo, als mede de lang-
geärmde Gibbon, van natuure zeer veel ruiger
zijn, dan de Mensch; en de voorbeelden van
die Dieren, welke men op verscheiden plaatsen in
Europa gezien heeft, bevestigen zulks insgelijks;
daar dezelve, schoon ze hunnen volkomen was-
dom nog niet hadden, en van een zwakkelijk
gestel waren, niet te min hairiger waren, dan
de Mensch.

Doch dit is buiten twijffel waar, dat men
hier en daar Menschen ontdekt heeft, en wel
voornaamelijk de bewooners van eenige Eilanden
van de Stille Zee, welke zeer ruig van lighaam
zijn; waar van men echter tot hier toe een naauw-
kreuriger beschryving hebben moet.

[Seite 25]

De eerste, welke van dezelve gewag gemaakt
heeft in zyne Zeetochten, is de Heer Spang-
berg ^r), welke op zyne terugreize van de
Kusten van Japan naar Kamschatka, verhaalt,
dat hy zoodaanig een Volk gevonden heeft in de
Zuidelyke Kurilische Eilanden (43°. 50'. breed-
te)^s).

De Heer J. R. Forster ^t), heeft slechts
hier en daar enkelde diergelyke van de algemeene
regel aswykende voorbeelden gevonden onder de
Inwooners der Eilanden Tanna, Mallicolo en
Nieuw Caledonien.

Ook zegt men, dat er zulk eene Stam te Su-
matra is, welke de binnenste deelen van dat Ei-
land zou bewoonen, en Orang Gugu genaamd
zijn^u).

[Seite 26]

Maar gelijk de Mensch over het geheel glad
en onbehaird van lighaam is, zoo schynen inte-
gendeel eenige bepaalde gedeelten by denzelven
veel ruiger te zijn, dan by de redenlooze Die-
ren, gelijk Schaamelheid en de Oxelholtens,
welke de Ouden dan ook om die reden onder de
onderscheidende kentekenen, welke den Mensch
eigen zijn, gerekend hebben.

§. 13.
II. Merkwaardige eigenschappen van het
Menschelijk lighaam: ten opzichte
van deszelfs inwendig maaksel.

Na afgehandeld te hebben, 't geen aangaande
de eigenschappen van het uitwendig Menschelijk
lighaam te zeggen was, zijn wy nu gekomen
aan het tweede stuk waar over wy handelen moe-
ten, (§. 2.) naamelijk het inwendig maaksel van
hetzelve; waar in wy echter, volgens de enge
paalen van dit ons bestek, de kortheid zullen be-
hooren te betrachten, en hetzelve zoo beknopt
mogelijk te bearbeiden.

Intusschen kan men wederom dit geheele stuk
in twee Hoofddeelen afhandelen; en dus onder-
zoeken

A.) Welke deelen den Mensch of alleen,
of benevens slechts weinige andere Dieren
ontbreeken.

[Seite 27]

B.) Welke deelen integendeel denzelven ei-
gen zijn.

§. 14.
A.) Inwendige Deelen welke den
Mensch ontbreeken.

Deeze deelen, welke vooral in de Huisdieren
gevonden worden, zijn weleer, toen men nog
zoo geene gelegenheid had om Menschelyke ly-
ken te ontleeden, of dezelve verzuimde, daar
men liever leevende Dieren met het ontleedmes
onderzocht, byna alle ook den Mensch toege-
kend.

Daar toe behoort by voorb. het Vleeschig Vlies
(Panniculus carnosus, of museulus subcutaneus), 't
welk door Galenus en deszelfs navolgers, ja
zelfs ook door den Man, welke de Menschelyke
Ontleedkunde hersteld, en dezelve van de dwaa-
lingen van Galenus allerscherpzinnigst gezuiverd
heeft, ik bedoele Vesalius, verkeerdelijk den
Mensch toegeëigend is; doch door Nicolaus
Steno te recht denzelven ontzegd, en alleenlijk
aan de Dieren is toegekend.

Het Slagaderlijk wondernet (Rete mirabile arte-
riosum), het welk Galenus insgelijks onder de
deelen van het Menschelijk lighaam telde, heeft
[Seite 28] Berengarius Carpensis, en na hem Vesa-
lius, getoond dat den Mensch ontbreekt.

Dat de Mensch geen Schortspier van het Oog
(Musculus oculi suspensorius, of septi-
mus) heeft, waar mede de viervoetige Zoogdie-
ren voorzien zijn, heeft Fallopius het eerst,
naar waarheid der Natuur, geleerd.

Dat de Menschelyke Vrucht geen Pisvlies
heeft (Membrana Allantois), het welk meest alle
de overige Zoogdieren hebben, heeft men eerst
laater bewezen.

Ik spreek nu niet van andere deelen, welke
men wel in eenige weinige Diergeslachten gevon-
den, doch niet te min ook tevens ten onrechte
den Mensch toegeëigend heeft, gelijk het zoo-
genaamde Alvleesch van Asellius (Pancreas Asellii),
de vereenigings buisjens tusschen de Lever en den Gal-
blaas (Ductus Hepaticystici), het Lighaam van High.
more (corpus Highmori) enz., noch van die deelen,
welke daar ze slechts aan eenige Dierordens gege-
ven zijn, dus ook zoo baarblykelijk den Mensch
ontbreeken, dat niemand ligtelijk ze denzelven
zal kunnen toekennen; waar toe ik by voorb.
brenge het Wenkvlies (Membrana nictitans), ['t geen
ik uit hoofde der orde in dit betoog gemeend heb
gevoeglyker hier ter plaatse te kunnen opnoemen,
schoon het eigenlijk tot de uitwendige deelen be-
hoort], en den Schortband van den Hals (Ligamen-
[Seite 29] tum suspensorium Colli), en andere van dien
aart.

Het Snytandsgat (Foramen incisivum), ach-
ter de bovenste Snytanden, heeft de Mensch
wel met de viervoetige Dieren gemeen, doch
het zelve is naar evenredigheid kleiner, en en-
keld, daar de meeste andere Zoogdieren het zel-
ve dubbeld, en van eene aanmerkelyke grootte
hebben.

§. 15.
Het Tusschenkaaksbeen.

Om meer dan eene reden, moet ik afzonder-
lijk gewag maaken van een merkwaardig been.
Want de beenderen van de bovenkaak, welke by
den Mensch tot malkanderen komen, en waar ia
alle de boventanden geplaatst zijn, worden by
de Dieren voorwaards van elkanderen gescheiden,
door middel van een zonderling derde been, het
welk gelijk een wigge tusschen dezelve is inge-
voegd, en waar aan Haller den naam gegeven
heeft van het Snytandsbeen (Os incisivum), om dat
de bovenste Snytanden (by die Dieren; welke
deeze tanden in de bovenkaak hebben) in dat been
geplaatst zijn. Dan dewijl hetzelve insgelijks
gevonden wordt by die Zoogdieren, welke de
gemelde Snytanden niet hebben, gelijk de Pecora,
alsmede den Olifant en den Africaanschen Rhi-
[Seite 30] noceros met twee hoornen, of welke in 't geheel
geene tanden hebben, gelijk de Mierenëeters en
Walvisschen, heb ik het gevoeglyker geoordeeld
hetzelve het Tusschenkaaksbeen (Os intermaxillare)
te noemen^w). Sommige Dieren hebben dit
been enkeld en onverdeeld, by veelen integendeel
is het midden door in tweeën gedeeld, doch by
allen is het door deszelfs eigen naaden van de na-
bygelegen beenderen des Bekkeneels onderschei-
den: waar van de eene, welke op het aange-
zicht zich vertoont, by de meesten ter wederzy-
den langs den neus haare richting neemt, tot
aan het einde van de kassen der Snytanden, de
andere, welke naar het gehemelte loopt, van
die zelve tandkassen af, boogswyze naar de
voorste gaten des gehemelte strekt. Dewijl der-
halven mijn zeer geachte Vriend Camper het on-
der de voornaamste onderscheidende kentekenen
tusschen den Mensch en de overige Zoogdieren
rekent, dat den eerstgemelden dat been ont-
breekt, doet zich in de daad deeze tweeledige
vraag op:

1.) Of naamelijk de Mensch waarlijk hetzelve
niet hebbe,

[Seite 31]

2.) en of alle de overige Zoogdieren hetzelve
bezitten?

De eerste vraag heeft voor derdehalve Eeuw
aanleiding gegeven tot eenen hevigen twist onder
de Ontleedkundigen van dien tijd. Want daar
Galenus de bovengenoemde naaden van het tus-
schenkaaksbeen mede optelt by de ovetige naaden
van het Bekkeneel, zoo gebruikte Vesalius,
behalven zoo veele anderen, deezen bewijsgrond,
dat hy naamelijk betoogde, dat Galenus zijn
Beenkundig handboekje, 't geen men zoo lange
voor een algemeen richtsnoer gehouden hadt, niet
samengesteld hadt naar het maaksel van het Men-
schelijk geraamte, maar naar dat van eenen Aap.
Doch na de vruchtelooze poogingen van Jac. Syl-
vius, om door nietige voorwendsels zynen ge-
liefkoosden Galenus te handhaaven^x), meen-
den wy dat dit geschil zoo geheel en al uitge-
maakt was, dat het gantsch buiten onze verwach-
[Seite 32] ting ging toen de Heer Vicq d'Azyr, in onze
dagen, eene overeenkomst trachtte te bewyzen^y)
tusschen het maaksel van den Mensch en de ove-
rige Dieren, met betrekking tot het Tusschen-
kaaksbeen; waar op wy althans het minste dach-
ten. Want het eenige teken van gelijkheid,
waarop die overeenkomst gevestigd is, dat half-
maanswyze spleetje naamelijk, 't geen men in
de Kaakbeenderen van ongebooren en eerstgebooren
Menschelyke Vruchten dwars achter de kassen der
Snytanden zien kan, en 't geen somwylen in
volwassen overblijst, is overlang bekend ge-
weest^z). Maar dat men ten onrechte die spleet
een naad noemt, heeft de scherpzinnige Fallo-
pius, reeds voor meer dan twee honderd jaaren,
wijsfelijk, en naar de waare gesteldheid der na-
tuur aangemerkt^a). Verder behoeve ik niet
[Seite 33] te zeggen, dat op de oppervlakte der Kaakbeen-
deren, welke in het aangezicht zich voordoet,
in het Menschelijk Bekkeneel, zoodaanig eene
spleet, veelmin eene naad, welke by de Aapen
zoo duidelijk is^b), niet gevonden wordt.

Maar wat betreft de andere vraag, of onder
de Zoogdieren den Mensch alleen het Tusschen-
kaaksbeen ontbreeke, zoo moet ik volmondig be-
kennen, dat ik in verscheiden Bekkeneelen der
vierhandige Dieren, het zelve vruchteloos ge-
zocht heb.

Want de naaden; welke dat been bepaalen,
ontbreeken in 't geraamte van eene Cercopithecus
Morta, welk in ons Academisch Natuur-Kabinet
bewaard wordt: in wiens Bekkeneel men voor
't overige de andere naaden zeer duidelijk zien
kan.

Even min heb ik dezelve kunnen vinden in
een ander geraamte van het zelfde Diergeslacht,
't geen de Heer Billman, beroemd Heelmeester
te Cassel bezit, doch 't welk van een ouder
Morta is, en waarvan de meeste naaden toege-
groeid zijn, zoo dat men uit dat voorbeeld alleen
niets kan opmaaken.

[Seite 34]

Doch een derde voorbeeld van dezelfde Meer-
kat is my bekend, 't geen ik te danken heb aan
mynen hooggeachten Vriend Schacht, verdien-
stelijk Hoogleeraar te Harderwyck, welk Dier ins-
gelijks dat been ontbreekt.

De Heer Holme, beroemd Geneesheer te
te Manchester, heeft my nog een vierde voor-
beeld bekend gemaakt van het geraamte van eene
Cercopithecus Morta, 't welk geen spoor laat zien
van het Tusschenkaaksbeen.

Zoo dat het allezins der moeite waardig schijnt,
in andere voorwerpen uit dat Diergeslacht verder
onderzoek te doen, naar het al of niet aanwezig
zijn van het Tusschenkaaksbeen.

In het vreeslyke geraamte van den waarlijk
ontzaglijk grooten menschgelykenden Aap van het
Eiland Borneo, 't geen ik in het Natuur-Kabinet
van den Prins van Orange, in den Haag, naauw-
keurig en by herhaalde reizen onderzocht heb,
heb ik niet het minste of geringste blijk van die
naaden gezien; maar dat deeze Aap al oud geweest
is, leert zoo wel de geheele gestalte van het ge-
raamte, als ook inzonderheid de samengroeijing
der meeste Bekkeneels naaden^c).

[Seite 35]

Doch anders is het gesteld met het Bekkeneel
van een jonger diergelijk menschgelykend Dier,
van welks geraamte ik de overblijffels te Londen
in het Britsch Museum ontdekt heb, waar aan
nog een oud briefje hing, 't welk inhield, dat
het de beenderen waren van eenen Orang Utang,
welke Capitein Aprice van het Eiland Sumatra
had medegebracht, want in dat Bekkeneel was
er geene schaduw te vinden der naaden van het
Tusschenkaaksbeen, schoon alle de andere zeer
duidelijk zichtbaar waren.

Maar daar en boven heeft Ed. Tyson, de-
zelve ook niet gevonden in zynen Angolaschen
Orang Utang, en in de Plaat van Daubenton,
verbeeldende het Bekkeneel van een diergelijk
Dier uit dezelfde plaats, vindt men dezelve even
min afgebeeld.

Hoe het ondertusschen zy, dit is ongetwijf-
feld waar, dat men het insgelijks tot de onder-
scheidende kentekenen van den Mensch brengen
kan, dat de Bekkeneelen der gemelde Aapen,
zoo wel als de overige Zoogdieren de Kaakbeen-
[Seite 36] deren meer vooruitsteekend en voorwaards uitge-
strekt hebben.

§. 16.
B.) Onderscheid tusschen eenige inwendige
deelen van den Mensch, en die van
andere Zoogdieren.

Men begrijpt ligtelijk, dat ik hier niet han-
delen kan, dan over eenige weinige, en wel de
zonderlingste deelen, welke in den Mensch van
die der andere Dieren verschillen.

Om dan met het Hoofd te beginnen, zoo
heeft de Mensch, behalven verscheiden andere
minder belangryke deelen, gelijk by voorb. het
crystallyne vocht, 't welk by denzelven, (indien
men de Walvischaartige Dieren uitzondert), naar
het schijnt, naar evenredigheid zeer klein, en
by een volwassen minder platrond, dan by andere
Dieren is; het groote gat in het achterhoofds-
been, by denzelven meer voorwaards geplaatst,
dan by de viervoetige Dieren^d), en andere
deelen van dien aart; eene aanmerkelijk groote massa
harssenen, niet zoo zeer naar evenredigheid van
[Seite 37] het geheele Lighaam, (welk gevoelen reeds van
Aristoteles's. tijd af de overhand hadt gehad);
maar, volgens de schoone waarneeming van den
beroemden Soemmerring, met betrekking tot de
dunheid de Zenuwen, welke uit hatzelve haaren
oorsprong neemen^e). Indien men derhalven
het geheele Zenuwgestel in eenen Menschnatuur-
kundigen zin in twee deelen verdeelt, naamelijk in
een eigenlijk zoogenaamd Zenuwgestel, het geen
de Zenuwen zelve, en dat gedeelte der Harsenen
en des Ruggenmergs bevat, het geen de naaste be-
trekking heeft op derzelver oorsprongen; en in
een Gewaarwordingswerktuig (pars sensorialis) het
geen eene naauwere betrekking heeft op den band,
waar door de werkingen zelve der Zenuwen ver-
bonden zijn met de Zielsvermogens: dan heeft
zekerlijk de Mensch het grootste deel van dat
edeler gedeelte, het geen het Gewaarwordings-
werktuig bevat.

Even merkwaardig is het, 't geen de scherp-
zinnigheid van den vernuftigen Soemmerring
insgelijks ontdekt heeft, dat de steentjens in het
[Seite 38] pijnappel kliertje, welke anderen reeds zoo menig-
maalen in hetzelve hebben waargenomen, na dat
de Mensch veertien jaaren bereikt heeft, zoo be-
stendig en onmisbaar in de menschelyke Harssenen
gevonden worden, dat dezelve insgelijks onder
de byzondere eigendommen van Mensch verdienen
gerekend te worden^f). Eene enkelde reize
slechts heeft hy zulke steentjens gevonden in het
pijnappel kliertje van een Damhert. En indien
dezelve somwylen in de Harssenen van een volwas-
sen Mensch in de daad niet gevonden zijn, moet
men zulks zekerlijk tellen onder de zeldzaamste
onregelmaatigheden, hoedaanig een voorbeeld my
medegedeeld is door den uitmuntenden Paduaschen
Menschnatuurkundigen L. M. A. Caldani, wel-
ke ray bericht heeft, dat er ouder de Harssenen
van vier Menschen lyken, welke hy in 't jaar
1786 opzettelijk tot dat einde hadt onderzocht,
een geweest is, en wel van eenen ouden Man
waar in geen blijk te vinden was van eenig steen-
tje in 't pijnappel kliertje.

In de Borstholte moet ik spreeken van de lig-
ging van het Hart, welke den Mensch eigen is;
welk Ingewand niet, gelijk by de viervoetige
[Seite 39] Dieren, op het Borstbeen rust, maar, gelijk
de rechte gang van den Mensch medebrengt, op
het Middenrif. Deszelfs basis is ook niet, als
by dezelve, naar het hoofd, maar naar de Borst-
wervelbeenderen gericht, gelijk de punt naar de
linker borst; hier van daan noemt men, 't geen
by de Dieren het rechter en linker hart heet,
by den Mensch liever het voor – en achterwaard-
sche gedeelte van het hart. Zeer weinige Zoog-
dieren hebben ook, gelijk de Mensch, den har-
tenzak aan het middenrif vastgegroeid.

Hen Darmcanaal is volmaakt zoodaanig, als
een alleseetend Dier het zelve behoorde te hebben.

Want men kan hetzelve dat der vleescheeten-
de Dieren eenigzins gelykend noemen, door het
maaksel der maag, en de kortheid van den blin-
den Darm.

Dat der kruideetenden integendeel, door de
lengte van het dunne, en deszelfs aanmerkelijk
verschil van het dikke gedarmte; door den knob-
belachtigen kronkeldarm; door het gebrek aan die
klieren, welke een sterkriekend smeer achter den
aars afscheiden, enz.

Eindelijk, hebben de Vrouwelyke Teeldeelen,
behalven de bovengenoemde byzonderheden, nog
dit aanmerkelijk, dat de Baarmoeder uit een zeer
zonderling eigenaartig weefzel is samengesteld: en
[Seite 40] de bevruchting is merkwaardig, zoo door het
weefzel der Moederkoek, en de lengte der Na-
velstreng, als ook daar door, dat er slechts ee-
ne Navel – ader is.

Doch de tedere Menschelyke ongebooren vrucht
is, voor zoo veel ik weete, alleen eigen, het
tot nu toe nog raadzelachtige Navelblaasje, het
geen ik op eene andere plaats heb aangetoond^g),
dat aan alle Menschelyke vruchten, tot omtrent
vier maanden na de bevruchting gemeen, en naar
de natuur voor dezelven geschikt is, waar ter
plaatse ik ook gehandeld heb over eenige overeen-
komst van hetzelve met het doijervlies van een
onuitgebroeid kuiken.

§. 17.
III. Eigenschappen van den Mensch,
ten opzichte der werkingen van het
Dierlijk huishouden.

Voornaamelijk komt hier in aanmerking de
geheel byzondere tederheid en zachte gedweeheid van
het Menschelijk Celachtig Weefzel.

[Seite 41]

Want gelijk het eene allerbekendste zaak is,
dat er een aanmerkelijk onderscheid plaats heeft
tusschen verscheiden Diergeslachten en derzelver
soorten, ten opzichte van de vastheid van dat
eelachtig of slymerig weefzel; dat hetzelve by
voorbeeld zeer taay is in een Aal, tederer inte-
gendeel in een Forel: zoo heeft ook de scherp-
zichtige Ontleedkundige Zinn, reeds over lang
waargenomen, dat de Mensch boven de andere
Zoogdieren, alles voor 't overige gelijk gesteld,
het allerfijnste en tederste celachtig weefzel
heeft.

Dan ik zoude my zeer moeten bedriegen, in-
dien die zachtheid van dat zonderling eigenaartig
weefzel niet behoorde gerekend te worden on-
der de uitsteekendste voorrechten, waar door de
Mensch boven de overige Dieren uitmunt. Want
daar, aan den eenen kant, dat weefzel door het
geheele lighaam, van de dikke huid af, tot de
inwendigste deelen toe verspreid is, en tusschen
alle deelen van het geheele werktuig van den
Mensch, als 't ware eene gemeene band, is in-
geweefd; en daar hetzelve, aan den anderen kant,
de zitplaats is van die Levenskracht, welke het
algemeenst door het lighaam verspreid is, naame-
lijk van het te samentrekkings vermogen (contractili-
tas), waar mede het geen Stahl tonus noemt
het meest schijnt overeentekomen; zoo geloove
ik voorzeker, dat men aan die gedweeë teder-
heid van het celachtig weefzel van den Mensch
[Seite 42] voornaamelijk moet toeschryven, dat by gemak-
kelyker dan eenig ander Zoogdier aan elk Cli-
maat gewennen, en in alle Luchtstreeken woo-
nen kan.

Gelijk derhalven de Natuur den Mensch, ten
op ichte van zijn voedzel, zoo als wy hier bo
ven gezien hebben, alleseetend geschapen heeft,
zoo heeft ze ook gewild, dat dezelve, ten op-
zichte van zyne woonplaats, een bewooner van al-
le Land en Luchtstrecken (παντοδαπος) zijn zoude,
en danrom is deszelfs lighaam uit het gedweeste
celachtig weefzel te samengesteld, op dat hy
zich des te gemakkelyker naar de veelvoudige uit-
werkselen van verschillende Climaaten zoude kun-
nen schikken en voegen.

En aan deeze geschiktheid om aan alles te
kunnen gewennen beantwoordt voortreffelijk eene
andere natuurkundige eigenschap van den Mensch,
naamelijk, deszelfs langsaame wasdom, lange kinds-
heid, en laate manbaarheid. By geen ander Zoog-
dier groeit het Bekkeneel zoo spade vast; by
geen botten de tanden zoo laat uit; behalven
den Mensch leert er geen zoo laat eerst op de
beenen staan, en groeit zoo lang; geen is zoo
laat eerst geschikt om zijn geslacht te kunnen
voortplanten.

Doch aan den anderen kant is er ook geen
Zoogdier, waar aan naar evenredigheid van de
[Seite 43] middenmaatige grootte van het Menschelijk Lig-
haam, door de Natuur zulk eenen laaten grens-
paal des Levens is toegewezen^h).

Door zoo even van den wasdom van den
Mensch te spreeken, valt my nog eene byzon-
dere eigenschap te binnen, welke insgelijks,
behalven denzelven, voor zoo veel ik weet, in
geen ander Dier is waargenomen, en welke van
deszelfs opgerichten stand afhangt; dat naamelijk,
indien men een Mensch des ogtends meet, hij ruim
een vinger breed grooter bevonden wordt, dan des
avonds ⁱ⁾.

[Seite 44]

Doch de Voortteelingsverrichtingen, waar
van ik gewag maakte, gebieden my om afzon-
derlijk te spreeken van eenige dingen daar toe
betrekkelijk.

De Mensch heeft dan niet, over 't algemeen,
gelijk de dieren, eenen byzonderen bepaalden tijd des
jaars, waar in de voortteelingsdrift by hem ster-
ker dan op eenigen anderen tijd werkt^k).

Inzonderheid is den Mannnen het voorrecht
der Zaadontlastingen by nacht vergund, welke ik
in zoo verre tot de natuurlyke ontlastingen van
eenen gezonden Man brenge, dat hy door dezel-
ve, indien het met zijn temperament en natuur-
gesteldheid overeenkomt, van het overtollig en
anderszins prikkelend zaad bevrijd worde.

De Maandstonden integendeel schynen de
Vrouwen niet minder eigen, doch meer algemeen
[Seite 45] en aan alle gemeenschappelijk opgelegd, zoo dat
ik van gevoelen ben, dat Plinius te recht de
Vrouw het eenigst Dier, het welk dien maan-
delijkschen vloed heeft, (animal menstruale) ge-
noemd heeft. Ik weet zeer wel, dat verschei-
den Schryvers ook aan andere vrouwelyke Dieren,
voornaamelijk uit de orde der vierhandigen, eene
diergelyke ontlasting hebben toegeschreven, dat
men by voorb. verhaalt, dat de Aap, Diana
genoemd, uit de punt van zynen staart dien vloed
ontlast enz. Doch zoo dikwijls ik sedert twin-
tig jaaren gelegenheid heb gehad om Wijfjens
Aapen, Baviaanen enz., 't zy in Diergaarden,
't zy zoodaanige, welke door marktloopers rond-
gevoerd wierden, te zien, heb ik daar naar on-
derzoek gedaan, en wel veelal vernomen, dat
deeze of geene Aap nu en dan wel eens eene
bloedstorting uit de Lijfmoeder onderhevig was,
doch welke de verstandigste oppassers, die zelve
zulk eene bloedstorting voor eene tegennatuurlyke
ziekelyke ongesteldheid hielden, betuigden, dat
in geenen Aap op eenen bepaalden tijd voorviel,
en waar van de meesten er openhartig voor uit
kwamen, dat men zulks gemeenlijk voor eenen
Stondenvloed uitgaf, om de verwondering van 't
Volk des te meer gaande te maaken.

Doch van de fabelachtige verhaalen uit de
lichtgeloovige oudheid van geheele Volken, by
welken de Vrouwen van de Maandstonden verstoken
[Seite 46] zijn, zullen wy op eene andere plaats kortelijk
spreeken.

§. 18.
IV. Dingen welke den Mensch eigen
zijn, ten opzichte van zyne
Zielsvermogens.

Ieder een brengt eenstemmig hier toe, als
het hoogste en grootste voorrecht van den Mensch,
het gebruik der Reden. Maar onderzoekt men eens
wat naauwkeuriger wat deeze woorden beteke-
nen, dan moet men zich verwonderen, hoe zeer
verschillende betekenissen de verstandigste Wijsgee-
ren aan het woord Reden gegeven hebben. Som-
migen toch noemen ze een geheel byzonder, en
den Mensch alleen eigen vermogen der Ziel: an-
deren weder slechts eene uitsteekende, en zeer
voortreffelyke graad van dat vermogen, waar van
men niet dan eenige flaauwe blyken in de Ziel
der Dieren vindt. Deeze noemen ze eene om-
vatting van alle de verhevenste vermogens van de
Mensschelyke Ziel: anderen nog eene byzondere
wyziging der Menschelyke Zielsvermogens enz.

Doch ik geloove, dat men korter en veiliger
[Seite 47] die vraag kan oplossen, indien men a posteriori,
zoo als men zegt, dat voorrecht van den Mensch
daar in stelt, het geen hem macht en heerschappy
over alle overige Dieren geeft^l). Dat de
Mensch zulk eene heerschappy voert, weet ieder
een. Even bekend is het, dat de oorzaak van
die heerschappy niet in de lighaamelyke sterkte
van den Mensch gelegen is. Derhalven kan ze al-
leen gebracht worden tot de vermogens der Ziel,
en derzelver voortreffelijkheid. En die vermo-
gens, waar door de Mensch dan de overige Die-
ren verre overtreft, van wat aart en natuur zy
dan ook mogen weezen, kan men Reden noe-
men.

De Mensch is van natuure zoo geschapen,
gelijk wy gezien hebben, dat hy alleseetend en
een bewooner van den geheelen Aardbol is. Doch
deeze onbeperkte vryheid in voedzel en woon-
plaats brengt, naar gelang der byna onein-
dige verscheidenheid van Lucht en Landstreek
en andere omstandigheden, even menigvuldige
behoeftens met zich, waarin hy op meer dan
[Seite 48] eene wyze voorzien kan. Derhalven heeft de
Schepper hem begaafd met reden, en een vin-
dingrijk vernuft, waar door hy zich naar die nood-
wendigheden schikken kan.

Hier van daan is ook reeds in de oudste tyden,
door de verstandigste Volken, dit voornaamste
voorrecht van den Mensch, de geest naamelijk
der uitvinding, Goddelyke eere bewezen. Te
weeten onder den naam van Thoth door de Aegyp-
tenaaren, van Hermes door de Grieken.

Want dus heeft de Mensch, om kortelijk
veele dingen te bevatten, dus heeft hy zich zel-
ven werktuigen verschaft, en Franklin noemde
hem derhalven zeer vernuftig een werktuigmaa-
kend Dier (a tool-making animal); dus bereidde
hy zich geweer en wapenen; dus bedacht hy zich
middelen om vuur te verwekken; dus heeft hy
ook, om de een den ander ten hulpe en dienst
te kunnen zijn, de spraak uitgevonden, welke
men insgelijks onder de dingen, welke den
Mensch eigen zijn, moet tellen^m), daar de-
[Seite 49] zelve hem niet is aangebooren, gelijk de Stem
de Dieren, maar door hem verzonnen en in ge-
bruik gebracht isⁿ⁾, het welk de willekeurige
verscheidenheid der Taalen alleen genoegzaam
leert.

§. 19.
Kortelijk iets over het lacchen
en schreijen.

Behalven het zoo even gemeld vermogen
om het gevoelen onzer ziel te kunnen uitdruk-
ken, de spraak naamelijk, moeten wy nu nog
handelen over twee andere zaaken, waar van het
[Seite 50] nog niet zoo ontwijffelbaar is uitgemaakt, of de-
zelve, gelijk de spraak, den Mensch alleen toeko-
men, daar ze door denzelven niet uitgevonden,
maar hem aangebooren zijn, en niet zoo zeer tot
het gebruik der Reden, als tot de Gemoedsbe-
weegingen behooren; te weeten het lacchen, die
metgezel der vrolijkheid, en het schreijen

Het is wel algemeen bekend, dat er by vee-
le Dieren, behalven den Mensch, traanen afge-
scheiden worden: doch de vraag is, of zy ook
van droefheid schreijen. Gelooswaardige getui-
gen bevestigen het van sommigen; gelijk Stel-
ler van den Zeebeer^o), en Pallas van
de Kameelen^p). Doch het schijnt twijffelach-
tiger te weezen, of de Dieren al lacchende hun-
ne vrolijkheid kunnen uitdrukken; schoon ver-
scheiden Schryvers er hier en daar voorbeelden van
hebben aangehaald. Le Cat by voorb., verze-
kert, dat hy eenen Angolaschen Orang Utang heeft
zien lacchen en schreijen^q).

§. 20.
V. Voornaamste Ziekten welke den
Mensch eigen zijn.

[Seite 51]

Schoon dit op het eerste gezicht meer tot de
Ziektekunde, en niet zoo zeer tot de Natuurlyke
Historie van den Mensch zoude mogen schynen
te behooren, vergunne men my echter met een
woord daar uit eenige Ziekten op te noemen,
welke insgelijks den Mensch eigen zijn: dewijl
in de daad ook deeze tegennatuurlyke verschijnse-
len, hem byzonder toekomende, in deszelfs na-
tuurlyke lighaamsgesteldheid en geschapenheid, en
dierlyke huishouding gegrondvest zijn: zy ver-
dienen dus ook met hetzelfde recht hier ter plaat-
fe aangevoerd te worden, daar men insgelijks
eenige Ziekten, aan de Dieren byzonder eigen,
gewoon is in derzelver Natuurlyke Historie op te
noemen, gelijk de Rundvee-pest, of de kwaa-
de droes der Paarden, of de Dolheid, welke
uit zichzelven by het Hondengeslacht menigvuldig
genoeg ontstaat enz.

Men begrijpt intusschen van zelve, dat ik
hier niet, dan van de merkwaardigste Ziekten
spreeken kan, en dat het gering getal derzelven,
't welk uit zeer veelen is uitgekozen, nog niet
geheel ontwijffelbaar den Mensch alleen toekomt,
dewijl de Ziektekunde der Beesten, indien men
[Seite 52] eenige onzer huisdieren uitzondert, uit hoofde
van gewichtige, en ten deele onoverkomelyke
zwaarigheden, nog byna geheel onbeöeffend is.

Allerwaarschijnlijkst echter kan men onder de
Ziekten, welke het Menschelijk Geslacht alleen
eigen zijn, de volgende tellen:

Meest alle de met uitslag gepaar-
de koortsen, of ten minsten uit deeze Orde
inzonderheid

De Kinderpokjens ^r),

De Mazelen,

Het Roodvonk,

Het Gierstuitslag,

Het Peperkoorn, of Blutsvlekken,

De Pest.

Uit de Orde der bloedstortingen

Het Neusbloeden, (?)

[Seite 53]

De Aambeijen,

De meer als natuurlyke Stondenvloed.

Uit de Classe der ziekten van met
zenuwgestel

De Miltzucht,

De Lijfmoeders-opstyging,

De eigenlijk zoo genoemde Ziekten der Ziet,
gelijk de Zwaarmoedigheid, het Heimwee
enz.: misschien ook de onmaatige drift
tot Voortteeling by 't Mannelijk en Vrou-
welijk Geslacht (Satyriasis, Nymphoma-
nia),

Het Cretinismus (de Ziekte der Zwitser-
sche Cretins).

Uit de Classe der wandaantige zien-
ten

De Engelsche Ziekte (?)

De Krop-kliergezwellen (?)

De Venusziekte,

De Pelagra,

De Melaatschheid en Olifantsziekte.

[Seite 54]

Uit de Classe der palaatselyke ziek-
ten

De Opstopping der Maandstonden,

De Kanker (?)

De Lijkdoorns,

De aangebooren Breuk (?)

De verschillende soorten van Uitzakkingen,
gelijk die der binnenst buitengekeerde Pis-
blaas, waar van wy eene naauwkeu-
riger beschryving aan den vernuftigen
Bonn te danken hebben^s).

Het voortloopend Uitslag (?)

Het Hoofdzeer.

Ik staa nog in twijffel, of ik hier onder ook
brengen zal de Wormen der Ingewanden van den
[Seite 55] Mensch, en de twee soorten uit het Luizen-ge-
slacht, welke, voor zoo veel ik weet, buiten
denzelven, by geen ander Zoogdier immer ge-
vonden zijn.

Ik zwyge geheel van de Ziekten, welke
schoon den Mensch niet eigen, by derzelven
echter menigvuldiger, dan by andere Dieren voor-
komen, gelijk het moeielijk tanden krygen, de val-
sche bevruchting, het miskraamen, de moeielyke baa-
ring enz.

§. 21.
VI. Kort verslag van die dingen; waardoor
men, doch verkeerdelijk, meende, das
de Mensch van de Beesten verschilde.

Van veele dingen daar toe behoorende is
boven reeds gesproken, daar de gelegenheid zulke
medebracht. De overige, welke my te binnen
schieten, zal ik nu kortelijk laaten volgen.

Hier toe behoort dan by voorb. de nabygele-
genheid der oogen tot elkanderen; welke in de Aapen
veel nader, dan in den Mensch, by elkanderen
geplaatst zijn.

De hairen aan beiden de oogleden; welke, be-
halven den Mensch, ook in veele andere, in-
zonderheid de vierhandige, Dieren gevonden
worden, als mede ook in den Olifant.

[Seite 56]

De vooruitsteekende Neus; waarin de langge-
neusde Aap^t) den Mensch verre overtreft.

De onbeweeglijkheid der Ooren; welke niet by
alle Menschen zoodaanig zijn, en niet by alle de
andere Zoogdieren beweeglijk. De Mierenëeters
moet men by voorb. uitzonderen.

Het zintuig des Gevoels hebben de meeste vier-
handige Dieren met den Mensch gemeen.

Als mede de Lel.

Doch ik schaame my byna zulke dingen opte-
noemen, welke al te ongerijmd zijn; gelijk het
oprispen; 't welk men onder de voorrechten van
den Mensch gerekend heeft^u);

En dat men den Mensch niet, gelijk de Bees-
ten, vet kan mesten^w), en andere van dien stem-
pel.

---

§. 22.
Verslag van het geen verhandeld
moet worden.

[Seite 57]

Tot dus verre hebben wy die dingen onderzocht,
waardoor de Mensch van de overige Dieren ver-
schilt. Wy komen derhalven nu al nader tot het
hoofddoel deezer geheele verhandeling, en zul-
len eensdeels onderzoeken, hoedaanig en hoe
[Seite 58] groot eene aangebooren verscheidenheid er plaats
hebbe tusschen de menigvuldige Geslachten en
Natieën der Menschen zelve; andersdeels over-
weegen, of deeze verscheidenheid hebbe kun-
nen ontstaan door te verbasteren, dan of dezelve
zoo groot zy, dat men veel eer verscheiden oor-
spronglyke grondsoorten van hec Menschelijk Ge-
slacht zoude moeten stellen. Doch eer ik daar
toe overgaa, moet men nog twee vraagen over-
weegen

1.) Wat men in de Dierkunde door soort ver-
staa;

2.) Hoe over 't algemeen een grondsoort in eene
verscheidenheid verbastert.

Dan van elke vraag afzonderlijk.

§. 23.
1.) Wat is een soort?

Wy zeggen dat Dieren tot een en hetzelf-
de Soort behooren, indien dezelve in maaksel en
gestalte zoo veel met eikanderen overeenkomen,
dat die dingen, waar door ze onderling verschil-
len, door te verbasteren alleen hebben kunnen
ontstaan.

Verschillende Soorten integendeel noemen
[Seite 59] wy dezulke, waar van het onderscheid zoo we-
zenlijk is, dat het zelve uit de bekende oorzaa-
ken van verbastering niet kan verklaard worden.

Dit alles gaat tot hiertoe wel, in 't afgetrok-
kene beschouwd.

Maar om nu die kentekenen aan den dag te
leggen, waar door wy in de natuur der zaaken zel-
ve de loutere verscheidenheden van de echte soor-
ten onderling kunnen onderscheiden, zulks is ee-
ne zaak, welke niet zoo gemakkelijk is.

De onsterffelyke Ray heeft wel reeds in de
voorige Eeuw, en dus lang voor Buffon, ge-
oordeeld, dat men zoodaanige Dieren tot hetzelf-
de soort brengen moest, welke zich onderling ver-
mengen, en vruchtbaare jongen teelen.

Daa daar dit kenteken twijffelachtig en onze-
ker schijnt te zijn in de huisdieren, welke de
Mensch zich heeft ondergeschikt gemaakt, uit
hoofde van het gedwongen leven 't welk zy lei-
den, zoo heeft de scherpzinnige Frisch, in
het begin deezer Eeuw, dat kenteken alleen be-
perkt tot de wilde Dieren, en verklaard, dat
zoodaanige Dieren tot hetzelfde Soort behooren,
welke van Natuur^x) met malkanderen paaren.

[Seite 60]

Doch men moet bekennen, dat wy ook mot
die bepaaling te maaken weinig gevorderd zijn.

Want voor eerst, hoe weinig kan men ver-
wachten zoo veele wilde Dieren, voor al de Uit-
landsche, waar van het ons ten hoogsten aange-
legen lag te weeten, of men ze voor loutere ver-
scheidenheden, dan voor verschille de soorten hou-
den moet, ooit te zullen kunnen beöordeelen
naar dac richtsnoer der voortteeling met elkande-
ren? inzonderheid, indien dezelve een geheel
onderscheiden vaderland hebben: by voorb. de
Angolasche Orang Utang (Schimpansé), en die
van het Eiland Borneo.

Doch, ten anderen; zoo is over 't algemeen
deeze twijffelachtigheid en duisterheid, ten op-
zichte van de zaak waar over wy thans handelen,
[Seite 61] van veel minder gewicht, voor zoo veel men de
wilde Dieren beschouwt, dan wel betrekkelijk de
Huisdieren, welke op die wyze uitgesloten wor-
den.

Want hier staat men het meest verlegen: hier
van daan de zoo menigvuldige verschillen der
Schryvers, by voorb. omtrent den Hond, wiens
stammen sommigen gehouden hebben voor zoo vee-
le verschillende grondsoorten; anderen voor loutere
verscheidenheden, welke van dien stam, welken
men Huis of Herdershond noemt, verbasterd zijn;
anderen leiden weder alle die verscheidenheden van
den Jakhals af: terwijl anderen eindelijk bewee-
ren, dat zoo wel de laatstgemelde, als alle de
andere verscheidenheden van den Huishond, hun-
nen oorsprong van den Wolf genomen hebben,
enz.

Dan gelijk deeze bepaaling, welke men van
de vermenging ontleend heeft, niet voldoende is
om het denkbeeld van Soort, en het verschil tus-
schen Soort en Verscheidenheid te bepaalen; zoo
zijn ook andere ten zelven einde gemaakte bepaa-
lingen even onvoldoende, by voorb. het besten-
dig aanwezen van een zeker kenteken; want de
sneeuwwitte kleur en de roode oogen in de witte
verscheidenheid der Konynen, zijn zoo allerbesten-
digst, als ooit eenig soortmaatig kenteken zijn
kan enz.

[Seite 62]

Zoo dat ik er byna aan wanhoope, dat mon
anders dan uit de overeenkomst en waarschijnlijk-
heid eene bepaaling van Soort in de beöeffening
der Dierkunde zal kunnen maaken.

Ik zie by voorb. dat de Maaltanden van den
Africaanschen Olifant aanmerkelijk veel in ge-
daante van die van den Asiatischen verschillen. My
is wel onbekend, of de Olifanten van deeze wijd
van elkander afgelegen waerelddeelen zich immer
met elkander zullen vermengen; even min weet
ik, hoe bestendig dat maaksel der tanden in bei-
den zy; dan daar ik tot hier toe in die voor-
beelden, welke ik heb kunnen te zien krygen,
hetzelfde verschil heb waargenomen, en daar er
my tot nu toe geen voorbeeld bekend is van Maal-
tanden, welke door verbastering alleen zoo veran-
derd zijn; zoo gisse ik uit de overeenkomst,
dat men die Olifanten niet voor enkelde verschei-
denheden, maar voor verschillende soorten hou-
den moet.

Integendeel dunkt my, dat men den Fret
niet voor een byzonder soort, maar voor eene
loutere verscheidenheid van den Bunzing houden
moet, niet zoo zeer om dat ik weet dat ze
met elkander voortteelen, als wel, om dat de
eerstgenoemde roode oogen heeft, en men naar
mijn begrip alle die Zoogdieren wier inwendige
oogen die zwarte verwe missen, volgens de over-
eenkomst voor loutere verscheidenheden houden
[Seite 63] moet, welke van derzelver grondsoorten verbas-
terd zijn.

§. 24.
Toepassing van het bovengemelde op het
vraagpunt, hoe de verscheidenheden
of soorten van het Menschelijk
Geslacht te bepaalen.

Men begrijpt ligtelijk waar heen al het geen
tot hier toe gezegd is strekken moet. Wy heb-
ben derhalven ook, behalven de overeenkomst,
geenen anderen weg om het bovengemelde
vraagpunt (§. 22.) te kunnen oplossen. Dan,
zullen wy dien weg inslaan, zoo moeten wy al-
toos de twee gulde wijsgeerige regels van den
grooten Newton in 't oog houden: naamelijk

Voor eerst: ‘„Men moet altijd de zelfde
oorzaaken opgeeven van de natuurlyke
uitwerkselen van het zelfde geslacht.”’

Wy moeten derhalven dezelfde oorzaaken toe-
schryven aan de lighaamelyke verscheidenheid der
Stammen in het Menschelijk Geslacht, welke
wy aan eene evengelyke lighaamelyke verschei-
denheid van andere, wijd over den Aardbol ver-
spreide Huisdieren, toeschryven.

[Seite 64]

Ten anderen: ‘„Men moet geen meer oor-
zaaken van 't geen wy in de Natuur
zien aanneemen, als voldoende zijn om
de verschijnselen daar van te verklaa-
ren.”’

Indien het derhalven blyken zal, dat de Ver-
basterings oorzaaken voldoende zijn om de ver-
schijnselen, welke wy in de lighaamelyke ver-
scheidenheid onder 't Menschelijk Geslacht zien,
te verklaaren, zoo moet men geene plaats geeven
aan zoodaanig eene andere, welke ontleend is uit
het gevoelen van meer dan een Mensch – soort.

§. 25.
2.) Hoe verbastert een grondsoort
in verscheidenheden?

Daar wy dan nu zullen handelen over de wy-
zen van verbastering, zoo meenen wy de duide-
lijkheid als dan best in 't oog te zullen houden,
indien wy deeze stof wederom onder twee Hoofd-
deelen brengen;

Waar van het eerste A.) eenvoudig de verbaste-
rings-hoofdverschijnselen der redenlooze Dieren ver-
melden zal;

Het tweede B.) de oorzaaken van die verbaste-
ring der Beesten zal onderzoeken;

[Seite 65]

Waarna het gemakkelyker zijn zal, in eene
volgende Afdeeling, de verschijnselen der verschei-
denheid in het Menschelijk Geslacht, zoo wel men
die verbasterings-verschijnselen der Beesten, als
met de oorzaaken daarvan te vergelyken.

§. 26.
A.) Hoofdverschijnselen der verbastering
van de beesten.

Eenige weinige voorbeelden, en alleenlijk
van warmbloedige Dieren, en wel voornaamelijk
zoo veel mogelijk van Zoogdieren, als welke het
allermeest aan den Mensch, wat de Dierlyke
huishouding betreft, gelijk zijn, ontleend,
houde men thans voor voldoende om te betoo-
gen, dat er in het Menschelijk Geslacht geheel
geene oorspronglyke verscheidenheid is, welke
men niet eveneens ondere andere Huisdieren insge-
lijks, als eene loutere verscheidenheid door ver-
bastering ontstaan, kan waarneemen.

Dan het is beter wanneer ik deeze voorbeel-
den ook elk onder eene afzonderlyke Afdeeling
brenge.

§. 27.
1.) De Kleur.

Dus zijn by voorb., ten opzichte der kleur,
de Zwynen in Normandie alle tot een toe wit;
[Seite 66] in Savoyen zwart; in Beyeren kastanjebruin,
enz.^y)

Het Rundvee is in Hongaryen meestal grijs-
achtig wit; in Frankenland ros, enz.

Op 't Eiland Corsica zijn de Honden en Paar-
den fraai gevlakt.

In Normandie zijn de Kalkoenen zwart: in
Duitschland integendeel meest al wit.

Op de Kust van Guinea zijn, even als de Men-
schen welke daar woonen, ook de Vogels,
inzonderheid die van het Hoendergeslacht^z) en
de Honden zwart; en, dat boven al merkwaar-
dig is, de Guineesche Hond (welken Linneus,
ik weet niet op wat grond, den Aegyptischen
noemt), heeft even eens als de Menschen onder
dat Climaat, zoo wel die satijnachtige zachtheid
en gladheid van huid, als ook eene sterkere en
byna specifieke Huiduitwaasseming^a).

§. 28.
2.) De Vlechten der Hairen.

[Seite 67]

Ten opzichte van de vlechten der hairen, hoe
groot eene verscheidenheid is er niet in de wol
alleen van Schaapen onder verschillende Lucht-
streeken gebooren, van de zachte Tibetaansche
af, tot de dikke, en byna harde Aethiopische
wol toe.

Of in de Varkensborstels, welke by voorb.
by de Zwynen in Normaadie zoo zacht zijn, dat
zy ongeschikt zijn om er kleerborstels van te
maaken.

En hoe groot een onderscheid is er in dat op-
zicht niet tusschen het wilde en tamme Zwijn,
vooral indien men acht geeft op de korte vlasach-
tige wol, welke tusschen de borstels ingeplant is.

En hoe verwonderlijk integendeel is niet
het uitwerksel van eene zekere byzondere waereld-
streek op het hair van meer dan een soort van
Huisdieren, gelijk dat van het Climaat van Ga-
latia op de gebaarde Ancyraansche Dieren, op
de Konynen en Katten, wier hairen even merk-
waardig zijn door derzelver zijdachtige zachtheid,
en opmerkelyke lengte, als mede meestal door
derzelver sneeuwwitheid.

§. 29.
3.) De Gestalte.

[Seite 68]

Ten opzichte der gestalte, is het onderscheid
tusschen een Patagonier en een Laplander veel
geringer, dan het geen men steeds in andere
Huisdieren van verschillende Waereldstreeken waar-
neemt. Dus zijn by voorb. de Zwynen, welke
uit Europa op het Eiland Cuba overgebracht zijn,
tweemaal zoo groot geworden als te vooren^b).

Even eens is het gelegen met het Rund-
vee 't welk men op Paraguay heeft overgebracht^c)
enz.

§. 30.
4.) De figuur en evenredigheid
der deelen.

Wat de evenredigheid der deelen betreft, welk
eene aanmerkelyke verscheidenheid is er niet tus-
schen de Arabische en Syrische Paarden, en die
van het noordelijk gedeelte van Duitschland; tus-
[Seite 69] schen de langpootige Koeijen van de Caab de
Goede Hoop, en de Engelsche kortpootigen.

De Zwynen in Normandie hebben de achter-
pooten veel langer dan de voorpooten, enz.

De Koeijen in sommige Engelsche Provincien,
in Ysland, enz. hebben in 't geheel geene hoor-
nen^d); de Siciliaansche integendeel hebben
ze zeer lang: om nu niet te fpreeken van de
verbaazend lange hoornen der Abyssmische Run-
deren, zoo als de Ridder Banks er my getoond
heeft, welke, indien men Bruce gelooven mag,
veel eer schynen toegeschreven te moeten worden
aan eene ziekelyke oorzaak.

Doch het veelhoornig Schaap kan men hier te
recht opnoemen: en wat de verscheidenheid der
hoeven betreft, geheele stammen van Zwynen,
welke zoo wel ongespleten, als in drieën gesple-
ten klaauwen hebben^e).

Ten opzichte van andere deelen, de breed-
staartige Schaapen; de gekuifde Canarievogels (in
Duitschland gemeenlijk Kapp-Vögel genoemd),
en andere diergelyken.

§. 31.
5.) Voornaamelijk de gedaanten der
Bekkeneelen.

[Seite 70]

Men ziet dat de gedaanten der Bekkeneelen in
de verscheidenheden van het Menschelijk Geslacht
steeds van elkander verschillen; dan dat geheele
verschil is geen zier grooter, ja naauwelijks te
vergelyken met dat geen, 't welk men kan
waarneemen tusschen andere Huisdieren uit ver-
schillende Landen.

Het Bekkeneel van een Aethiopiër by voorb.
verschilt niet meer van dat van een Europeäan, dan
het Bekkeneel van een tam Zwijn van dat van een
wild Zwijn; of de kop van een Napolitaansch
Paard, welke men van wegen de gelijkheid rams-
hoofdig noemt, van die van een Hongaarsch
Paard, welke des kundigen weeten dat kenne-
lijk is door deszelfs zonderlinge kortheid en
breedte van den Onderkaak.

By den Aueros, van wien het Rundvee af-
stamt, bemerkt men, volgens de waarneeming van
Camper, zeer groote traangroeven, welke in-
gendeel by ons Rundvee door verbastering geheel
vergroeid zijn.

Ik zwyge van de zoo wonderbaarlyke verbas-
[Seite 71] tering des Bekkeneels in de verscheidenheid der
Hoenderen, welke men Paduasche noemt^f).

§. 32.
B.) oorzaaken der Verbastering.

Het Dierlijk leven vooronderstelt twee ver-
mogens, welke van de Levenskrachten afhangen,
als de eerste en voornaamste voorwaarden van alle
deszelfs byzondere verrichtingen:

Naamelijk voor eerst, het vermogen om de
prikkelingen welke op het lighaam werken zoo-
daanig gewaar te worden, dat de deelen daar
door worden aangedaan;

En ten anderen; het vermogen om in gevol-
ge van die aandoening zoodaanig te rug te wer-
ken, dat de beweegingen van het leevend lighaam
daar door worden opgewekt en volvoerd.

Er is derhalven geene beweeging in het dier-
lijk werktuig, zonder eene voorafgaande prikke-
ling, en zonder een werkzaam iets, het welk
door dezelve te rug werkt.

[Seite 72]

Dit zijn de spillen waarop de geheele Natuur-
kunde der Dierlyke huishouding draait.

En dit zijn ook de bronnen waar uit, even
gelijk het werk der Voortteeling, zoo ook de oor-
zaaken der verbastering ontstaan; dan om zulks ook
voor hun, welke in de leer der Natuurkunde
minder ervaren zijn, duidelyker te maaken, is
het noodig uit die leer eenig onderwijs vooraf te
laaten gaan.

§. 33.
De Vormdrift.

Op eene andere plaats heb ik reeds bepaalde-
lijk, en in een boekje 't welk alleenlijk over dat
onderwerp handelt, getracht aan te toonen, dat
het gemeenlijk zoo genaamde ontwikkelings – stel-
zel, (het welk naamelijk leert, dat er geen
Dier of geene Plant geteeld wordt, maar dat
alle byzondere bewerktuigde lighaamen reeds van
het begin der Scheppinge, als zoo veele kiemen
vooraf geformeerd zijnde, slechts by opvolging
ontwikkeld worden), noch met het geen men in
de Natuur ziet geschieden, noch met de gezon-
de redeneerkunde overeenkomt: maar dat men in-
tegendeel zeer geschikt de twee beginselen der
ontvouwing van de bewerktuigde lighaamen der
Natuur kan samenvoegen, naamelijk het Na-
tuur – werktuiglyke met het doeleindelijk (teleolo-
[Seite 73] gicum); en dat zoo doende, niet alleen het geen
men in de Voortteeling ziet geschieden, maar
ook de gezonde reden ons daar heenen leiden,
dat wy veel eer stellen moeten:

Dat het teelvocht niets anders is dan
eene ongeformeerde stoffe van bewerk-
tuigde lighaamen, welke in kracht
verschilt van de ingeschapen stoffe van
het onbewerktuigd Rijk der Natuur,
dan welke uit deszelfs verschijnselen
kennelijk is, waar door onder zekere
voorwaardelyke omstandigheden van
rijpheid, menging, plaats enz. hetzelve
eenen voor hun bestemden en bepaal-
den vorm aanneemt, eerst door het
werk der Voortteeling, en naderhand
dien vorm behoudt door de werking
der voeding, en dezelve; indien ze
soms mogt verminkt geworden zijn,
zoo veel mogelijk door middel der we-
dervoortbrenging herstelt.

Dit vermogen, om het niet met andere soor-
ten der levenskracht, of met de onzekere en
onbepaalde naamen der Ouden, gelijk by voorb.
die van formeerend vermogen (vis plastica) enz.,
te verwarren, zy het my geöorloofd met den
naam van vormdrift (nisus formativus) te on-
derscheiden: met welken naam echter ik niet zoo
[Seite 74] zeer de oorzaak heb willen betekenen, als wel
een zeker onafgebroken, en zichzelven altoos ge-
lijk blyvend uitwerksel, van achteren, gelijk
men zegt, uit de bestendigheid zelve, en de
algemeenheid der verschijnselen getrokken; byna
op dezelfde wyze, als wy ons bedienen van den
naam van aantrekking of zwaarte, om eenig ver-
mogen aan te duiden, wiens oorzaaken evenwel in
eene dikke duisternis begraven liggen.

Gelijk dan andere levenskrachten, indien de-
zelve door voor hun bestemde en geschikte prik-
kelingen worden opgewekt, in werking gebracht
worden en gereed om te rug te werken; zoo
wordt ook de Vormdrift gaande gemaakt door zoo-
daanige prikkelingen, als met dezelve overeen-
komen, gelijk by voorb. de warmte, welke by
het uitbroeijen van eijeren plaats moet hebben,
enz.

Dan daar de andere levenskrachten, gelijk
het samentrekkings – vermogen, de spierkracht,
enz. zich niet openbaaren, ten zy door bewee-
ging; zoo maakt deeze integendeel waar van wy
hier handelen zich kennelijk, door aan de stof-
fe haaren wasdom en bepaalden vorm te geeven;
waar door het dan ook gebeurt, dat elke Plant
en elk Dier dezelfde gedaante, welke zy had-
den, op hun kroost voortplanten (het zy dat
zulks onmiddelijk geschiede, of van trap tot trap
[Seite 75] en met eene langsaam elkander opvolgende byvoe-
ging en verwisseling, door eene geheele her-
schepping).

De Vormdrift kan nu voornaamelijk op drie-
ërley wyze van de voor haar bestemde richting en
regel afwyken. En wel voor eerst, door de
wanschapen vorming; voorts door het voortbren-
gen van tweeslachtige wezens, uit eene vermenging
van het teelvocht van verschillende Soorten; ein-
delijk door de verbastering in de eigenlijk zoo ge-
naamde verscheidenheden.

De wanschapen vorming, waardoor een ge-
heel gebrekkig en wanstaltig tegennatuurlijk maak-
sel aan de bewerktuigde lighaamen wordt medege-
deeld, het zy zulks geschiede door eene verstoo-
ring, en als het ware eene dwaaling der Vorm-
drift, het zy ook op eene toevallige wyze, als
door eene uitwendige drukking enz., gaat ons
voor 't tegenwoordige niet aan.

Even min behoort het thans tot ons bestek
om te spreeken van de tweeslachtige Dieren, uit
eene vermenging van het teelvocht van onder-
scheiden Soorten gebooren, dewijl ingevolge van
eene zeer wyze Natuurwet, (welke naamelijk
voor eene oneindige verwarring der eigenaartige
Vormen zorgt), zoodaanige tweeslachtige Die-
ren, inzonderheid in het Dieren-rijk, byna
[Seite 76] nooit dan door menschelyken dwang gebooren
worden; en als dan nog meest altijd onvrucht-
baar zijn, zoo dat zy haaren nieuwen onregel-
maatigen vorm, welke uit eene even ongeregelde
voortteeling ontstaan is, niet verder kunnen voort-
planten. Intuschen echter kan de geschiedenia
van tweeslachtige Dieren, van verschillende Soor-
ten gebooren, de stoffe waar over wy thans han-
delen ook ophelderen; eensdeels uit hoofde der
overeenkomst met die tweeslachtige Dieren, wel
ke uit verschillende verscheidenheden ortstaan, waar
van ik hier ca spreeken zal, andersdeels, om dat
zy een hoosdbewijs daar stellen, om die theorie
der ontwikkeling van voorafgeformeerde kiemen te
wederleggen, en om integendeel ten duidelijksten
de kracht en het vermogen der Vormdrift te be-
toogen, welke ieder een klaar zal gevoelen, die
de zoo bekende en merkwaardige proeven be-
hoorlijk overweegt, volgens welke, in de zeld-
zaame voorbeelden van vruchtbaare tweeslachtige
Dieren, hunne bevruchting geduurende verschei-
den geslachten meermaalen herhaald zijnde, door
middel van 't mannelijk zaad van hetzelfde Soort,
die nieuwe gedaante der nakomelingen van de twee-
slachtige Dieren, allengs zoo zeer van den eer-
sten moederlyken vorm was afgeweken, dat ze
veel eer langs hoe meer overging tot de vaderlyke
gedaante van het andere Soort, en dus eindelijk
de eerstgemelde moederlyke gedaante in de vader-
lyke (als het ware door eene willekeurige her-
[Seite 77] schepping) geheel en al scheen veranderd te
zijn^g).

Dan gelijk de vermenging van teelvochten, wel-
ke in soort onderling verschillen, al hoewel ze niet
het geheele in werking brengen der Vormdrift ver-
nietigt, en als 't ware versmoort, haar echter
eene zonderlinge en onregelmaatige richting geeft;
zoo vermag ook eene aanhoudende en onafgebro-
ken, geduurende veele geslachten voortgezette
werking van zekere byzondere prikkelingen op de
bewerktuigde lighaamen, insgelijks zeer veel om
de Vormdrift allengs van haaren gewoonen weg
te doen afwyken; en die afwyking is de rijkste
bron der verbastering, en de moeder van de eigen-
lijk zoo genaamde verscheidenheden.

Laaten wy dan nu ter zaake komen, en de
voornaamste dier prikkelingen afzonderlijk behan-
delen.

§. 34.
Het Climaat.

[Seite 78]

Dat het Climaat, gelijk op alle bewerktuig-
de lighaamen, zoo ook voornaamelijk op de warm
bloedige Dieren, eenen byna oneindigen invloed
heeft, zal ieder ligt begrypen, welke voor eerst
overweegt, met welk eene innige en aanhouden-
de verbindtenis die Dieren, zoo lange zy leeven,
tan de werking der Dampkringslucht waar in zy
zich bevinden blootgesteld zijn: voorts uit hoe
menigvuldige hoofdstoffen, gelijk men ze noemt,
zoo wel uit de gasvormige bestanddeelen, als uit
zulke, welke er eigenlijk niet toe behooren, ge-
lijk het licht, de warmte, de electrieke stoffe,
enz. die lucht, (welke men zelve wel eer voor
eene eenvoudige hoofdstoffe gehouden heef), op
eene verwonderlyke wyze samengesteld is: maar
eindelijk ook op hoe veelerley wyze de evenre-
digheid dier hoofdstoffelyke bestanddeelen tot el-
kander verschilt, en hoe verscheiden naar maate
van dat verschil de werking der Dampskringslucht
op gemelde Dieren zijn moet: voornaamelijk in-
dien men zoo veele andere dingen in aanmerking
neemt, door wier bykomst de Climaaten zoo veel
van elkander verschillen, gelijk de ligging der
Landen met betrekking tot de Luchtstreeken
(Zonae) der Aardbol, tot den afstand der Zon;
tot de Bergen, de nabyheid der Zee, of Mei-
[Seite 79] ren en Rivieren, de Landwinden, en onnoeme-
lijk veel andere diergelyke dingen.

De Lucht derhalven, welke de gemelde Die-
ren, van het oogenblik af dat zy ter waereld ge-
bracht zijn, inademen, op zoo veelerley wyzen
door de verscheidenheid der Climaaten veranderd,
wordt in derzelver longen, als in leevend werk-
huis ontbonden; een gedeelte daar van wordt met
het slagaderlijk bloed door het geheele lighaam ver-
spreid, dan naar evenredigheid van dat gedeelte
worden andere hoofdstoffen daar en tegen van de-
zelve gescheiden, en deels naar de buitenste be-
kleedselen des lighaams gevoerd, deels met het
terugvloeiend bloed der aderen naar de Ingewan-
den, welke voor de ademhaaling bestemd zijn, te
rug gebracht.

Hier van daan de verscheiden wyzigingen van
het bloed zelve, en de aanmerkelyke invloed daar
van op de afscheiding der vochten, inzonderheid
der zulken welke olyachtig zijn, gelijk het Vet,
de Gal, enz.

Hier van daan eindelijk de werkingen van al
het gemelde, als zoo veele prikkelingen, op het
leevend vaste deel, en eensdeels de te rug wer-
king van dat werkzaam geworden vaste deel, wel-
ke daar van afhangt, andersdeels, het geen ei-
genlijk tot dit ons onderzoek betrekkelijk is, de
richting en bepaaling der vormdrift.

[Seite 80]

Deeze aanmerkelyke en geduurige invloed van
het Climaat op de Dierlyke huishouding, en de
gedaante, en het maaksel des lighaams, schoon
ze ten allen tyde door opmerksaame Waarneemers
erkend is, zoo is ze echter voornaamelijk in on-
ze tyden, zoo door de aanmerkelyke vorderingen
welke de Scheikunde gemaakt heeft, als door ee-
ne naauwkeuriger beoeffening der Natuurkunde
van den Mensch, ten sterksten opgehelderd en
bevestigd.

Niettemin is het echter dikwijls moeielijk en
bezwaarlijk in het onderzoek der verscheidenhe-
den te bepaalen, wat enkeld aan het Climaat, wat
veel eer aan andere verbasterings-oorzaaken, wat
eindelijk aan de samenloop van het een met de an-
deren toe te schryven zy.

Intusschen veroorloove men my echter het een
en ander verbasterings voorbeeld by te brengen,
het geen ten duidelijksten van den invloed van het
Climaat schijnt afgeleid te moeten worden.

By voorb. de witte kleur van veele Dieren,
welke onder Noordelyke Luchtstreeken woonen,
en welke in de gemaatigde Luchtstreeken anders
gekleurd zijn. De Vossen, Haazen, Lastdie-
ren, Valken, Raaven, Kaauwen, Merels, Vin-
ken, enz. strekken ons ten voorbeeld.

Dat men di witte kleur aan de koude moet
[Seite 81] toeschryven, zulks leert ons de overeenkomst
met het geen wy zien by die Dieren, welke in
dezelfde Luchtstreek de kleur welke zy des Zo-
mers hadden in eene witte of gryze veranderen;
gelijk de Wezels, Hermelynen, Haazen, Eek-
hoorntjens, Rendieren, het Sneeuwhoen, de
Sneeuwortolan, en anderen^h).

Dus schrijf ik ook de zijdachtig zachte, en
meest al sneeuwwitte vacht der bovengenoemde
Ancyraansche Dieren (§. 28.) veel eer toe aan het
Climaat, dan aan het soort van voedsel 't welk
zy gebruiken, om dat Dieren welke allerley voed-
sel nuttigen en vleescheetende, gelijk de Kat-
ten, zoo wel als de herkaauwende planteetende
Dieren, gelijk de Geiten, beiden zoodaanig ee-
ne vacht eigen is.

Even eens schijnt het gelegen te zijn met de
koolzwarte kleur, welke wy verschillende ordens
van Dieren, zoo wel Zoogdieren als Vogels,
onder zekere streeken der verzengde Luchtstreek,
gelijk op de kust van Guinea, even als de Ne-
gers zien aanneemen.

En het is zeer merkwaardig, dat die Aethio-
[Seite 82] pische zwartheid, zoo wel als die witheid der
Syrische Dieren, schoon ze ook zelfs in verasge-
legen Landen onder een geheel ander Climaat moch-
ten overgebracht zijn, echter bestendig en ge-
duurende eene lange reeks van geslachten blijft
voortduuren.

En niet minder is het vermogen en de invloed
van het Climaat op de gestalte der bewerktuigde
lighaamen; daar de koude derzelver wasdom ver-
hindert, welke integendeel door de warmte dui-
delijk vermeerderd en bevorderd wordt. Dus
zijn by voorb. de Schotsche Paarden, of die uit
het koude gedeelte van North Wales klein: in
Schonen zijn de Paarden en het Vee, even gelijk
de Inwooners, ryzig van gestalte en sterk gespierd,
in Smalland worden ze allengs kleiner, in het
Noordelijk gedeelte van Ooster Gothland zijn ze
eindelijk naar evenredigheid zeer klein.

§. 35.
Het Voedzel.

Het is wel zeer waarschijnlijk, 't geen de
scherpzinnigheid van den beroemden G. Fordyce
voornaamelijk bewezen heeft, dat de zoo genoem-
de eerste bestanddeelen van allerley soort van Voed-
zel, 't zy men zulks neeme uit het Dieren – 't
zy uit het Plantenrijk, dezelfde zijn: en dat uit
dien hoofde door veelerley warmbloedige, zoo
[Seite 83] vleesch – als planteetende Dieren, uit de zo-
verschillende soorten van voedzel, mits dat zulks
slechts behoorlijk door de werktuigen der spijsver-
teering bewerkt is, eene zelfde chijl, en over
't algemeen het zelfde bloed gemaakt wordt: doch
niet te min, schoon zulks der waarheid zeer
na by schyne te komen, kan men echter niet
loochenen, dat de ontelbaare bykomende hoedaa-
nigheden van de verschillende Voedzels, zeer
veel vermogen om de natuur en de eigenschappen
der Dieren te veranderen.

Het zy genoeg dit met eenige weinige voor-
beelden te bewyzen.

Dat sommige Voedsels by voorb. eenen
specifieken invloed hebben op de kleur der Die-
ren, leeren ons de Zangvogels, inzonder-
heid die uit het geslacht der Vinken en Leeu-
werken, welke men weet dat langsaamerhand
zwart worden, indien men ze alleen met Hennip-
zaad voedt.

Dat de Hairvlechten zeer veel door het soort
van Voedzel 't welk de Dieren gebruiken ver-
anderd worden, leeren wy uit het voorbeeld
van het Africaansche Schaap, 't welk in Enge-
land is overgebracht, wiens wol, welke van
natuure slecht en stroef gelijk kemelshair is;
na dat het een jaar met Engelsch gras gevoed
[Seite 84] was; eene voortreffelyke zachtheid gekregen
heeftⁱ⁾.

Dan hoe groot het vermogen van het Voedzel
is om de gestalte en de evenredigheid te verande-
ren, blijkt duidelijk uit de vergelyking der Huis-
dieren met eikanderen. De Paarden by voorb.,
welke in vette Weilanden (welke men in 't Hoog-
duitsch Maschländer noemt) hun voedzel zoeken,
gelijk de Friessche enz., worden zeer groot;
daar die geenen integendeel welke op eenen steen-
achtigen keijigen grond, gelijk de Oelandsche, of
op dorre heiden weyden, klein blyven. Dus
worden de Koeijen op eenen vetteo grond ook
verbaazend vet en dik gebuikt, doch hunne poo-
ten zijn naar evenredigheid korter; maar worden
zy met drooger gras gevoed, gelijk by voorb.
het Caabsche is, zoo worden zy zoo vet niet,
doch hunne pooten zijn dan byzonder sterk en ge-
spierd: om nu niet te spreeken van het menig-
vuldig verschil in de smaak van het Vleesch, of
van het gewicht, welke insgelijks afhangen van de
verscheidenheid van 't Voedzel.

§. 36.
De Levenswyze.

[Seite 85]

Daar ik nu over de Levenswyze als eene
Verbasterings- oorzaak spreeken zal, zoo brenge
ik daar toe al dat geen, het welk, behalven het
Climaat en Voedzel, zoodaanig eene betrekking
heeft op de Natuurlyke Dierlyke Huishouding,
dat, wanneer het lang en by aanhoudenheid op de-
zelve werkt, het de gestalte des lighaams einde-
lijk eenigermaate kan veranderen; en hier toe
brengen voornaamelijk de beschaaving, en het
vermogen der gewoonte het hunne toe, wier kracht
en invloed men insgelijks allermeest in onze Huis-
dieren ten duidelijksten kan bespeuren.

Slaan wy by voorb. slechts het oog op het
verbaazend verschil, 't welk er is in het maaksel
en de evenredigheid der deelen, tusschen een in
het Ryschool gedresseerd, en een wild Paard.
Indien het laatstgemelde met anderen vecht, zoo
bijt het veel eer, dan dat het achter uit slaat; doch
het eerstgemelde getoomd, en met hoefyzers be-
slagen, zal integendeel veel eer daar mede zynen
vyand schoppen, en ontleert als 't ware het by-
ten. De meeste geslachten der Zoogdieren,
welke de Mensch zich heeft ondergeschikt ge-
maakt, laaten hunnen staart en ooren hangen, en
betoonen daar door hun zachtzinnig en door slaverny
neerslachtig gemoed. By veelen worden zelfs
[Seite 86] de lighaamelyke verrichtingen, de afscheiding,
de voortteeling, enz. verbaazend veel veranderd.
Het Huiszwijn by voorb. scheidt in deszelfs vet-
rok eene aanmerkelyke menigte vet af, welke het
Wildzwijn ontbreekt, wiens tedere en als 't wa-
re wolachtige hairen, welke tusschen de borstels
verspreid zijn, integendeel in de verscheiden-
heid van 't Huiszwijn langsaamerhand verdwynen.
Deeze Huisdieren zijn veel meer dan hunne wilde
Voorouders aan wanschapen geboorten onderhevig,
en aan eene menigte nieuwe ziekten; ja, wat meer
is, aan geheel nieuwe soorten van wormen, waar-
van in derzelver wilde en oorspronglyke verschei-
denheid geen schaduw te vinden is; de waarheid
van deeze stelling, welke men geenszins moet
ontkennen, schoon ze leerstrydig is; zy het my
geöorloofd te bewyzen met het voorbeeld van de
Blaaswormen welke men in het Zwynenvleesch vindt^k)
, (by de Duitschers Finnen, by de Italiaanen
Lazaroli genoemd). Hier toe breng ik ook de
dwergachtige gestalte uit hoofde eener al te vroege
en ontydige vermenging, en diergelyken meer.

§. 37.
De Voortteeling van Dieren van
tweeërley geslacht.

[Seite 87]

De tot dus verre opgenoemde drieërley Ver-
basterings-oorzaaken kunnen niet dan door eene
lange, aanhoudende, en geduurende veele reek-
sen van geslachten voortgezette werking, het
oorspronglijk eigenaartig kenmerk en de gedaante
der Dieren langsaamerhand en allengskens verande-
ren, en verscheidenheden te weeg brengen.

Doch anders is het met de zaak gesteld, en
reeds aan het eerstkomend nageslacht wordt het
nieuwe character medegedeeld, wanneer zoodaa-
nige verschillende verscheidenheden, welke ten
laatsten uit de bovengemelde oorzaaken ontstaan
zijn, zich met elkander vermengen, het geen
een tweeslachtig kroost doet gebooren worden,
't welk op geen van heiden de ouders over 't ge-
heel gelijkt, maar in de gedaante van beiden
deelt, en eene als 't ware tusschen beiden geplaat-
ste gedaante heeft.

In 't gemeen noemt men tweeslachtige Dieren
zoodaanigen, welke gebooren zijn van Ouders van
een geheel verschillend Soort, gelijk de Muilezels
van eene Merry en een' Ezel gebooren, of de Vo-
geltjens uit eene vermenging van een Canarievo-
[Seite 88] gel en een Hennipvink, enz. Dan hier van
spreeken wy hier ter plaatse niet, dewijl zulke
verscheidenheden in het Menschelijk Geslacht geen
plaats hebben kunnen.

Het ontbreekt wel niet aan verhaalen van god-
delooze vermengingen van Menschen met Dieren,
wanneer of Mannen met vrouwelyke Dieren zich
vergaderd hadden, (daar toe, of door eene too-
melooze geilheid vervoerd^l), of ingevolge van
een waanzinnig gevoelen van ingetogenheid^m),
[Seite 89] of om dat zy eenig geneeskundig nut uit zulk ee-
ne misdaad verwachttenⁿ⁾); of Vrouwen door
mannelyke Dieren bekend waren, (het zy zulks
door eene geweldige verkrachting geschied wa-
re^o), het zy dat de Vrouwen, van geilheid
raazend, hun daar toe aanzochten^p), het zy
dat ze zich uit godsdienstig bygeloof aan dezelven
overgaven^q)); doch wy hebben echter nooit
[Seite 90] eenig voorbeeld gevonden, van een geloofwaardig
getuigen bygebracht, van zulk eene vermenging
welke vruchtbaar geworden, en dat er een twee-
slachtig schepzel gebooren was uit de afgryzelyke
vermenging van een Mensch met een Beest.

Doch wy handelen alleenlijk van die twee-
slachtige Dieren, welke uit eene vermenging van
verschillende verscheidenheden van een en het zelfde
Dier-soort gebooren zijn, wanneer by voorb. een
groene Canarievogel zich vereenigt met de witte
verscheidenheid enz.; en zoodaanig eene vermen-
ging vermag zeer veel om de kleur of het maaksel
van het nieuwe kroost, dat daar uit ontstaan moet,
te verandeten; zoo dat men er een zeer nuttig
gebruik van kan maaken in de aanfokkery der
Huisdieren; om het kroost te verbeteren en te
verfraayen, inzonderheid in de Paarden- en Schaa-
penfokkery.

§. 38.
Erffelyke eigenschappen der Dieren
uit hoofde eener ziekelyke
ongesteldheid.

[Seite 91]

De erffelyke aanleg tot ziekten schijnt op
het eerste inzien meer tot de Ziektekunde, dan
wel tot de Natuurlyke Historie der Dieren, te be-
hooren: doch wanneer men de zaak wat naauw-
keuriger inziet, zal het ligtelijk blyken, dat de-
zelve in meer dan een opzicht indedaad ook ge-
bracht kan worden tot de oorzaaken der Verbaste-
ring, waar over wy thans handelen.

Want voor eerst, schoon eenige uitwendige
hoedaanigheden der Dieren, volgens het gemeene
gevoelen, geenszins tot de waarlijk ziekelyke ge-
steldheid pleegen gebracht te worden, zoo schy-
nen ze echter daar zeer na by te komen, daar
dezelve toch meestal met eene tegennatuurlyke on-
gezonde gesteldheid gepaard zijn. Hier toe brenge
ik by voorb. de byzondere witte kleur van eenige
Dieren, welke de wyze Verulamius reeds over
lang de kleur der zwakheid (colour of defect) ge-
noemd heeft. En dat dezelve indedaad niet zel-
den uit eene ondeugende gesteldheid, en eenig
gebrek der lighaamelyke huishouding, ontstaat,
leeren ons de Hongaarsche Koeyen, welke, ten
zy ze gelubt zijn, geene witte vacht krygen:
[Seite 92] doch ann den anderen kant zoo weet men ook,
dat er ziekelyke toevallen op zulk eene witte kleur
volgen, uit de voorbeelden der Ancyraansche
Honden en Katten, als waar van het eene gemee-
ne en bekende waarneeming is, dat ze meest al-
tijd hardhoorend zijn.

Maar ook ten anderen, zoo schynen eenige
eigenlyke Ziekten, wanneer de natuur der Die-
ren geduurende eene lange reeks van geslachten
aan dezelven als 't ware gewend is, langsasmer-
hand goedaartiger en voor dezelven minder onge-
makkelijk te worden, zoo dat ze eindelijk naauw-
lijks meer voor eene Ziekte pleegen gehouden
te worden. Hier van levert ons een voorbeeld
op dat soort van gebrekkige witheid, welke
met het gemis van die zwarte verwe, welke het
inwendig gedeelte des oogs van de warmbloedige
Dieren bekleedt, gepaard zijnde, bekend is on-
der den naam van Leucaethiopia. Wanneer deeze
Ziekte slechts nu en dan, en niet algemeen, de eene
of andere vrucht aangrijpt, (want het is altijd
eene aangebooren kwaal), zoo draagt ze duidelijk
het kenteken van eene ongedaantheid, welke
doorgaans eene bynamelaatsche gesteldheid vertoont,
doch wanneer ze in anderen, als 't ware by over-
erving, door eene lange reeks van geslachten ver-
ouderd is, zoo wordt dezelve eene tweede na-
tuur, zoo dat er by voorb. in de witte verschei-
denheid der Konynen geen het minste blijk meer
[Seite 93] overblijft van de voormaalige ziekelyke gesteld-
heid, (welke de overeenkomst echter met andere
Dieren, welke zulk eene onregelmaatige witheid
en daar by roode oogen hebben, ten duidelijk-
sten aan den dag legt): en dat de Fret voor een
byzonder Soort van het Wezelgeslacht door de
Dierkundigen gehouden is, wien ik echter te
vooren reeds gezegd heb (§. 23.) dat men, zoo
ik my niet bedriege, slechts voor eene loutere
verscheidenheid van den Bunzing houden meet,
en wel door eene oorspronglyke ziekelijkheid uit
hoofde der Leucaethiopia.

§. 39.
Twistvraag: kunnen verminkingen of andere
kunstbewerkingen insgelijks aangebooren
verscheidenheden der Dieren ver-
oorzaaken?

Men heeft er over getwist, of mismaakthe-
den of verminkingen, 't zy by geval, 't zy met
opzet aan Dieren toegebracht, voornaamelijk in-
dien ze geduurende eene lange reeks van geslach-
ten herhaald waren, eindelijk by vervo'g van tijd
als 't ware in eene tweede natuur konden verande-
ren, zoo dat het geen te vooren slechts het werk
der kunst was, naderhand in eene aangebooren
geschapenheid ontaard was. Deeze hebben zulks
[Seite 94] bevestigd^r), anderen wederom ontkend^s).

Zy die het staande houden beroepen zich
op de voorbeelden der jongen van verscheiden
Dieren, by voorb. van Honden, Katten enz.,
waar van er behoorlyke getuigenissen zijn dat ze
met geknotte ooren en staarten gebooren zijn,
na dat men derzelver ouders van die deelen be-
roofd hadt, als mede der mannelyke kinderen,
welke onder de besneden Volken doorgaans van
natuure onbesneden gebooren worden^t), of der
lidtekens welke de ouders uit hoofde eener won-
de gekregen hadden, waar van het bekend is,
dat de kinderen naderhand met de tekenen daar
van gebooren zijn. Ja Buffon zelve leidde
uit die zelfde bron eenige byzondere kentekenen
van sommige Dieren af, gelijk het eelt op de
borst en de knieën der Kameelen, of het naakte
schilferachtige voorhoofd van den Roek (Corvus
frugilegus).

[Seite 95]

Zy die het onkennen verwerpen niet ten
onrechte dit gevoelen van Buffon, daar hy als
reeds bewezen aanneemt 't geen nog bewezen
moet worden; en oordeelen dat men de overige
bygebrachte voorbeelden veel eer aan louter toe-
val moet toeschryven.

Ik voor my neeme tot hier toe geen van bei-
de gevoelens, noch het bevestigend, noch het
ontkennend, voor het myne aan; doch ik zal
my gaarne aan de zyde der ontkennenden voegen,
indien zy my reden kunnen geeven, waarom zul-
ke zonderlinge maaksels, 't zy met opzet, 't zy
by geval gebooren, volstrekt niet op het nageslacht
zouden kunnen voortgeplant worden; daar echter
andere samilietekenen, welke men voornaamelijk
in het aangezicht waarneemt, en uit andere tot
nog toe onbekende oorzaaken ontstaan, gelijk de
neus, of de lippen, of de wenkbraauwen enz.,
meest altijd in de familien geduurende eene langer
of korter reeks van geslachten, meer of minder
bestendig worden voortgeplant; zoo wel als de
werktuigelyke ziekten^u), gelijk de gebreken
der spraak en uitspraak, en andere diergelyken;
ten zy ze mischien ook zouden willen be-
[Seite 96] weeren, dat dit alles ook slechts by geval plaats
hadt.

§. 40.
Eenige voorzorgen, welke men gebruiken
moet in het onderzoek naar de oorzaa-
ken der Verbastering.

Veele van de tot hier toe vermelde Verbas-
terings-oorzaaken zijn zoo klaarblykelijk, en zoo-
daanig buiten allen twijffel gesteld, dat het groot-
ste gedeelte van het geen men in de Verbasterin-
gen ziet geschieden, en hier boven vermeld is,
ligtelijk en ontwijffelbaar tot dezelven, gelijk de
uitwerksels tot hunne oorzaaken, kan gebracht
worden.

Doch aan den anderen kant zoo gebeurt het
somwylen ook wel, dat veelen dier oorzaaken
zoodaanig samenwerken, of elkander tegenwer-
ken; als mede dat de bewerktuigde lighaamen
zulk eene verschillende en menigvoudige neiging,
of tegenkanting hebben om te verbasteren; daar
en boven ook, zoo is het uitwerksel d!er oorzaa-
ken op die lighaamen zoo verschillend, naar
maate dat zy, om zoo te spreeken, onmidde-
lijk, of meer middelijk werken; en eindelijk
zoo is ook het verschil dier uitwerkselen zoo
groot, het zy wanneer ze, als 't ware met eene
[Seite 97] hardnekkige bestendigheid, door eene lange reeks
van geslachten voortduuren, of, onstandvastiger
van aart, binnen korten tijd wederom verdwy-
nen; dat men, naar maate van die menigvuldige
en verschillende betrekkingen, ook de hoogste
omzichtigheid moet gebruiken in het naarvorschen
der verscheidenheden.

Het zy my derhalven geoorloofd, ten gevalle
der eerstbeginnenden, aan het einde van deeze
Afdeeling, en eer wy overgaan tot de verschei-
denheden der Menschen zelve, ten minsten eeni-
ge voornaame voorzorgen, waar op men in het
stuk dat wy behandelen wel acht geeven moet,
als een toegift te voegen.

1. Hoe meer Verbasterings – oorzaaken er sa-
menloopen, en hoe langer ze op het zelf-
de Dier-soort werken, des te duidelyker
zal dat Soort van deszelfs oorsprongelijk
maaksel kunnen verbasteren.

Geen Dier kan derhalven in dat opzicht by
den Mensch vergeleken worden, daar dezelve
alerley voedzel gebruikt, onder allerhande Cli-
maat leeft, en van alle Dieren het meest, en
reeds van het eerste begin van zijn geslacht af,
tam is: op wien derhalven het vereenigd vermo-
gen van het Climaat, voedzel, en levenswyze het
allerlangst heeft moeten werken.

[Seite 98]

2. Maar eene Verbasterings-oorzaak, welke
anders vermogend genoeg is, kan ook in-
tegendeel veranderd, ja verzwakt wor-
den, door het bykomen van andere omstan-
digheden, vooral indien dezelve, als met
de andere tegenstrydig, daar tegen aan
verken.

Hier van daan ziet men by voorb. overal in
onderscheiden gedeelten van den Aardbol, schoon
ze ook onder denzelfden graad van Aardrijkskun-
dige breedte mogten gelegen zijn, echter eene
zeer verschillende getemperdheid der Lucht, en
een even verschillend, en somwylen byna tegen-
overstaand uitwerksel derzelve op de gedaante der
Dieren, naar maate dat ze, het zy door eene
hooger of laager ligging, of door de nabyheid
der Zee, of van moerassen, bergen of bos-
schen, of door het onderscheid van eene heldere
of mistige Dampkring, of door eenen zonderlin-
gen aart der grond, en andere diergelyke omstan-
digheden, onderling verschillen.

3. Somwylen moet een sterk in 't oog loopend
Verbasterings-verschijnsel, niet zoo zeer
aan eenen onmiddelyken, als wel aan ee-
nen middelyken, verafgelegen, en op
het eerste gezicht verborgen invloed van de
eene of andere oorzaak toegekend worden.

[Seite 99]

Hier van daan moet men by voorb. de don-
kere kleur der Volken niet enkeld van de onmid-
delyke werking der Zon op de huid afleiden, maar
ook van een minder bekend vermogen derzelve,
gelijk ze zulk een zeer aanmerkelijk vermogen heeft
op de verrichtingen der Lever.

4. De veranderingen uit zulk eenen middely-
ken invloed der oorzaaken ontftaan schy-
nen somwylen des te dieper wortelen te
schieten, en ook des te bestendiger op de
volgende geslachten voortgeplant te wor-
den.

Hier uit kan men by voorb., indien ik my
niet bedrieg, de reden afleiden, waar om de
zwarte kleur, welke men onder de verzengde Lucht-
streek gekregen heeft (§. 35.), ook onder eene
andere Luchtstreek langer stand houdt, dan de
blanke kleur der Noordbewooners, indien ze in de
Zuidelyke gewesten overgebracht zijn.

5. Eindelijk zoo kan ook die middelyke in-
vloed dier oorzaaken zoo diep verborgen lig-
gen, dat men er zelfs nog niet naar kan
gissen, en tot hier toe de raadzelachtige
Verbasterings – verschijnselen slechts tot de-
zelve, als tot hunnen oorsprong, bren-
gen.

[Seite 100]

Dus moet men by voorb. zonder twijffel tot
die middelyke, en voor ons nog grootendeels ver-
borgen, oorzaaken brengen de nationaale en be-
stendige gedaante der Bekkeneelen, de nationaale
kleuren der Oogen, enz.

---

§. 41.
Orde in het behandelen deezer Stoffe.

[Seite 101]

Laaten wy dan nu ter zaake komen, en het
geen wy tot hier over de wyzen waarop, en de
oorzaaken waardoor de Dieren over 't algemeen
verbasteren, gezegd hebben, op de anngebooren
verscheidenheid van het Menschelijk Geslacht toe-
passen, zoo dat wy de wyzen van verbastering
[Seite 102] afzonderlijk optellen, en by elke wyze voegen
het geen men van de oorzaaken weet, waar toe
ze gebracht zoude kunnen worden: wy zullen dus
beginnen met de kleur der huid, welke, schoon
geen onbedrieglijk, echter het bestendigste
van alle anderen, en een overerffelijk kenteken
is^w), en welke in de tweeslachtige Dieren,
uit eene vermenging van twee verscheidenheden
van verschillende kleur gebooren (§. 37.), zeer
duidelijk zich vertoont als een mengsel der kleuren
van de beide ouders; tusschen welke verder en
de kleur van het hoofdhair, en van den regenboog
der oogen, eene groote overeenstemming plaate
heeft, en betrekkelijk is tot het temperament
der Menschen; welke ook over 't algemeen, zelfs
den ongeleerden, het meest in 't oog loopt.

§. 42.
Zitplaats van de kleur der huid.

Gelijk het slymerig, gemeenlijk celachtig ge-
noemd, weefzel, over welks zeer aanmerkelyke
waardy in de huishouding van het menschelijk lig-
haam wy hier boven gesproken hebben (§. 17.),
als het ware den grondsteun van het geheele dier-
[Seite 103] lijk werktuig is, daar het tusschen meest alle de
overige eendaantige (similares) deelen, tot het
merg der beenderen toe, ingeweefd is; zoo is
het zelve op de uitwendige oppervlakte des lig-
haams tot een wit en taay algemeen bekleedsel,
naamelijk de dikke huid, opeengepakt, welke het
geheele lighaam omringt en insluit, en behalven
andere deelen, voornaamelijk met eene aanmer-
kelyke voorraad, zoo van huidzenuwen, water-
vaten, als eindelijk ook van zeer naauwe en syne
netweefzels van bloedvaten voorzien is.

Hier van deelen de Zenuwen aan de dikke
huid de gevoeligheid mede, op dat ze het werk-
tuig van het Gevoel zou kunnen zijn, en als het
ware over het geheele lighaam de wacht houden.

De Watervaten maaken die zelve huid tot een
werktuig der opslorping en inzuiging.

Doch de Bloedvaten behooren allermeest tot
het onderwerp waar over wy nu handelen, als
door welke de algemeene bekleedselen des Lig-
haams, zoo wel als de Longen en het Darmcanaal
de groote zuiverings-plaats, en het scheikundig
werkhuis van het Menschelijk werktuig uitmaa-
ken, welke, gelijk straks blyken zal, ook eene
voornaame rol speelt om de kleur der huid daar te
stellen.

De dikke huid is besmeerd met een zacht
[Seite 104] slijm, 't geen volgens de verkeerde beschryving
van den eersten ontdekker het Netvlies van Malpig-
hius genoemd wordt, en als 't ware een kleverig
verbindings-middel uitmaakt, waar door de bui-
tenste laag der bekleedselen, naamelijk de Opper-
huid, welke de oppervlakte des Lighaams over-
dekt, half doorschynende, en in den gebooren
Mensch zeer na aan de Dampkringslucht blootge-
steld is, met de dikke huid vereenigd wordt.

Het Netvlies en de Opperhuid, welke van
een allereenvoudigst maaksel is, en geheel van
zenuwen en vaten ontbloot, verschillen zeer veel
van den aart der dikke huid, doch komen on-
derling in meer dan een opzicht over een, zoo
dat het allerwaarschijnlijkst schijnt, dat deeze
eendaantige deelen gelijkaartig zijn, ja dat de
Opperhuid van het daar onderliggend Netvlies haa-
ren oorsprong neemt.

Beide deeze aaneengrenzende laagen maa-
ken ook de zitplaats der kleur van de bekleedselen
uit, en wel zoo, dat ze in blanke Menschen,
wanneer ze ongekleurd zijn, de natuurlyke ligt-
roode witheid laaten doorschynen; doch dat is
zwarten of anders gekleurden de voornaame huid-
verwe aan het Netvlies van Malpighius zich hecht,
maar de Opperhuid, schoon bleeker, echter ten
duidelijksten in die kleur deelt, en hoe zwarter
het Netvlies is, hetzelve ook des te dikker is en
meer en meer de gedaante van een eigenaartig
[Seite 105] vlies schijnt na by te kommen, doch integendeel
hoe doorschynender, ook des te tederder, en
niet dan een vloeybaar slijm vertoont.

§. 43.
Verscheidenheden der Nationaale kleur.

Schoon de Natuur op ontelbaare wyzen^x)
schijnt te speelen, ten opzichte van de Huid-
kleur der Menschen, tusschen de sneeuwwitte
blankheid van een Europeaansch Meisje, en de
koolzwartheid van eene Senegambische Aethiopin;
en geene dier wyzen of aan alle menschen van de
zelfde Natie gemeen; of aan eenige Natie zoo
[Seite 106] eigen is, dat ze niet ook wel in anderen, schoon
anderszins daar van zeer verschillend, nu en dan
voorkomt; zoo schynen echter over 't algemeen
alle de Nationaale verscheidenheden der kleur zeer
gevoegelijk onder de volgende vijf Hoofdclassen
gerangschikt te kunnen worden. En dus be-
kleedt.

De 1. plaats de witte kleur, gelijk by voorb.
die van de meeste Europeaansche Volken is. Roo-
de wangen zijn deeze verscheidenheid byna ei-
gen; welke men ten minsten in de overigen zel-
den waarneemt.

De 2. plaats de geele kleur (Eng. yellow, oli-
ve tinge), als het ware tusschen die van tarwkor-
rels, en gekookte kweeën, of gedroogde ci-
troenschillen; ze is eigen aan de Mongolische
Volken.

De 3. de koperkleur (Eng. copper-colour,
Fr. bronzé), welke donker oranje en als 't ware
roestkleurig is, en niet ongelijk aan kaneel of
Leerlooyers run; ze is aan de Anaericaansche
Volken byna eigen.

De 4. de taankleur (Eng. tawny, Fr. basané),
eene kleur tusschen die van versch mahogny hout
en van kruidnagelen of kastanjes; ze is gemeen
aan de Maleitsche Stam, en de bewooners van
den Zuider Oceaan.

[Seite 107]

De 5. plaats eindelijk de zwarte of roetkleur
(Eng. tawny black), welke in sommige Aethiopi-
sche Volken pikzwart is (Eng. jet black): doch
welke roetkleur geenszins aan de Aethiopiërs by-
zonder eigen is, doch ook in andere, zeer ver-
schillende, en verre van elkander verwyderde ver-
scheidenheden van 't Menschelijk Geslacht, by
de hoofdkleur der huid gemengd gevonden wordt;
gelijk in de Braziliaanen, Californiers^y), In-
diaanen, en de Eilanders van de Zuidzee, al-
waar by voorb. de Nieuw Caledoniers in dat op-
zicht den ongevoeligen overgang van de taankleur
der Otaheiten, door de kastanjebruine kleur der
bewooners van het Eiland Tongatabu, tot de
zwarte kleur der Nieuw Hollanders maaken.

§. 44.
Oorzaaken dier verscheidenheid.

De zitplaats van de kleur der huid is heden-
daags buiten allen twijffel gesteld. De verdee-
ling der verscheidenheden en derzelver schikking
onder zekere Classen, schoon willekeurig, schijnt
[Seite 108] echter klaar en duidelijk genoeg re zijn. Maat
de oorzaaken dier verscheidenheid uittevorsschen,
zulks is niet zoo gemakkelijk. En wel voornaa-
melijk hebben zich de Schryvers bestreesd, om
de kleur der Aethiopiërs te verklaaren, daar de-
zelve boven alle andere rationaale kleuren, reeds
van de oudste tyden af, in het oog der Europeaa-
nen heeft moeten loopen, en de vernuften aan-
spooren om daar naar onderzoek te doen. Het
is dan geen wonder, dat men ten dien einde vee-
le hypothesen heeft uitgedacht^z), doch welke
[Seite 109] ik, als genoeg bekend zijnde, en reeds door ande-
ren gesamentlijk voorgedragen^a), stilzwygend
voorby gaa; terwijl ik alleen dat gevoelen zal
openleggen, 't welk, indien ik my niet bedrieg,
de waarheid der natuur het naast by schijnt te
koomen.

Ik voor my dan ben van oordeel, dat men de
naaste oorzaak der verbrande of zwarte kleur der
uitwendige huidbekleedselen zoeken moet in het
overvloedig koolstoffelyk beginsel van het Mensche-
[Seite 110] lijk lighaam, het welk met de waterstof door de
dikke huid worde uitgeworpen, doch door de
bykomende zuurstof der Dampkringslucht neder-
geploft, zich aan het Malpighiaansche slijm vast
hecht.

Hier van daan is het ook over bekend, dat
de Nationaale kleur der huid de Aethiopiërs zelve
ook niet aangebooren is, doch dat zy dezelve
eerst na de geboorte, en na dat de gemeenschap
welke de vrucht tot dus verre met de Moeder
hadt, weggenomen is, door den toegang der buiten-
tenlucht verkrygen.

Dan verder ook schijnt er eene werking der
bloedvaten van de dikke huid plaats te moeten heb-
ben (§. 42.) zoo om het koolstoffelijk beginsel
aftescheiden, als om hetzelve tot een vast lig-
haam te maaken.

Want wanneer die werking ophoudt of gestoord
wordt, zoo verkrijgt de huid doorgaans eene te-
gennatuurlyke en gebrekkelyke sneeuwwitheid,
zoo wel by bruine Menschen als by Aethio-
piërs.

Doch wordt integendeel by Menschen, wel-
ke eene blanke huid hebben, die werking der va-
ten van de dikke huid aan den gang gemaakt, zoo
krygen dezelve sproeten en geele vlekken; ja,
men heeft bevonden, dat derzelver huid als dan
[Seite 111] eene Aethiopische zwartheid heeft aangeno-
men.

Dan over 't algemeen schijnt dat koolstoffelijk
beginsel in zwartgalligen de overhand te hebben;
de overeenstemming toch van de werkplaats der Gal
met de algemeene bekleedselen (en, welke daar toe
behooren, de hairen) is openbaar: want beide
werktuigen, de Lever naamelijk en de Huid,
moet men rekenen onder de voornaamste en onder-
ling overeenstemmende zuiverplaatsen van de Bloed-
massa.

Maar zeer groot is ook het vermogen der Cli-
maaten op de werking der Lever, daar dezelve tus-
schen de Keerkringen door de hette aanmerkelijk
veel aangewakkerd en vermeerderd wordt. Hier
van daan zijn de Galziekten tusschen de Keerkrin-
gen zoo menigvuldig en inheemsch: hier van
daan al verder is het temperament der meeste In-
boorlingen dier Keerkringslanden galachtig en tot
gramschap overhellend: hier van is het ook, 't
geen de Geneesheeren reeds over lang hebben
waargenomen^b), dat de Europeaanen welke in
Indiën woonen, en vooral derzelver Kinderen
welke daar gebooren zijn, een galachtig gestel
en gedaante hebben.

[Seite 112]

Doch geen ander Climaat kan zoo in hevig-
heid en langduurigheid der hette, als in geheel
zonderlinge scheikundige eigenschappen der Damp-
kring, welke het hunne daar aan toe brengen,
gelijk by voorb. eigenaartige winden, regens enz.,
met die heete en brandende Luchtstreek vergele-
ken worden, waar in de vochtige en moerassige
gewesten zoo van het Oostelijk als Westelijk
gedeelte van Africa, onder de verzengde Lucht-
streek gelegen zijn.

Dan de daar te lande woonende Aethiopiërs
zijn reeds lang, en geduurende eene lange reeks van
geslachten, aan de werkingen van dat Climaat bloot-
gesteld geweest, daar men dezelve toch buiten
twijffel onder de oudste Volken der Aarde tellen
moet^c). Hier om is het geen wonder, dat
zy ook die zelfde geschiktheid, na dat ze in
hunne Voorouders reeds van derzelver eerste her-
komst af zulke diepe en eeuwigblyvende worte-
len geschoten hadt, ook onder eene andere Lucht-
streek op hunne eerstvolgende Nageslachten onver-
[Seite 113] let voortplanten. Doch aan den anderen kant
schijnt het ook uit die zelfde volstandigheid en
standvastigheid van het uitterlijk voorkomen der
Aethiopiërs des te duidelyker te blyken, dat zy
hetzelve niet dan door eene lange reeks van ge-
slachten hebben kunnen verkrygen, en dat men
het derhalven onder de tegennatuurlyke wonderen
zou moeten rekenen, indien het waar was het
geen men hier en daar vermeld vindt, dat de
hedendaagsche nakomelingen van de Portugeesche
Volkplantelingen, welke in de vijstiende Eeuw
naar Guinea verhuisd zijn, reeds in zulk eene
korte tusschenruimte van slechts weinige Eeuwen,
alleenlijk door het vermogen van 't Climaat^d),
dat Aethiopisch voorkomen gekregen hebben!

§. 45.
Nadere opheldering van de oorzaaken
der Huid-kleur.

[Seite 114]

Het geen wy zoo even hoofdzaakelijk en kor-
telijk over de oorzaaken der Huid-kleur gezegd
hebben, wordt na een naauwkeuriger onderzoek
door veelerley bewijsgronden, welke echter on-
derling volmaakt overeenkomen, en uit de be-
schouwing zelve der Menschelyke natuur ontleend
zijn, uitneemend wel bevestigd.

Immers heeft ons de antiphlogistische Schei-
kunde der Franschen geleerd^e), dat de kool-
stoffe niet alleen tot de grondhoofdbeginselen van
het Dierlijk lighaam behoort, maar dat ze ook
dé oorzaak is van de donkere kleur, 't zy die
geel of bruin en zwartachtig ls.

Dan, op dat de overvloed dier stoffe voor
de Dierlyke huishouding niet nadeelig en gevaar-
lijk zou worden, zijn wy voorzien met verschei-
den zuiverplaatsen, waar onder de Lever en de
Huid niet de minste plaats bekleeden.

[Seite 115]

Dat er nu eene overeenstemming bestaat tus-
schen de werkplaats der Gal en de algemeene be-
kleedselen, leert ons behalven de reeds gemelde
verschijnselen ook de Ziektekunde, welke ook
hier, gelijk zoo dikwerf, de Natuurkunde opheldert.
Want schoon ik niet al te sterk wil aandringen op
de overeenkomst tusschen de kleur der geelzuchti-
gen en de nationaale huidverwe, zoo ziet men
toch verscheiden byzondere en onzer aandacht over-
waardige verschijnselen, welke aan de geelzuch-
tigen en de gekleurde Volken (indien ik my zoo
mag uitdrukken) gemeen zijn, waar toe ik by
voorb. brcnge het witte Oogvlies, het welk eene
geele kleur aanneemt, aan de zwarte Volken, en
wel inzonderheid de Indiaanen^f), Americaa-
nen^g) en Aethiopiërs^h) eigen.

[Seite 116]

Maar ook nog daar en boven ziet men niet
zelden in geelzuchtigen, dat, naar maate van de
verscheidenheid der Ziekte zelve, derzelver huid,
welke verschillende graaden van verwe, en zeer
veel gelykenis heeft met de huid der gekleurde
Volken, ook na dat die ziekte reeds weggenomen is,
die kleur altijd blijft behoudenⁱ⁾.

Dan er zijn ook voorbeelden, dat er meer
dan eens in zwartgallige ziekten eene volkomen
roetzwartheid, als 't ware door eene heilzaame
verplaatsing der ziekte-stof, aan de huid is me-
degedeeld^k).

Doch al verder ziet men ook uit hoofde der
naauwe overeenkomst tusschen de Galen het Vet^l).

[Seite 117]

dat het laatstgemelde als 't ware eene hooggeele
waschkleur heeft by de zwarte Volken^m).

Hier van daan moet men ook, zoo ik my
niet bedriege, de oorzaak afleiden, dat Volken
welke in eene groote menigte dierlyke oly ceten,
gelijk ze eene olyachtige lucht rondom zich ver-
spreiden, zoo ook eene zwarte huidkleur kry-
genⁿ⁾; daar integendeel de zindelykere Ota-
heiten, welke er zich op toeleggen om eene
lichte kleur te hebben, jaarlijks geduurende ee-
nige maanden alleenlijk van de vrucht der brood-
boom leeven, aan dat voedzel een groot vermo-
gen toeschryvende om de huid blank te maa-
ken^o), schoon men ook gedeeltelijk het uit-
werksel daar van daar aan moet toeschryven, dat
[Seite 118] zy tevens te dier tijd in huis blyven, dik ge-
kleed zijn, en niet in de open lucht verschy-
nen.

Want hoe groot het vermogen zy van zulk
eene onthouding der open lucht om een blank vel
te verkrygen, leert ook in ons Land ons de jaar-
lijksche ondervinding, wanneer in het voorjaar
de tedere Vrouwen van smaak eene sneeuwwitte
en blanke huid hebben, door in den verlopen
winter een huislijk leven te leiden; doch dezelve
verliest by haar, welke zoo veel met dat sieraad
niet op hebben, en zich daar na onbedachtsaam
aan de Zomerzon en Lucht blootstellen, eer dat
de volgende Herfst nog daar is, die bevalligheid
welke ze in den Lente-tijd hadt, en wordt al-
lengskens bruin^p).

[Seite 119]

Indien nu reeds onder een en dezelfde lucht-
streek alleenlijk de verschillende Jaargetyden de
kleur der huid veranderen kunnen, is het dan
wel te verwonderen, dat luchtstreeken, welke,
in dien zin als wy boven (§. 34.) bepaalden, on-
derling verschillen, een zeer groot en onophoude-
lijk vermogen hebben op de nationaale kleur; het
welk men overal, zelfs tusschen weinige graaden
van Aardrijkskundige breedte^q), ja ook indien
er veelerley der bovengemelde oorzaaken samen-
[Seite 120] loopen^r), op dezelfde breedte^s), door de
duidelyke verscheidenheid van de kleur der Inwoo-
ners waar kaa neemen.

§. 46.
De Creolen.

Dat zelfde vermogen van het Climaat om de
huid te kleuren, en waar over wy handelen,
blijkt ook voortreffelijk in de Creolen, door wel-
ken naam (welke doorgaans door de Schryvers,
[Seite 121] en nog wel door Schryvers van naam^t), ten
onrecht met dien van Mulatten verward is) ik in
eenen naauweren zin^u) die Menschen verstaa,
welke wel in de Oost^w) of West Indiën, maar
van Europeesche Ouders gebooren zijn. Deeze heb-
ben in de daad zulk een bestendig en onbedrieg-
lijk gelaat en kleur, waar uit men als het ware
hunne geboorte in de warme landen leezen kan,
voornaamelijk in derzelver hairvlechten, en, om
[Seite 122] 200 te spreeken, vuurige oogen, dat men ook
aan dat byzonder kenteken die Vrouwen, schoon
ze anders ook allerbevalligst en schoon mogten
zijn, ligtelijk van anderen, al bestonden ze haar
ook in den bloede, doch in Europa gebooren,
kan onderkennen^x). Ja, dit heeft niet alleen
zyne betrekking op de Europeaanen, maar ook
op de Asiaten, welke in de Oost Indien van Per-
siaansche of Mongolische Ouders, welke daar
naar toe verhuisd zijn, gebooren worden^y).

§. 47.
De Mulatten, enz.

Zeer merkwaardig is al verder de bestendig-
heid waarmede kinderen, van verschillend ge-
kleurde ouders gebooren, eene midden-kleur, en
en als 't ware uit de beide ouderlyke ondereenge-
mengd verkrygen. Want schoon men op meer
[Seite 123] dan eene plaats voorbeelden vindt aangehaald van
tweeslachtige Kinderen, uit eene zoodaanige ver-
menging van tweeërley verscheidenheden gebooren
(§. 37.), welke alleenlijk de kleur van een der
beide Ouders zouden gehad hebben^z); zoo is
echter die erffelyke vermengde kleur over 't alge-
meen zoo bestendig, dat het verhaal van Jac.
Bruce zeer verdacht voorkomt, van de Aethio-
piërs uit zekere vlekken van het Rijk Tigre,
welke hunne zwarte kleur onveranderlijk behou-
den, schoon ook een der beide ouders derzelven
eene andere kleur mogt gehad hebben; en van
de Arabieren welke met Aethiopische Vrouwen
witte kinderen voortteelen^a), welke dus alleen
de gelykenis der Vaders hebben.

Dan daar zulk tweeslachtig Nakroost uit ver-
schillend gekleurde Ouders deszelfs byzondere
naamen heeft, zoo is het belangrijk dezelve hier
ordentlijk in een kort bestek aan te voeren.

§. 48.
Zwarte witgevlakte huid.

[Seite 131]

Het geen ik hier boven (§. 44.) over de wer-
king van de bloedvaten der dikke huid om de kool-
stof uit te werpen, welke naderhand door het by-
komen van het zuurmaakend beginsel wordt neder-
geploft, gezegd heb, wordt aanmerkelijk ver-
sterkt door de voorbeelden van bruin gekleurde
Menschen, inzonderheid van Aethiopiërs, wier
huid, en wel meest altijd van derzelver tederste
kindsheid af^u) met witte vlakken getekend is
(Fr. Nègres-pies, Eng. piebald Negroes).

Ik heb te Londen zulk een' Aethiopiër, Jo-
annes Richardson genaamd, gezien, zijnde
een knecht van T. Clarke, welke aldaar in Exe-
terchange leevende vreemde Dieren laat zien, en
verkoopt. Deeze Jongeling was volmaakt zwart,
behalven de deelen van den buik by den navel en
den middelbovenbuik, als mede het middenste
gedeelte der beide beenen, waar naamelijk de ge-
[Seite 132] leding der Knie met de Dye – en Scheenbeende-
ren gevonden wordt, alle welke deelen blank en
byna sneeuwwit waren, doch tevens wederom
hier en daar met zwarte vlakken, als 't ware ge-
lijk een Panther getekend. Zijn hoofdhair was
insgelijks van tweeërley kleur. Naamelijk het
middenste gedeelte van het voorhoofdshair liep in
eenen scherpen hoek van den kruin tot het voor-
hoofd, en was wit, echter niet zoo sneeuwwit
gelijk de zoo even genoemde plaatsen der huid,
maar veel eer lichtgeelachtig. Het overige ge-
deelte en de andere hairen was gekroesd, gelijk
gemeenlijk zulks by de Aethiopiërs plaats heeft:
en deeze gekroestheid behoudt eenig hair van bei-
de die kleur, 't geen ik tot een bewijs van hem
gekocht heb, onveranderd nog heden na verloop
van twee jaaren. Ik heb ook een afbeeldsel van
dien Jongeling medegebracht, welke vergeleken
met de drie anderen, welke ik, insgelijks van
Aethiopiërs, bezit, naamelijk van een Jongetje
en twee Meisjens, zoo komt het zeer merkwaar-
dig voor, dat in die allen die plaatsen van den
buik en der beenen, by den eenen meer, by den
anderen minder wit waren; doch derzelver voeten
en handen, welke deelen benevens de schamel-
heid in eerstgebooren Aethiopiërs het eerst zwart
worden, volkomen zwart, en over 't algemeen
de schikking dier witte plaatsen vry regelmaatig,
Het Tandvleesch had ook, om er dit nog by te
voegen, in den geenen welken ik gezien heb, zoo
wel als de tong en het geheele binnenste gedeelte
[Seite 133] der mond, eene eenvormige en fraaye roode
kleur.

De beide Ouders zoo wel van hem, over
wien ik thans handele, als die van alle andere
gevlekte Aethiopiërs welke ik by anderen beschre-
ven vinde^w), waren volkomen zwart, zoo dat
de gissing van Buffon ongegrond is, welke zoo-
daanige geboorten toeschrijft aan de vermenging
van Aethiopiërs met witte Negerinnen (Leucaethio-
pissae), welke eene ziekelyke gesteldheid dep
huid en oogen hebben, en van welke wy hier na
gelegenheid hebben zullen om in 't byzonder te
handelen.

Over 't algemeen moet men zich ook wel de-
gelijk hoeden, dat men die vlakken waar over
wy hier spreeken, terwijl voor 't overige de op-
perhuid onverlet, en er geen onderscheid tus-
[Seite 134] schen dezelve en andere plaatsen der huid is, dan
dat ze aldaar sneeuwwit is, niet verkeerdelijk
verwarre met andere vlakken waar mede de alge-
meene bekleedselen veelmaalen bezet worden,
doch welke men niet slechts waarneemt, als al-
leen in kleur verschillend, maar ook als eene ver-
derving van het maaksel der dikke huid zelve,
welke zich ruuw, en als het ware schubachtig of
schilferachtig vertoont: hoedaanig eene huidziek-
te men voornaamelijk waargenomen heeft by de
Malabaaren^x) en Tschulymische Tartaaren^y).

Dan die witte, gelijkvormige en zachte vlak-
ken, welke niet dan een gevolg zijn van eene
veranderde werking der fijnste vaatjens van de dik-
ke huid, vindt men niet alleen slechts onder de
Aethiopiërs, maar ook meermaalen onder onze
Landslieden; ik zelve heb de gelegenheid gehad
[Seite 135] van twee zoodaanige voorbeelden in Duitschers
waar te neemen, het eene van eenen jongen Man
het andere van eenen ouden Man van over de zes-
tig jaaren. Beider huid was zwartachtig, en
hier en daar met zeer witte vlakken van onder-
scheiden grootte getekend: doch waar mede geen
van beiden gebooren was, daar de eerstgenoemde
dezelve in zyne kindsche jaaren, de laatstgemel-
de integendeel in zynen mannelyken ouderdom al-
lengs en van zelve gekregen hadt.

§. 49.
Diergelyke zonderlinge veranderingen
van de kleur der huid.

Gelijk de zoo even bygebrachte voorbeelden
het vermogen van de werking der fijnste huidvaat-
jens in het kleuren der huid schynen te bewyzen;
zoo komen ons ook overal nog andere verschijn-
selen daar toe betrekkelijk voor, waar door, in-
dien ik my niet grovelijk bedriege, het geen ik
hier boven (§. 44. 45.) over het overvloedige en
aan het Malpighiaansche slijm vastgehechte kool-
stoffelijk beginsel, als de naaste oorzaak dier
kleur gegist heb, uitneemend wordt opgehel-
derd.

Hier toe brenge ik boven al de zonderlinge
kleurverandering, welke men zoo menigvuldige
maalen by Europeaansche Vrouwen heeft waar-
[Seite 136] genomen^z), wanneer naamelijk de anderzins
allerblankste Vrouwen ten tyde haarer zwangerheid
meerder of weiniger deelen van haar lighaam kool-
zwart gevlakt hebben, doch welke kleur na der-
zelver verlossing weder allengskens verdwijnt, ter-
wijl het lighaam dus weder zyne voorige blankheid
te rug krijgt. De nieuwe hedendaagsche Schei-
kunde, toegepast op de Natuurkundige beschou-
wing der zwangerheid, lost ons dit raadzelachtig
verschijnsel op. Immers zoo lang eene Vrouw
[Seite 137] niet zwanger is, wordt het maatige overvloedige
gedeelte koolstoffe van haar eigen lighaam door de
uitwaasseming der huid gemakkelijk uitgeworpen;
doch is ze integendeel zwanger, zoo krijgt ze,
behalven dat gedeelte van haar zelve, ook nog
een ander aandeel van de vrucht waar van zy zwan-
ger gaat, welke onder het Lamsvlies-vocht be-
dolven liggende zelve nog geen huiduitwaasseming
heeft. Derhalven is er dan eene al te groote
overvloed van koolstoffe in het bloed der Moeder,
als 't ware uit twee menschelyke lighaamen in een
vergaderd, zoo dat niet deszelfs geheele menigte
gewoonlyker wyze van de Moeder door middel der
huiduitwaasseming kan uitgeworpen worden, maar
er een gedeelte van aan het Malpighiaansche slijm
zich vasthecht en de huid verwt, tot dat na de
verlossing het voorig evenwicht tusschen de kool-
stoffe van haar eigen lighaam en de doorwaasse-
mende huidvaten weder hersteld is, en de opper-
huid, welke met het daar onder liggende Malpig-
hiaansche slijmvlies geduurig en langsaamerhand af-
slijt en beurtelings hernieuwd wordt, haare na-
cuurlyke witte kleur weder van nieuws heeft aan-
genomen.

Al even eens schijnt het, met de noodige ver-
anderingen, ook gelegen te zijn met zoo veele
andere voorbeelden van Europeaanen, waarin ver-
scheiden deelen des lighaams tegennatuurlijk roet-
zwart gekleurd zijn: welke men insgelijks moet
[Seite 138] verklaaren uit eene opeenhooping van het koolstof-
felijk beginsel. Dus heeft men by voorb. even
zulk eene zwartheid waargenomen by Vrouwen
welke nooit de Maandstonden gehad hadden^a)
Insgelijks ook by andere Menschen^b), inzon-
derheid uit den laagsten stand, by zwartgalligen
on hun welke uit armoede en morssigheid een
[Seite 139] kwaadsappig gestel hebben. Dus ook menigvul-
dige maalen by Scorbutieken^c), enz.

Doch ook wederkeerig heeft de ondervin-
ding geleerd, dat de zwartheid der Aethiopiërs
zoo bestendig niet is, dat ze niet dikmaalen
of bleeker geworden, of geheel en al in eene
witte kleur veranderd is. Want men vindt wel
degelijk vermeld, dat Aethiopiërs, indien ze in
hunne vroege kindsheid van woonplaats veranderd
zijn, en van dien tijd af in eene gemaatigder
Luchtstreek gewoond hebben, somwylen langsaa-
merhand bleeker van kleur geworden zijn^d).
Het zelfde pleegt ook, en wel veel spoediger,
te gebeuren by die zelfde zwarte Volken, indien
ze eene zwaare ziekte hebben^e).

[Seite 140]

Doch ook, zonder eene merkelyke ziekte,
heeft men algemeen bekende voorbeelden, dat
dikwerf by Aethiopiërs de natuurlyke zwartheid
hunner huid van zelve en langsaamerhand veran-
derd is in eene witte kleur, gelijk die der Euro-
peaanen gemeenlijk is^f).

§. 50.
Eenige andere nationaale eigenschappen
der huid.

Behalven de kleur schrijft men ook nog andere
zonderlinge eigenschappen aan de huid van eenige
Volken toe, welke het my insgelijks geoorloofd
zy met weinige woorden aan te stippen.

Hier toe brenge ik de gladheid en zachtheid
der huid, welke men by satijn vergelijkt, en
men overal van de Schryvers by onderscheiden
Volken, by voorb. de Caraïben^g), Aethio-
[Seite 141] piërs^h), Otaheitenⁱ⁾, ja zelfs de Tur-
ken^k) vindt aangetekend. Dat ze by die al-
len of van eene dunne opperhuid, of van eene
meerdere dikte van het Malpighiaansche slymvlies
afhangt, is zonneklaar.

Doch eene andere oorzaak integendeel, en
welke men veel eer tot de scheikundige verwand-
schappen der hoofdbestanddeelen van het lighaam
en de Dampkringslucht schijnt te moeten bren-
gen, heeft er plaats van die ligte graad van
koude, welke de huid op 't gevoel heeft by ver-
scheiden Africaansche^l) en Oost Indische^m)
Volken.

Hier toe behoort eindelijk ook de doorwaas-
[Seite 142] semings-stof van Sanctorius, welke insgelijks by
sommige Natieën, gelijk by voorb. de Caraï-
benⁿ⁾; Aethiopiërs^o) en anderen^p) eene
zonderlinge lucht heeft; volstrekt even eens der-
halven gelijk het zelve plaats heeft, zoo als ieder
weet, by eenige verscheidenheden onzer Huisdie-
ren, gelijk onder de Honden de Aegyptische,
onder de Paarden de Roodschimmels, welke ook
eene eigenaartige en geheel zonderlinge uitwaasse-
mings-stof hebben.

§. 51.
Overeenstemming van het hoofdhair
met de huid.

[Seite 143]

De hairen, en wel voornaamelijk het hoofd-
hair, gelijk ze uit de algemeene bekleedselen
gebooren en gevoed worden, hebben dan dus ook
over 't algemeen eene groote en menigvuldige
overeenstemming met dezelve. Hier van daan
zijn ook by voorb. de hairen der gevlakte Aethio-
piërs, waar van wy gehandeld hebben, ook van
tweeërley kleur; dus hebben ook Menschen wel-
ke een blank, doch met levervlakken bezaaid, vel
hebben, roode hairen^q), enz. Dan zeer
merkwaardig is ook de betrekking der hairen op
het geheele lighaamsgestel en temperament. Zulks
leeren ons immers eenige Ziektekundige verschijn-
[Seite 144] selen, welke ons by voorb. doen zien, dat by
blondhairige menschen, alles voor 't overige ge-
lijk gesteld zijnde, de Kinderpokken en dierge-
lyke Uitslagziekten gemakkelyker uitbotten, uit
hoofde dat hun celachtig weefzel tederder en ge-
dweeër is: dat zwarthairige Menschen integen-
deel meest al een drooger gestel hebben, en een
zwartgallig temperament, zoo dat men al over
lang heeft waargenomen, dat in de Tucht-en
Dolhuizen voor 't grootste gedeelte Menschen ge-
vonden worden, welke zwart hair hebben.

§. 52.
Voornaame nationaale verscheidenheden
der hoofdhairen.

Over 't algemeen schijnt men het nationaal ver-
schil der hairen tot vier hoofdverscheidenheden te
moeten brengen:

1. Zwartachtig of bruin hair (Fr. cendré), in
het laatste geval in geel, in het eerste in zwart
overgaande. Zoodaanig hair is zacht, lang, en
golvend gekruld: gemeen by de Europeaansche
Volken; wel eer inzonderheid beroemd by de
oude Duitschers^r).

[Seite 145]

2. Zwart, stroef, rechtneêrhangend, en
ijl: hoedaanig dat der Mongolische Volken en
Americaanen gemeenlijk is.

3. Zwart, zachter, gekruld, dik, en
overvloedig: gelijk de bewooners der meeste Ei-
landen van de Stille Zee hebben.

4. Zwart en gekroesd, gemeenlijk by schaa-
penwol vergeleken wordende: aan de Aethiopiërs
eigen.

Zulk eene verdeeling kan men over 't alge-
meen maaken, en ze kan nuttig zijn. Doch dat
ze evenmin door de Natuur zelve zoo bepaald is
als de andere verdeelingen van het Menschelijk
Geslacht in nationaale verscheidenheden, behoef
ik thans by na niet meer te zeggen. Want om
zulks, schoon het onnoodig is, echter met het
een of ander bewijs te staaven, zoo is noch de
gekroesdheid aan het hair der Aethiopiërs, noch
de zwartheid aan dat der drie laatstgenoemde ver-
scheidenheden gemeen, en by uitsluiting eigen
Immers er zijn Aethiopische stammen welke lang
nederhangend hair hebben^s); en er zijn inte-
[Seite 146] gendeel koperkleurige Volken, by welken het zel-
ve niet te min gekroesd is, gelijk dat der Aethio-
piërs pleegt te zijn^t); er zijn anderen, by
voorb. de Nieuw Hollanders, wier hair, blykens
de voorbeelden welke ik bezit, zoo volmaakt
eene middenclasse uitmaakt tusschen het gekroes-
de der Aethiopiërs, en het gekrulde der Eilan-
ders van de Stille Zee, dat daar uit een groot
verschil ontstaan is in de Reisbeschryvingen, al
van de eerste der Hollanders af in de voorige
Eeuw tot de jongstverleden der Engelschen, of
men ze naamelijk tot de zelfde, of wel tot eene
andere verscheidenheid der hairen brengen moet.

Doch wat de verschillende kleur der hairen
betreft, welke er ook plaats heeft by die Vol-
ken, welke gewoonlijk zwart hair pleegen te
hebben, zoo zy het genoeg duchtige getuigen
aan te haalen, welke melden, dat in alle de
drie andere, behalven de eerste, verscheidenhe-
den, zeer veele roshairige Menschen gevonden
worden^u).

§. 53.
Overeenstemming van de regenboogen der oogen
met de kleur der hoofdhairen.

[Seite 147]

Wy hebben gezien dat er eene overeenstem-
ming plaats heeft tusschen het hair en de alge-
meene bekleedselen des lighaams. Doch dat het
even eens gelegen is met de kleur der huid en
die der oogen heeft Aristoteles al voor lang
[Seite 148] waargenomen^w). Dat naamelijk blanke Menschen
blaauwe, zwarte zwarte oogen hebben. Dus zijn
by voorb. by de eerstgebooren kinderen onder ons
de oogen meestal blaauw en het hair bleek van
kleur, welke by hun die naderhand bruinetten
worden, insgelijks allengs donkerder van kleur
worden. Zoo verliest ook integendeel by oude
Menschen, te gelyker tijd als hunne hairen grijs
worden, de verw. welke het inwendige gedeel-
te van den oogbol bedekt, zeer veel van deszelfs
gewoone donker-bruine kleur. Eindelijk gelijk
de half-zwarten of Kakkerlakken, van welke
wy hier na afzonderlijk spreeken zullen, het hair
uit den lichtgeelen zonderling wie gekleurd heb-
ben, zoo ontbreekt ook by dezelven die oogverwe
geheel en al, en hier van daan is de regenboog
hunner oogen bleek roodachtig.

Over 't algemeen is het ook merkwaardig,
dat men die verscheidenheid der oogen niet vindt
dan by die Dieren, waarvan ook verscheidenhe-
den zijn in de kleur der huid en hairen, het geen
ieder weet dat niet alleen plaats heeft by de
Menschen en Paarden, gelijk de Ouden meen-
den, maar ook by andere Dieren, voornaamelijk
onder die, welke wy Huisdieren noemen.

[Seite 149]

Ja, by die geenen welke eene bonte vacht
hebben, ziet men den regenboog ook zeer dik-
wijls van meer dan eene kleur. In de bonte
Honden by voorb. heeft men zulks al over lang
waargenomen^x). Iets diergelijks heb ik by
de Schaapen en Paarden gevonden, doch by gee-
ne andere Dieren zoo duidelijk, als by de Kony-
nen; waar van ik in de grijshairigen, welke
naamelijk haare natuurlyke wilde kleur gehouden
hebben, de regenboogen geheel bruin; doch in
de bonten, wier vacht zwart en wit gevlakt is,
de regenboogen somwylen insgelijks duidelijk ge-
vlakt gevonden heb: in de geheel witte einde-
lijk, welke aan de witte Negers gelijk zijn, zijn
ze bleek rood, gelijk algemeen bekend is.

§. 54.
Voornaame kleuren der Oogen.

Die zelfde Aristoteles, wien ik zoo even
aanhaalde, hadt reeds, en te recht, drieërley
hoofdkleuren van den regenboog des Menschelyken
Oogs bepaald: naamelijk

[Seite 150]

1. De hemelsblaauwe;

2. De donker bruine, (color caprinus, Fr.
yeux de chévre)^y);

En 3. De bruinachtig zwarte kleur.

Alle drie die kleuren, gelijk men ze overal
in byzondere Menschen van een en het zelfde
Volk vindt, zoo worden ze ook hier en daar
by verschillende Stammen van het zelfde Land,
binnen slechts weinige graaden vaa Aardrijkskun-
dige breedte, meer bestendig en als 't ware na-
tionaal kentekenend waargenomen. Dus schrijft
by voorb. Linneus ^z), onder de Zweedsche
Volken, aan de Gothen witachtig hair, en asch-
kleurige blaauwachtige regenboogen toe. Aan de
Finlanders geel hair, en bruine regenboogen: aan
de Laplanders eindelijk zwart hair, en zwartachti-
ge regenboogen.

[Seite 151]

Blaauwe oogen en geel hair wierden wel eet
gehouden voor een nationaal kenteken der oude
Germaanen. Doch beiden worden ook hier en daat
by de verst afgelegen Volken gevonden^a).

De Aethiopiërs hebben donkerzwarte regen-
boogen, zoo zelfs, dac men ze naauwlijks, voor-
naamelijk by de leevenden, van den oogappel zel-
ven kan onderscheiden, ten zy men derzelver
oogen heel van naby bezie^b).

§. 55.
Nationaale Wezenstrekken.

Thans kan ik zeer gevoeglijk van de oogen tot
het overige gelaat overgaan, het welk over 't al-
gemeen by elk Mensch zoo grootelijks en zoo aan-
merkelijk van dat van anderen verschilt, dat men
het byna een wonder noemen mag, zoo men twee
lieden vindt, welke elkander volmaakt gelyken,
en, zoo als men zegt, in eene vorm gegoten
zijn. Ja het is buiten allen twijffel zeker, dat
[Seite 152] men dat verschil van troniën niet alleen by Euro-
peesche, maar zelfs onder wilde vreemde Volken
waarneemt^c). Dan schoon dit al ontegenspre-
kelijk waar moge zijn, gelijk het waarlijk is,
zoo is het echter niet minder onloochenbaar, dat
verschillende verscheidenheden des Menschelyken
Geslachts (ja zelfs ook hier en daar de inwooners^d)
van enkelde Provintiën), over 't algemeen in
[Seite 153] de daad een nationaal gelaat hebben, elk derzel-
ver in 't byzonder eigen en gemeen, en waar-
door ze ligtelijk van andere verscheidenheden kun-
nen onderkend worden.

§. 56.
Verscheidenheden van het nationaal gelaat.

Ik heb derhalven beproefd, na dat ik eene
menigte afbeeldingen van Uitlandsche Menschen
door kundige meesters naar 't leven afgemaald,
met onvermoeiden yver had getracht te verkrygen,
en ook daar en boven een groot aantal van zulke
Menschen zelve gezien had in zoodaanige Koop-
steden, welke veel van Uitlanders bezocht wor-
den, voornaamelijk Londen en Amsterdam, om
alle die verscheidenheden van het nationaal gelaat
onder zekere Classen te brengen, welke, zoo ik
my niet bedriege, schoon ze niet boven alle uit-
zonderingen zijn, echter het meest overeenkom-
stig der Natuur het volgende vijftal zullen uit-
maaken, als zoo veele voorbeelden en hoofdclas-
sen van andere min gewichtige verscheidenhe-
den.

1. Een eyrond regelmaatig aangezicht, waar
van alle deelen middenmaatig uitkomen.

Een platachtig voorhoofd.

[Seite 154]

Een dunne, weinig gebogen, min of meer
gebochelde neus.

Nergens uitpuilende wangbeenderen.

Een kleine mond, waar van de lippen (voor-
naamelijk de onderste) een weinig vooruit-
steeken.

Eene volle, rondachtige kin.

Over 't algemeen dat soort van gelaat, 't geen
wy, naar onze begrippen over de evenredigheid,
het schoonst en bekoorlijkst oordeelen.

Dat zelfde soort van gelaat maakt als 't ware
een middensoort uit, 't welk ter wederzyde door
verbastering in twee elkander zeer tegenoverge-
stelde uittersten is overgegaan, waar van het eene
een zijdwaarts breeder, het andere een beneden-
waarts vooruitsteekend aangezicht vormt.

Dan elk van die twee bevat wederom twee
verschillende verscheidenheden, welke men dui-
delijk van elkanderen kan onderscheiden, indien
men het aangezicht van ter zyde beziet. Dan
vertoont naamelijk de eene dier verscheidenheden
den neus en de overige deelen minder duidelijk,
en als 't ware in elkander vloeijend; doch de an-
dere integendeel vertoont ze om zoo te spreeken
[Seite 155] dieper uitgesneden, en als 't ware hoekig uit-
springend.

Dus moet men behalven die eerstgemelde midden-
verscheidenheid nog de vier volgende en overige
verscheidenheden bepaalen; naamelijk

§. 57.
Oorzaaken van de nationaale
wezenstrekken.

[Seite 158]

Eer ik verder voortgaa moet ik waarschouwen
dat ik hier niet spreeke van het gelaat, in eenen
physiognomischen zin genomen (het geen de Duit-
schers Blick, Ausdruck noemen), als iets, het
geen het temperament ontdekt; welk physiogno-
misch gelaat zelve ook somwylen nationaal, en aan
eenige Volken eigen kan zijn, en van eenen ge-
meenen oorsprong moet worden afgeleid.

Immers het is waarschijnlijk, dat by voorb.
het voedzel hier aan iets toebrengt, waar aan men
naar alle gedachten het zachtzinnig gelaat der In-
dische Braminen en Baniaanen, welke zich geheel
van wijn onthouden; en integendeel het wreed-
aartig uitzicht der Menscheneetende Brasiliaansche
Boticuden^e) moet toeschryven.

Als mede de Godsdienst, waar van het vroom
en godvruchtig gelaat, het geen voornaamelijk
de Vrouwelyke Sexe uit zekere Landen in het zui-
[Seite 159] delijk gedeelte van Europa vertoont (de Duit-
schers noemen ze Madonnen-gesichter) een voor-
beeld oplevert:

Of de levenswyze en weelde, waarin by voorb.
de weeke en verwijfde Otaheiten de mannelyke en
dappere Nieuw Zeelanders zoo verre overtreffen.

Maar wy handelen over de oorzaaken van het
nationaal gelaat, naamelijk van de figuur, even-
redigheid, en inrichting zelve der onderscheiden
deelen daar van; en waar van wy gezien hebben dat
elk derzelven aan de verschillende verscheidenhe-
den des Menschelyken Geslachts indedaad eigen,
en characteristiek zijn.

Dan het onderzoek zelve naar die oorzaaken
gaat met zoo veele zwaarigheden vergezeld, dat
men daar aan omtrent niets doen kan, dan het
waarschijnlijkste gissen.

Dat het Climaat zekerlijk een hoofdoorzaak
van het nationaal gelaat is, daar van ben ik voor-
naamelijk door drie drangredenen overtuigd.

1. Wy zien dat een nationaal gelaat by eeni-
ge Volken onder zekere luchtstreeken zoo gemeen
is, en by Menschen van eenen geheel verschil-
lenden stand en levenswyze steeds het zelfde, dat
men er niet wel eene andere oorzaak voor zou
kunnen opgeeven. De Chineesen leveren ons
[Seite 160] daar van een voorbeeld op, by welken een als 't
ware platgedrukt aangezicht characteristiek is, even
eens als onder ons Europeaanen den Engelschen en
Maiorcaanen^f) eene evenredige en uitsteekende
schoonheid gemeen is.

2. Zoo ik my niet bedrieg, zijn er voor-
beelden van Volken, welke, nadat zy van woon-
plaats veranderd, en naar een ander Land ver-
huisd zijn, na verloop van tijd ook hun gelaat te-
gen een nieuw, aan dat nieuwe Climaat eigen, ver-
wisseld hebben. De Jacuuten worden by voorb.
door de meeste Noordelyke Oudheidkundigen tot
den Tartaarschen Stam gebracht. Doch dat zy
tegenwoordig een Mongolisch gelaat hebben zulks
bevestigen naauwkeurige ooggetuigen, en ik zel-
ve zie zulks bewaarheid in het bekkeneel van een
Jacuut, het welk door de edelmoedigheid van
den Vryheer von Asch mijn Menschkundig Ka-
binet verfiert^g). Iets diergelijks zal men be-
neden (by §. 88.) aangetekend vinden van beiden
de koudste Luchtstreeken.

Zoo vind men ook reeds over lang aangete-
ken^h), dat Creolen van Engelsche Ouders en
Voorouders in de Antilles gebooren, eindelijk hun
[Seite 161] oorspronglijk Britsch gelaat, tegen dat characte-
ristieke der Americaansche inboorlingen eeniger-
maate verwisseld, en, even gelijk zy, dieper
ingezonken oogen, en boller wangen gekregen
hebben.

Doch de sterkstspreekende voorbeelden levert
ons Aegypten en het Cisgangetaansch Indiën op.

Want daar dit Schiereiland reeds door zeer on-
derscheiden Volken is overheerd, en wel daarom
om dat zy, die het zelve vooraf bewoonden,
na dat ze onder zulk eene weekmaakende Lucht-
streek verwijfd geworden waren, telkens door an-
dere hun opvolgende sterkere Noordelyke Volken
overwonnen zijn, zoo schijnt ook hun gelaat zich
als 't ware raar eene nieuwe Luchtstreek geschikt
te hebben; zoo dat men by voorb. het nationaal
en geheel characteristiek gelaat der oudste bezit-
ters van Indiën heden niet anders dan uit de an-
tiekste kunstwerken kennen kan, naamelijk uit die
verbaazende standbeelden welke met eene uitstee-
kende kunstigheid in de onderaardsche tempelen der
Eilanden Salfette en Elephanta uitgehouwen zijn,
waarvan ik bewonderenswaardige bewijsstukken to
Londen gezien heb, zoo in het Britsch Museum,
als onder de oudheidkundige schatten van den zeer
aanzienlyken en beleefden Heer Car.Townley ⁱ⁾.
[Seite 162] Dan dat ook de laatste overwinnaars van Indiën, de
Mongolen naamelijk, sedert de tyden van Timur
veel van derzelver oorspronglijk gelaat onder die
nieuwe Luchtstreek verloren hebben, en het In-
diaansche nader by gekomen zijn, zulks heeft
ook te Londen de Heer Jb. Walsch, welke in
de Indiaansche zaaken zeer bedreven is, my met
bygebrachte Indiaansche beeldtenissen, waar in
ik dat onderscheid met eigen oogen zien kon, be-
wezen.

Wat nu het nationaal gelaat der oude Aegyp-
tenaaren betreft, zoo kan ik my niet genoeg ver-
wonderen, hoe beroemde oudheidkundigen, welke
oude Aegyptische kunststukken allernaauwkeurigst
onderzochten, aan alle Aegyptenaaren een en
het zelfde algemeen gelaat hebben kunnen toeken-
nen^k), daar een naauwkeuriger beschouwing en
onderlinge vergelyking dier oude gedenkstukken
my ten duidelijksten geleerd heeft, dat men in
dezelve drieërley soort van gelaat onderscheiden
moet; waarvan naamelijk het eerste het Aethiopi-
sche, het tweede het Indische na by komt; en
het derde, waar in beide de anderen na verloop
van tijd, en door den invloed van het byzonder
[Seite 163] on aan Aegypten eigen Climaat, schynen overge-
gaan te zijn, aan eene spongieuse slappe uitter-
lyke gedaante, eene korte kin, en uitpuilende
oogen kennelijk is^l).

3. Wy zien dat Volken, welke slechts voor
volkplantelingen van eenen en denzelfden stam ge-
houden worden, onder eene verschillende Lucht-
streek ook een verschillend nationaal gelaat hebben
aangenomen. De Hongaaren en Laplanders brengt
men by voorb. tot denzelfden oorspronglyken
Stam^m). Dan de laatstgenoemden hebben ein-
delijk in de Noordelyke Landen een gelaat gekre-
gen, het welk aan de Noordelyke Volken aller-
gemeenst is; daar de Hongaaren integendeel, in
eene gemaatigde Luchtstreek en in de nabyheid
van Turkyen en Griekenland, een fraayer gelaat
en gestalte gekregen hebben.

Het is wel is waar bekend, dat men in al het
[Seite 164] zoo even gemelde ook zeer veel moet toeschry-
ven aan de vermengingen der verschillende Volken
onderling, en ik zelve zal straks het een en an-
der bybrengen tot staaving van derzelver ver-
mogen in het veranderen van het nationaal gelaat:
dan het komt my ook allerwaarschijnlijkst voor,
dat het vermogen van het Climaat afzonderlijk,
en op zich zelven beschouwd, insgelijks waarlijk
zeer groot is om die uitwerksels te veroorzaaken,
vooral indien men ze vergelijkt met het geen wy
hier boven gezegd hebben over de oorzaaken
waardoor, en de wyzen waarop de Beesten ver-
basteren.

Dan het schijnt eene allermoeijelijkste zaak,
de redenen op te geeven waarom het eene Climaat
zulk een, het andere wederom een ander natio-
naal gelaat geeft; en echter hebben zeer schran-
dere Mannen getracht dit te doen, ten einde het
gelaat der verschillende Volken te kunnen verklaa-
ren; gelijk de beroemde Kant zulks beproefd
heeft met het Mongolischeⁿ⁾, en Volney met
het Aethiopische Volk^o).

[Seite 165]

Dat onder eenige byzondere Luchtstreek hier
en daar sommige bykomende inheemsche oorzaa-
ken, by voorb. onophoudelyke zwermen Mug-
gen, iets kunnen toebrengen om den Inwooneren
een hun byzonder eigen gelaat te doen verkrygen,
schijnt de waarneeming van Dampier over de
Inwooners van het Westelijk Nieuw Holland te
leeren^p).

Ik staa er nog over in twijffel, of men het ge-
voelen van onzen Leibnitz over de gelykenis der
Volken met die Dieren welke gevonden worden
in die zelfde Landen waar in zy woonen, verklaaren
moet uit den invloed van het Climaat op het maaksel
der Menschen zoo wel als op dat der Beesten: zoo
zouden naamelijk de Laplanders in hunne gelaatstrek-
ken op den Beer gelyken, de Negers op den Aap,
van welke gelykenis echter de uitterste Westersche
Volken ook iets zouden hebben, enz.^q).

[Seite 166]

Maar dat behalven het Climaat ook de levens-
wyze iets tot het maaksel van het nationaal ge-
laat kan toebrengen, verzekeren ons de Schry-
vers, en staaven zulks met het voorbeeld der Ae-
thiopiërs, wier stompe neus en dikke lippen door-
gaans worden toegeschreven aan de wyze waarop
reeds in haare eerste kindsheid hunne moeders, ter-
wijl ze geers stampen, of met eenigen anderen schrik-
lyken en zwaaren arbeid bezig zijn, gewoon zijn
hun onder het zoogen op den rug te draagen^r).

[Seite 167]

Doch het is daar en boven ook van geloof-
waardige ooggetuigen, door de menigvuldigste
verzekeringen, buiten allen twijffel gesteld, dat by
onderscheiden vreemde Volken, by voorb. de
Aethiopiërs^s), de Brasiliaanen^t), Caraï-
ben^u), Sumatraanen^w), de bewooners der
Societeit Eilanden in de Zuidzee^x) enz., de
neus der jonggebooren kinderen met opzet en ge-
weld platgedrukt en als 't ware gefatsoeneerd
wordt; schoon men niet in alle opzichten geloo-
ven moet, 't geen men doorgaans beweerd vindt,
dat door zulk eene bewerking de neusbeent-
jens gebroken of van elkander afgeweken zouden
zijn^y).

[Seite 168]

Dan ik behoeve by na niet aantemerken, dat
door zulk eene geweldige en aanhoudende druk-
king van den nog weeken neus, deszelfs natuurlyke
vorming slechts vermeerderd en zoo als ze is be-
houden; doch geenszins oorsprongelijk geformeerd
wordt: daar het immers over bekend is, dat men
dat nationaal gelaat reeds onderscheiden kan in on-
voldragen Vruchten.

Maar eindelijk zoo wordt ook dat nationaal ge-
laat by Kinderen, gebooren uit de vermenging
van verschillende verscheidenheden des Mensche-
lyken Geslachts, zoo wel als de kleur van der-
zelver huid gemengd, en vloeit als 't ware in
een, zoo dat het dan een middensoort van gelaat
uitmaakt tusschen dat der beide ouderen. Hier
van daan moet men het gemengde gelaat der Mu-
latten ontleenen; dus is het nakroost der Kosak-
ken^z), en Kirgifen^a), allengs lelyker ge-
worden door derzelver vermengingen met de Kal-
mukken, en dat der Nogaïsche Tartaaren integen-
deel door de vermenging met de Georgiaanen be-
valliger en schooner^b).

[Seite 169]

Doch voorbeelden van een onveranderd gelaat
van Volken, welke zich met geene andere Natiën
vermengd hadden, leverden ons wel eer de oude
Germaanen op^c), dan nog hedendaags de echte
Cingaaren welke in Transylvanie woonen^d), en
boven allen inzonderheid het Joodsche Volk, 't
geen, onder welke Luchtstreek het ook woonen
moge, voor zoo veel het grondmaaksel van der-
zelfs gelaat betreft^e), zich gelijk blijft, en
en aan eene zekere nationaale trek, welke meest al-
len gemeen is, kennelijk is, welke zelfs hun,
welke eene zeer geringe physiognomische kundig-
heid hebben, aanstonds in 't oog loopt, schoon
men die bezwaarlijk met woorden kan uitdrukken
of ontvouwen^f).