HANDBOEK
DER
NATUUR-GESCHIEDENIS. EERSTE AFDEELING.
OVER DE VOORTBRENGSELEN DER NATUUR
IN HET ALGEMEEN, DERZELVER VERDEE-
LING IN DRIE RIJKEN, ENZ.

§. I. Alle lichamen, die op en in onzen aard-
bol gevonden worden, vertoonen zich, of in die
zelfde gedaante en gesteldheid, die zij uit de hand
des Scheppers verkreegen en door de werking der
aan zich zelve overgelatene natuur-krachten aan-
genoomen hebben, of zij doen, zich zo aan ons
voor, als zij door menschen en dieren, tot bestem-
de oogmerken, of ook door bloot toeval, veran-
derd en als 't ware vervormd zijn.

Op deeze verscheidenheid is de bekende ver-
deeling derzelve in natuur- en kunst-ge-
wrochten, naturalia & arte facta, gegrond.
De eerste maaken het voorwerp der natuur-ge-
schiedenis uit, zijnde men gewoon alle licha-
[Seite 2] men tot de Natuur-gewrochten (naturaliën) te
brengen, die noch geene wezenlijke verandering
door 's menschen toedoen ondergaan hebben; ter-
wijl men dezelve dan Kunst-gewrochten (artefacta)
noemt, wanneer zij door den mensch^(*) op-
zetlijk veranderd zijn.

Aanm. I. Dat, voor het overigen, dit denkbeeld van we-
zenlijke en opzetlijke veranderingen in het voorhanden
zijnde geval, bij zulk eene verscheidenheid van wijzi-
gingen en oogmerken, niet anders dan betreklijk (rela-
tif) kan opgenomen worden, behoeft in het geheel gee-
ne herinnering. Immers, hoe veel koomt het hier bij
voorbeeld niet op het doeleinde des verzamelaars aan! Zo
toch kan in eene Naturalien-verzameling eene Ægijptische
Mumie even zoo wel tot den rei der voorwerpen, die men
ter opheldering van Mensch-Natuurkundige onderwerpen
bewaart, als in eene verzameling van oude Aegijptische
kunst-werken behooren.

Aanm. II. Zomtijds kunnen Natuur-gewrochten aan
zommige Kunst-gewrochten zoo naabij komen, dat zij
bezwaarlijk van elkanderen kunnen onderscheiden wor-
den. Hier van daan b. v. de voorheen zoo verschillen-
de meeningen, of het overtreksel in de zogenaamde pis-
cina mirabili bij Baja, een van zelfs uit het water neer-
gezette korst-steen van Kalksinter, dan wel een voorbe-
dachtelijk daar op aangebrachte kunst-kalk zij. (Zie
Götting. gel. anzeigen 1791. 188. St)

§. II. Alle voortbrengselen der Natuur kunnen
ten opzichte voor eerst van hunne eerste wording,
ten tweeden van hunnen groei, en ten derden van
hunne saamenstelling, in twee hoofdsoorten onder-
scheiden worden. Die van de eerste soort worden
altijd door andere natuurlijke lichamen van gelij-
ke gedaante en aart voortgebracht; zoo dat hun be-
staan in eene onafgebrookene reeks tot de eerste
schepping toe^(*) het bestaan van andere soort-
gelijke lichamen, aan welke zij hun aanwezen ver-
schuldigd zijn, veronderstelt; terwijl deeze

Ten tweeden, allerlei vreemde zelfstandigheden
als voedzel tot zich neemen, de samenstellende dee-
len van dezelve aan de hunne gelijk maaken (assi-
miliren), en hier door hunnen wasdom van binnen
door middel eener naauwe toeëigening of vereeni-
ging, (intus susceptio, expansio) bevorderen.

Deeze beide eigenschappen onderstellen ten der-
den van zelf eene bijzondere samenstelling bij dit
zoort van natuurlijke lichamen; want, zullen zij, op
deeze wijze, het benoodigde voedsel tot zich nee-
men, en andere schepselen van hun soort met ter
[Seite 4] tijd voortbrengen, dan moeten zij veelerlei aan dit
oogmerk beantwoordende, en daarom met de zoo-
genaamde levens-krachten voorziene en hier door
met leven als bezield zijnde vaten, aderen en an-
dere werktuigen in hunne lichamen bevatten, die
ter inneeming van zeekere bepaalde vochten, ter
gelijkvormigmaking deezer voedsels, en ter voort-
teeling van hun nageslacht enz. noodzaakelijk zijn.

Dit alles ontbreekt bij de natuur-voortbrenselen
van de andere soort, de Delfstoffen of Mineralen
naamlijk; zoo wel hunne wording, als hunne groei
(zoo men het slechts groei noemen mag), worden
beiden geenzins bewerkt door voeding, maar alleenlijk
volgens zoogenaamde enkel Phijsische (Mechanische
en Chemische) wetten, door opeenhooping of bijvoe-
ging van gelijksoortige deelen van buiten (ag-
gregatio, juxta positio); waarom ook bij hun, noch
oorspronglijke bewerktuiging, noch levens-kracht te
verwachten is.

En juist om deeze reden is het, dat die van de eerste
zoort bewerktuigde, (georganiseerde) en die
van de laatste daar en tegen nilt bewerktuig-
de (ongeorganiseerde) lichamen genoemd wor-
den.

§. III. Tweederlei zijn eindelijk ook nog de be-
werktuigde lichamen zelve, vooral in be-
trekking der wijze, waarop zij hun voedzel tot
zich neemen.

Sommigen naamlijk slurpen zonder merkelijke
willekeurige beweging een zeer enkelvoudig voed-
sel op, door middel van talrijke vaatjens of vezel-
tjens, aan het onder eind van hun lichaam aanwezig.

Terwijl de anderen integendeel eene meestal en-
kele opening aan het bovenste of voorste eind van
hun lichaam hebben, die tot eene ruime vergaar-
plaats heenleidt, waar in zij door inwendig gevoel
des hongers gedreven, hunne spijzen, die van zeer
onderscheiden aart zijn, door middel eener vrijwil-
lige beweging heenbrengen. De eerste zijn de Plan-
ten, de laatsten, de Dieren.

Aanm. Net vermogen om van stand-plaats te kunnen
veranderen (locomotivitas) levert geen voldoenend on-
derscheidings-teken tusschen de Dieren en de Planten
op. – Doordien veelen der laatsten, zoo als b. v. de
gemeene Water-Linsen, hunne wortelen niet in den
grond vasthechten, maar op zekere tijden des jaars van
plaats kunnen veranderen door, dan eens naar den grond
te zinken, dan weder tot op de oppervlakte des waters
naar boven te rijzen enz. Terwijl 'er integendeel we-
der gantsche geslachten van Water-dieren, vooral onder
de Schulpen, Koraalen enz. gevonden worden, die de
plaats, eenmaal door hun ingenomen, nooit weder van
zelf verlaten kunnen.

§. IV. Op deeze zeer bevatlijke verdeeling der
Natuur-voortbrengzelen in bewerktuigde en niet be-
werktuigde lichamen (§. 2.) en van de bewerk-
tuigde onder elkanderen (§. 3.), berust thans de
grond der bekende en zeer geschikte verdeeling der
natuurlijke lichamen in drie rijken; waar van het
eerste de Dieren, het tweede de Planten, het der-
de de Delfstoffen of Mineralen bevat.

De dieren zijn derhalven levende en bezielde
bewerktuigde lichamen, die hun zeer onderscheiden
[Seite 6] voedzel door vrijwillige beweging zoeken, en het-
zelve door den mond in de maag heen voeren.

De planten zijn wel insgelijks levende, be-
werktuigde lichamen, maar zijn onbezield, zo dat
zij hun zeer eenzoortig (homogeen) voedings-sap
zonder eene willekeurige beweging door middel der
wortelen inzuigen.

De delfstoffen of Mineralen eindelijk zijn
levenlooze en onbewerktuigde lichamen, die derhal-
ven zonder levens-kracht, volgens de louter Phij-
sische (Mechanische en Chemische) wetten van aan-
trekking, opeenhooping, vorm-kracht enz. ontstaan.

Aanm. Teegen deeze verdeeling in drie Rijken, in
vooral onlangs, eene dubbele tegenwerping gemaakt,
naamlijk

Veelen hebben den afstand tusschen de bewerktuigde
en onbewerktuigde lichamen wel erkend, doch slechts
geene bepaalde grenzen tusschen Dieren en Gewassen
willen toestaan.

Anderen daarentegen hebben het zoogeliefd denkbeeld
eener trapswijze opvolging der schepselen regtstreeks zoo
opgevat, als of er over het algemeen genomen, geene
juist bepaalde verdeeling der Natuur-voortbrengselen in
Rijken enz. plaats hadde.

Wat het eerste betreft, in het algemeen moet men hier
vooral toch in het oog houden, het geen zoo dikwils bij
voorwerpen van ondervinding het geval is, naamlijk, dat
men dezelve veel gemaklijker voor dat wat zij in de daad
zijn^(*) behoorlijk erkennen en van anderen onderschei-
[Seite 7] den, dan wel hunne bijzondere onderscheidene kentee-
kenen uitvorschen en opgeven kan^(*). Zoo zeide b. v.
linnaeus ‘„tot heden hebbe ik geen kenmerk kunnen
„vinden, waar door de Mensch van den Aap juist kan
„onderkend worden.“’ En alhoewel ik geloof in dit
Hand-boek zulke uiterlijke kenteekenen ter onderken-
ning van den Mensch te hebben opgegeven, waar door
hij zich van de meest naar den Mensch gelijkende Aapen,
gelijk ook over het algemeen genomen, van alle andere
zoogende Dieren ontwijffelbaar onderscheidt: zoo zou
evenwel, vertrouw ik, ook zonder deeze nimmer eenige
Natuur-kenner gevaar geloopen hebben om in de practijk
Menschen met Aapen te verwarren. – Dan bovendien,
ook kunnen schepselen uit de meest van elkander ver-
schillende classen meenigerlei dikwerf verwonderlijke
en treffende gelijkenis met elkanderen hebben, zon-
der dat daar door het des niet te min ontwijffelbaare
verschil tussehen deeze classen zoude vervallen moe-
ten. Zoo verdeelt men b. v. de Dieren zeer natuur-
lijk in warmbloedigen en koudbloedigen, en brengt op
eene even zoo natuurlijke en voegzaame wijze de zoo-
gende Dieren tot de eerste, de gekorvene of Insecten
daarentegen, tot de andere classe, zonder dat men even-
wel uit het oog verliezen zal, dat de Bijen in haaren
[Seite 8] stok of korf zoo ongelijk veel meer warmte hebben dan
wel een Egel, geduurende zijnen winter-slaap. – Zoo
vindt men ook in de classen der Wormen geslachten,
gelijk b. v. de zoogenoemde Zee-katten (Sepiae), die
van de overige Dieren deezer classe zeer verscheiden zijn,
en die daarentegen zeer veel overeenkomst met de Vis-
schen hebben. Doch niemand zal willen dat daarom de
scheidsmuur tusschen de classe der Visschen en die der
Wormen moet worden weggenomen, gelijk ook even zoo
min iemand ter goeder trouw in verzoeking geraken zal,
om het Dieren- en Planten-rijk daarom met elkanderen
te vereenigen, dewijl men bij sommige planten eene zee-
kere overeenkomst of gelijkenis met eenige Dieren heeft
waargenomen. Van dien aart zijn b. v. de zonderlinge
beweegingen van veele soorten der Mimosa en van het
Hedysarum gyrans e. a. die, hoe merkwaardig zij ook
op zich zelven zijn mogen, echter niet zelfs eenige aan-
spraak op het hier boven opgegeven kenmerk van dierlij-
ke hoedanigheid hebben kan. Even zoo min als ook
omgekeerd, die overeenkoomst, welke de Arm-polijpen
met de Planten hebben, het hier boven bepaalde ken-
merk der groejing betreft; zijnde de Arm-polijpen
Dieren, die, even gelijk de Mensch en de Oester, door
honger geprikkeld wordende, hun voedzel door eene
vrijwillige beweging in den mond brengen, het welk daar
en tegen bij geene Plant, zoo veelen wij er tot heden
toe kennen, plaats heeft.

En zoo wordt eigentlijk als van zelfs de andere tegen-
werping wegens de Natuur-rijken enz. beantwoord, als
welke op het zoo zeer aangeprezen denkbeeld eener trapa-
wijze opvolging der schepzelen gegrond is.

Alle de geliefkoosde verbeeldingen van eene keten,
ladder, net, enz. in de Natuur, hebben, wel is waar,
voor eene gereegelde aanleiding tot de beoeffening der
[Seite 9] Natuurlijke Historie, in zoo verre haare onloochenbaare
nuttigheid, als zij tot eenen grondslag dienen voor een zoo-
genaamd Natuurlijk samenstel (Sijstema Naturale), volgens
het welk men de schepselen naar hunne meeste en vooral
in het oog loopende gelijkenissen, naar hunne algemeene
uiterlijke gedaante (Totalhabitus), en de daar op ge-
gronde zoogenaamde verwandschap onder elkander, te
zaamen schikt.

Dan dezelve nu, gelijk zulks toch door sommige wel-
meenende Godgeleerd-Natuurkundigen zoo dikwerf ge-
schied is, den Schepper in het ontwerp zijner schepping
te willen toeschrijven, en de volmaaktheid en samenhang
der schepselen daarin te willen zoeken, dat de Natuur
(gelijk men zich uitdrukt) geenen sprong doet, doordien
de gantsche rei der geschapene wezens, met opzicht tot
derzelver gedaante, zoo juist naauwkeurig trapswijze op
elkander volgde, dit ware toch reeds op zich zelve
menschelijke zwakheid en vermetelheid, al wierd zij
ook niet, gelijk het toch voor zeker het geval is, bij
eene ernstige overweging door zich zelve wederlegd.

Dan men behoeft slechts de meest kunstig en zorg-
vuldigst uitgedachte ontwerpen van zoodaanige trapswij-
opklimmingen in den rei der geschapene wezens eenig-
zints nader te beschouwen, om intezien, hoe zeer zich
eensdeels daar in gantsche benden van schepselen eener
gelijke vorming in geslachten van schier onoverzienbaar
talrijke soorten (vooral onder de Insecten en Wormen,
doch echter ook in het Planten-rijk) als op elkanderen
hooppen, en anderen daar en tegen als afzonderlijk al-
leen staan, doordien zij wegens hunne afzonderlijke ge-
heel eigene vorming, niet zonder merkbaren dwang, in
eene zoogenaamde ladderswijze opklimming der Natuur,
hier of daar ingeschoven en tusschengevoegd kunnen
worden, (zoo als b. v. de geheele classe der Vogelen;
[Seite 10] gelijk onder de Wormen het hier vooren reeds gemelde
geslacht der Zee-katten (Sepiae); en onder de zoogende
dieren, her Menschen-geslacht zelf! enz.) – Voorts zijn
er ook Dieren, bij wien men, zoo als b. v. de Schild-
luizen, het mannetjen en het wijfjen, ieder eene door-
gaans zoo geheel verschillende gedaante hebben, dat
men dezelve om die reden in meergemelde laddervormige
opklimming, van elkander scheiden, en volgens deeze
zoo zeer verschillende gedaante der kunne, ieder op ver
van elkander verwijderde trappen of sporten, hunne
verschillende plaatsen zou moeten aanwijzen. – En
dan laten zich gapingen in deeze aaneenschakeling zien,
over welke men klaarblijkelijk, zonder eenen gewaagden
sprong, geheel niet heen geraken kan, zoo als, om slechts
een enkel voorbeeld aantehalen, die, welke tusschen de
bewerktuigde lichamen en de Delfstoffen of Mineralen
enz. plaats heeft.

Zoo gebrekkig nu, over het algemeen genomen, deeze
zinnebeeldige voorstellingen eener keten in de Natuur,
en dergelijke meer uitvallen moeten, zoo gantsch onge-
grond is nu eindelijk ook geheel en al de vermeetele on-
derstelling van veele Godgeleerd-Natuurkundigen, als of er
geeneschakel uit deze hunne op het papier ontworpene keten
konde gemist worden, zonder de schepping zelve te stoo-
ren enz. Dan zoo wel als enkele soorten van Dieren, op
zeer groote eilanden, gelijk b. v. de Wolven op Groot
Brittannien zijn uitgeroeid geworden, zonder dat de
schepping aldaar door deeze tegenwoordige schijnbaare
gaping, haaren voorigen zamenhang zoude verlooren heb-
ben, zoo kunnen ook andere schepselen niet slechts uit
fommige waereld-deelen, maar ook wel van de geheele
aarde verdelgd worden, (gelijk dit naar alle waarschijn-
lijkheid met veelen, en onder anderen met den Dodaars
of Walgvogel (Didus) werkelijk geschied is) zonder
[Seite 11] dat deeze aanmerkelijke gaping (hiatus), welke hier door
in de keten der Godgeleerd-Natuurkundigen ontstaat, den
eeuwig stillen voortgang der schepping zelve, in het minste
gevaar behoeve te brengen.

Als hoofd-bronnen en andere hulpmiddelen ter be-
oeffening der Natuur-geschiedenis over het alge-
meen genomen, worden aangemerkt;

TWEEDE AFDEELING.
over de bewerktuigde lichamen
in het algemeen.

§. V. Elk bewerktuigd of geörganiseerd lichaam
(§. 2.) wordt door zijn's gelijken voordgeteeld;
dan door eigene kracht levenslang gevoed, en daar
door wordt zijn zelfsonderhouding, groei, en, wan-
neer het tot rijpheid koomt, ook zijn voortplan-
tings-vermogen bewerkt.

§. VI. Tot deeze groote verrichtingen worden
de geörganiseerde lichamen door de bewerktuiging
van hun samenstel, en door de daar mede verbon-
dene Levenskrachten in staat gesteld. Door deeze
laatste toch verkrijgen de werktuigen van het lichaam
hunne vatbaarheid voor prikkelende indrukken (sti-
muli), en hun vermogen tot beweging, zonder het
welke wij ons geen denkbeeld zelfs noch van voe-
ding, noch van groei, noch van wederzijdsche me-
dewerking der deelen ter behoorlijke onderhouding
des geheels, en dat ook omgekeerd^(*) zouden
vormen kunnen.

§. VII. Om het ontstaan der geörganiseerde lich-
aamen te verklaren, heeft men vooral nieuwlings
de zogenaamde ontwikkelings-onderstelling (Evolu-
tions Hypothese) geschikt gevonden, en gemeend,
dat er noch mensch, noch eenig ander dier, noch
plant waarlijk wierd voortgeteeld, maar dat zij al-
len reeds zedert de eerste schepping als volkomen
voorafgevormde kiemen^(†) voorlang in hunne
ouderen en voorouderen aanwezig waren. Dat de
verschillende geslachten, even als inééngevoegde
[Seite 16] doozen, in elkanderen als opgesloten liggen, en
slechts het een na het andere, elk op zijn beurt,
door de bevruchting zelve worde ontwikkeld en te
voorschijn gebracht. – Eene mening voorwaar,
die, indien zij ook al niet door het overwicht der
gronden eener juist het tegendeel bewijzende on-
dervinding wederlegt wierd, op zich zelve reeds
strijdig is tegen alle onpartijdig oordeel, zoo wel
wegens den daar toe benodigden omslag van boven-
natuurlijken (Hyperphysischen) toestel^(*), als door
de tegen alle de wetten eener waarlijk wijsgeerige
natuur-onderzoeking inloopende en teffens nutteloo-
ze vermenigvuldiging der gewoone natuurlijke (Phy-
sische)^(†) krachten, gelijk ook wegens de ono-
verzienbaare menigte der alsdan noodzakelijke vruch-
telooze scheppingen van alle die tallooze voorafge-
vormde kiemen, die niet tot hunne ontwikkeling
hebben kunnen geraaken.

Aanm. Volgens het eenstemmig gevoelen der be-
roemdste en allerijverigste voorstanders der ontwikkelings-
onderstelling, moeten de voorafgevormde kiemen bij de
moeder als in voorraad gereed liggen, en geduurende de
bevruchting, door de kracht der bijkomende mannelijke
teelstoffe opgewekt, en ter ontwikkeling aangedreven wor-
den. Dus zou gevolglijk dat geen, hetwelk men out-
[Seite 17] fanging noemt, niet anders zijn dan het ontwaaken van
het sluimerend kiempjen, door de prikkeling van het daar
op werkend mannelijk zaad.

Derhalven heeft het kiempjen hier allereerst eene op.
wekkende kracht nodig.

Maar nu gelijken kinderen zoo dikwils sprekende al-
leen naar hunnen vader; – Teefhonden, die kort op
elkander met verschillende mannelijke honden gespeeld
hebben, werpen dikwils jongen, die naar deeze verschil-
lende vaders gelijken; – Tweeërlei menschen rassen,
zoo als b. v. Negers en Blanken, teelen met elkander
volstrekt niet anders dan een middenzoort, naatnlijk Mu-
latien; – en wenneer geheel ongelijke zoorten (ver-
schillende species) van dieren of ook van planten elkan-
der bevruchten, dan ontstaaa daaruit bastaarden, die
even zoo veel van de vaderlijke als van de moederlijke
gedaante hebben.

En daar dit waarlijk toch niet wel kan ontkend wor-
den, hebben de voorstanders der ontwikkelings-leer aan
het mannelijk zaad, behalven zijne opwekkende, nu
ook nog eene tweede, te weeten eene zoodanige vor-
mende kracht toegekend, door welke hetzelve in staat
zijn zoude, den bij de moeder vooraf gevormden en als
gereed geleegen kiem, ook wel eenigermaate naar de
vaderlijke gestalte te vervormen.

Diensvolgens zoude het mannelijk zaad tweeërlei ver-
mogen bezitten, naamlijk, voor eerst een opwekkend,
en boven dien ook een vormend vermogen.

Dan men kan, jaa door middel eener geduurend ver-
scheidene generatien steeds herhaalde kunstige bastaard-
teeling, eindelijk de eene zoort van beverktuigde licha-
men geheel en al in eene andere verkeeran. – Zoo heeft men
b. v. door de kunstige bevruchting van eene plant: zoort,
[Seite 18] middels het mannelijk stuifmeel eener andere soort, za-
den gekreegen, waar uit bevruchtbaare bastaard-plan-
ten zijn voortgekomen; dat is zulke, die in den bloei-
tijd andermaal met mannelijk stuifmeel van de andere
plant-zoort zijn bevrucht geworden, en wederom be-
vruchtbaare bastaarden der tweede generatie voortge-
bracht hebben. De bastaarden der eerste generatie
hieldden als 't ware, het midden tusschen de beide ver-
schillende stam-ouders van vaders en moeders zijde,
terwijl die van de tweede daarentegen, reeds veel meer
naar den vader dan naar de moeder geleeken. En naa
dat deeze gelijktijdige kunstige bevruchting nog verder
door twee volgende generatien op dezelfde wijze was
herhaald geworden, ontstonden er eindelijk planten, bij
welke de oorspronglijke moederlijke gedaante, zoo te
zeggen, geheel verdweenen, en in die des vaders als
omgekeerd was. (Zie kölreuter's dritte Fortset-
zung der Nachricht von einigen das Geslecht der Pflan-
zen betreffenden Versuchen. s. 51. §. 14. met het opschrift
‘„Gänzlich vollbrachte Verwandlung einer natürlichen
„Pflanzengattung in die andre.“)’

Hier derhalven heeft alle voorafgaande vorming der
moederlijke kiemen, zoo als die van de schepping der
waereld af aan zoude moeten zijn bewaard gebleven,
eindelijk niets afgedaan, maar voor de vormende kracht
der mannelijke stoffe moeten wijken, daar deeze eigen-
lijk, volgens de leer der ontwikkelings-onderstelling, al-
leenlijk door haare opwekkende kracht op de kiemen
had moeten werken.

§. VIII. En gevolgelijk blijft het over het ge-
heel genoomen, met ons natuurlijk gezond ver-
stand en zelfs met alle regelen eener wijsgeerige
[Seite 19] Natuur-onderzoeking^(*), veel overeenkomstiger,
wanneer men het ontstaan der nieuw voortgebrach-
te werktuiglijke lichaamen alleenlijk verklaart, door
eene trapswijze toeneemende volvorming (Epige-
nesis) der op zich zelf wel ongevormde, doch on-
der de daar toe vereischte omstandigheden, be-
werktuigbaare teelstoffe.

Alleenlijk koomt het bij de veelvuldige wijzen
van voorstellen, die men van zulk eene trapswijze
vorming maaken kan en gemaakt heeft^(†), daar
op aan, dezelve zoodaanig te bepaalen, als het
met het denkbeeld van bewerktuigde lichamen
meest overeenkoomt, en vervolgens de minst ge-
dwonge verklaring geeft van de verschijnzelen die
men bij derzelver wording waarneemt.

§. IX. En dit nu geschiedt, wanneer men aan-
neemt, dat de rijpe, hoewel voorheen ongevorm-
de, doch bewerktuigbaare teelstoffe der ouderen,
wanneer dezelve ter haarer tijde, en onder de daar
toe vereischte omstandigheden, op de plaats van haare
bestemming gekoomen is, als dan eerst vatbaar wordt
voor eene daar in nu doelmaatig werken de levens-
kracht, naamlijk de vormdrift (nisus formativus);
voor eene drift, die zich van alle enkel werktuiglijk vor-
mende kracht (als welke ook in het onbewerktuigde
Rijk cristallisatien en dergelijken voortbrengt) daar
door onderscheidt, dat zij het vermogen bezit, om vol-
gens de eindeloos menigvuldig verschillende bestem-
ming der bewerkruigde lichamen en derzelver dee-
len, de op veelerlei wijzen bewerktuigbaare teel-
stoffe op even zoo veelvuldige doch doorgaans
naar het doel geschikte wijzen tot bepaalde ge-
daanten te vormen, en zoo, dat (door het verband
van het enkel werktuiglijke met het doelmatig wij-
zigbaare in deeze drift) eerst bij de ontfangenis de
allengs geschiedende volvorming; vervolgens ook
de onderhouding deezer werktuiglijke vorming, ge-
duurende het leeven door de voeding; en zelfs,
wanneer dezelve door toeval geleeden mogt heb-
[Seite 21] en, zoo veel mogelijk derzelver wederherstelling
door nieuwe voortbrenging (reproductio) geschie-
de^(*).

Aanm. 1. Deeze trapswijze vorming der nieuw be-
werktuigde lichamen vertoont zich het duidelijkst bij
zulken, die met eene zeer aanzienlijke grootte, eenen
snellen, om zoo te spreeken, merkbaaren groei, en een
zo teder halfdoorzichtig samenstel paaren, dat men, vooral
in een genoegsaam licht en bij eene maatige ver-
grooting, klaar en duidelijk door dezelven heen kan
zien.

In het Rijk der Planten kan dit geschieden, in veeler-
hande soorten van het eenvoudig Water-mos, zoo als bij
voorb. in de Bron- of Fontein-Flabbe. (Conferva fonti-
nalis) die zich in de eerste dagen der lente voortplant.
Onder de bloedelooze dieren in de Arm-Polijpen; en
onder de warmbloedigen in een bebroeid wordend eij,
bij de eerste verschijning van het bolletjen, en deszelfs
als dan van dag tot dag toeneemende volvorming.

Aanm. 2. Voor onze meeste Leezers, hopen wij, is
die herinnering onnoodig, dat het woord zelf van Vorm-
drift (Bildungstrieb), even als de benaamingen van alle
andere zoorten van leevenskrachten, op zich zelven
verder niets aanduidt, maar dat het alleen onderscheident
[Seite 22] beteekenen moet eene eigenaartige kracht, in welke
het werktuiglijke met het doelmatige wijzigbaare zich
vereenigt, van welke de bestendige werking door de
ondervinding erkend is, doch waar van de oorzaak even
zeer als de oorzaaken van alle andere, hoe algemeen
ook erkende Natuurkrachten voor ons op deeze waereld,
in de eigentlijke beteekenis van het woord, eene ver-
borgen hoedanigheid (qualitas occulta) blijft^(*). Doch
dit belet echter niet, dat men niet zou trachten moeten,
haare werkingen door waarneemingen verder te onderzoe-
ken en optespeuren, en dezelve, zoo doende, tot
algemeene regelen te brengen.

§. X. Door deeze bestemde, doelmaatige werk-
saamheid der Vormdrift, in de bepaaldelijk daar
voor vatbaare, bewerktuigbaare stoffen, wordt nu
de even zoo bepaalde vorm en uiterlijke gedaante
(habitus) van alle enkele zoorten (species) van
bewerktuigde lichamen daargesteld; zoo als ook bij
dezulken, waar het plaats vindt, de verscheiden-
heid van Sexe, door welke, naamlijk in eene en
dezelfde zoort de mannelijke schepselen van de
vrouwelijke onderscheiden worden.

§. XI. Deeze Vormdrift echter kan ook even als
elke andere leevenskracht, wanneer dezelve in haare
werksaamheid gehinderd, of op eene haar oneigen
zijnde wijze gemodificeerd wordt in menigerlei manie-
ren van haaren eigentlijken gewoonen loop afwijken.

Zoo ontstaan dan (wij zwijgen van de loutere
ziekelijke afwijkingen, als niet tot het gebied der
Natuurlijke Historie behoorende)

1°. Door zeer hevige verstooringen derzelven, ge-
heel tegennatuurlijke gedaante der bewerktuigde licha-
men, dat is, er ontstaan naamlijk Misgeboorten; ten.

2°. Ontstaan daar door de tweeslachtigen of Her-
maphroditen, wanneer naamlijk het tweeërlei ge-
slachts-kenteeken, het welk in de beiden geslach-
ten van elkander afzonderlijk moest plaats hebben,
meer of min in één en hetzelfde voorwerp te saam
verbonden is.

3°. Ontstaan daar door de Bastaarden, wanneer
naamlijk twee schepselen van geheel verschillende
zoort (d. i. van tweeërlei species) elkanderen be-
vruchten, terwijl eindelijk ten.

4°. Door den invloed van de menigerlei oorzaa-
ken der allengs geschiedende verbastering, de Ras-
sen en Speelzoorten of verscheidenheden ontstaan.

§. XII. Door misgeboorte verstaat men,
volgens het gewoon spraak-gebruik, eene tegenna-
tuurlijke, aangeboorene en ligt in het oogvallende
mismaking in de vorming der uiterlijke, grootere
deelen. Hoe meenigvuldig evenwel deeze misvor-
mingen zijn kunnen, zoo laaten zij zich echter al-
len tot de volgende vier hoofd-verdeelingen bren-
gen, naamlijk;

1. Misgeboorten met eene tegennatuurlijke vor-
ming van enkele deelen. (Fabrica aliena.)

2. Misgeboorten, met verplaatzing of tegennatuur-
lijke ligging van enkele deelen. (Situs mutatus.)
Deeze zijn de zeldzaamste van allen (naamlijk on-
der de Misgeboorten in den voorgemelden zin. Dik-
wils heeft men evenwel bij het openen der lijken
van welgemaakte menschen, verscheiden ingewan-
den geheel verkeerd geplaatst gevonden).

3. Misgeboorten, waar aan geheele leden ont-
breken (Monstra per defectum), onder welke de
leerrijkste gevonden worden. En eindelijk ten.

4. Misgeboorten, met overtollige leden, (Mon-
stra per excessum.) Deeze zijn de allergemeenste
(zelfs niet zelden onder wilde dieren, gelijk b. v.
onder de Haazen) ten deele geheel erfelijk, zoo
als b. v. in de zesvingerige familien.

Aanm. De in het oog loopende overeenkoomst onder
zoo veele misvormigheden bewijst, dat ook zelfs deeze
afwijkingen der vormdrift nog zeekere wetten volgen
moeten; gelijk zich ook daarentegen met de leer der ont-
wikkelings-verdeedigers, als of naamlijk de kiemen dee-
zor misgeboorten insgelijks zints de eerste Schepping
reeds als misgeboorten vooratgevormd en in elkander
opgeslooten, aanwezig geweest zouden zijn, die beken-
de waarneming niet laat overeenbrengen, dat naamlijk
de huis-dieren, zeedert hunne temming, gelijk ook de
tuin of warmoes-planten, aan deeze afwijking der
vormdrift veel meer onderheevig zijn dan in hunnen
wilden toestand, zoo dat b. v. misgeboorten onder de
tamme zwijnen reer menigvuldig, onder de wilden daar-
eniegen geheel onbekend zijn.

§. XIII. Tweeslachtige of Hermaphroditen noemt
men, in eenen naauweren zin, alleen zoodanige en-
kele voorwerpen onder de bewerktuigde lichaamen,
bij welke op eene tegennatuurlijke wijze de spoo-
ren of blijken der tweeërlei eigentlijke geslachts-
werktuigen (Sexual-organe) meer of min vermengd
zijn, daar dezelve anders in de mannelijke en vrou-
welijke schepselen van een en dezelfde zoort, van
elkanderen behooren afgezonderd te weezen; zoo-
danige worden somtijds zelfs onder de warmbloedi-
ge dieren aangetroffen, vooral onder het Rund-
vee, de Schaapen en Geiten.

Daarënboven verdient ook die afwijking der
Vormdrift hier vermeld te worden, welke dan
plaats heeft, wanneer andere lichaamlijke werkin-
gen of kenmerken, die aan het eene geslacht eigen
zijn moeten, zich ook bij enkele voorwerpen van
het andere vertoonen. Zoo als b. v. wanneer de
wijfjens der Herten en Rheën hoornen hebben; of
wanneer de hennen van Faisanten en Paauwen,
bij toeneemende jaaren de vederen der Haanen
krijgen; of dat Manspersoonen en andere manne-
lijke zoogende dieren melk geeven enz.

Eindelijk vertoont zich ook zom wijlen in het ge-
heele gestel der lichaams-vorming eeniger enkele
voorwerpen van het eene geslacht, ofschoon de-
zelve ook nog zoo regelmatig en fraai gevormd
zijn, toch meer of min van de algemeene gestal-
ten-houding (Total habitus) der anderen, zoo als
b. v. vrouwelijke weekheid in het geheele gestel en
de gedaante van den man.

§. XIV. Wanneer een vrouwelijk voorwerp van
[Seite 26] de eene zoort door een mannelijk eener andere
bevrncht geworden is, dan koomen daar uit Bastaar-
den voort, welker gedaante uit die der beiderlei ou-
deren, als 't ware, te zamengesmolten is. Daar
nu van de bepaalde vorming der bewerktuigde licha-
men, inzonderheid der dieren, de behoorlijke en
voor den duurzamen loop der geheele Schepping,
zoo bij uitstek gewichtige voltooing haarer werk-
zaamheden afhangt; zoo is het eene wijze inrich-
ting in de Natuur, dat vooreerst, ten minsten on-
der de roodbloedige dieren, in hunnen vrijen
Natuur-staat, onzes wetens, nimmer eene paaring
en waare vermenging tusschen tweeërlei zoorten
waargenomen is; en ten tweeden dat de Bastaarden
over het algemeen genomen, meestal onvruchtbaar,
en slechts zeer zelden in staat zijn, hun geslacht
verder voortteplanten. Hierom behoort het tot de
zeldzame uitzonderingen, wanneer Muil-ezels, of
Bastaarden van Hennip-vinken en Kanarie-voge-
len, somtijds vruchtbaar zijn. Bij de planten gelukt
het ligter door kunst-bevruchting van verschillende
soorten bastäard-planten te teelen, die vruchtbaar
zaad voortbrengen. (Zie hier boven bl. 18.) Ter-
wijl wij daarentegen hoopen, dat de verdichte ver-
tellingen van gewaande Bastäarden, uit de vermen-
ging van Rund-vee met Paarden of Ezels; van Ko-
nijnen met Hoenderen; of eindelijk zelfs van Men-
schen met Vee, thans geene verdere wederlegging
meer zullen behoeven.

§. XV. Rassen en speelzoorten of ver-
scheidenheden (varietates) zijn die afwij-
kingen van de oorspronglijke zoortelijke (specifi-
[Seite 27] ke) gedaante der enkele zoorten van bewerktuigde
lichamen, welke zij door trapswijze verbastering
of ontaarting geleden hebben.

Ras betekend ook, in eenen meer bepaalden zin,
zoodanig een door ontaarting ontstaan character,
hetwelk door de voortteeling onvermijdelijk en
noodzaaklijk overërft, zoo als b. v. wanneer Blan-
ken met Negers Mulatten, of met Americaansche
Indiaanen Mestisen teelen: hetwelk daar en tegen
bij de Spee-zoorten of Verscheidenheden geen
noodzaaklijk gevolg is; gelijk b. v. wanneer iemand
die blond is en blaauwe oogen heeft, bij eene brui-
nette met bruine oogen, kinderen teelt^(*).

Aanm. Wanneer zommige ontaartingen geduurende eeno
onoverzienlijk lange reeks van generatien zich hebben voort-
geplant, valt het dikwils moeielijk te bepaalen, of dit
slechts Rassen, dan wel oorspronglijk verschillende zoor-
ten (Species) zijn? Ten minsten zijn er als dan in de
practijk geene andere regelen voorhanden, om in derge-
lijke gevallen te kunnen beslissen, dan die, welke uit
de Analogie afgeleid worden; daar integendeel die rege-
len, welke ray, buffon en anderen aangenomen heb-
ben om het kenmerk der zoorten (Species) daar naar te
bepaalen, wanneer deeze voorwerpen naamlijk met el-
[Seite 28] kanderen eene vruchtbaare nakomelingschap verwekken,
tot dat einde niet dan zeer onvoldoende en wankelbaar
zijn.

Want behalven dat het gebruik van deezen regel buiten
dien geen plaats vinden kan bij die ontelbaare dieren en
planten, die zonder paaring voortteelen, (zie hier onder
§. 20.), zoo heeft dezelve ook in zeer veele andere ge-
vallen, wegens onoverkomelijke zwarigheden, geen
plaats, gelijk b. v. bij de beantwoording der vraag, of
de Asiatische en de Africaansche Elephant tot één en het
zelfde zoort (Species) behoore dan niet? En zelfs in die
gevallen die op ondervinding gegrond zijn, gelijk b. v.
bij de vermenging van Paarden en Ezels, is wederom de
vraag, moet daar in de gewoone, dan wel de ten uiter-
ste zeldzaame uitslag, tot regel aangenomen worden? Im-
mers zijn de Muil-Ezels gewoonlijk onvruchtbaar, en
maar zeer zeldzaam heeft men dezelve ter voortteeling
in staat bevonden. Wanneer men nu zulk eea ten ui-
terst zeldsaam geval, als een regel wilde aanneemen,
dan moest men ook het Paard en den Ezel voor dieren
van dezelfde zoort (Species) houden, alhoewel zij in
hunne geheele lichaams-gestalte, vooral inwendig, (en
dat wel naamlijk in het zoo merkbaar verschillend za-
menstel hunner stem werktuigen!) ten minsten even zoo
veel zoortelijk (specifisch) verschillen, als de Leeuw en
de Kat. Alle Analogie daarentegen pleit derhalven daar
voor, dat men ze als twee geheel onderscheidene soor-
ten aanmerke; en 't is juist met deezen zelfden grond-
regel der Analogie overeenkomstig, dat ik de zoo even
genoemde beiderlei Elephanten voor geheel onderschei-
dene zoorten houde, doordien hun gebit een zoo besten-
dig in het oog loopend verschil aanduidt, dat men het
onmogelijk voor een enkel gevolg van ontaarting hou-
den kan.

§. XVI. Tot de veelerlei oorzaaken der ontaar-
ting, behooren vooral de invloed van Luchtstreek,
van Voedsel, en bij Menschen en Dieren ook die
van hunne Levenswijze enz.

Zoo onderdrukt b. v. eene koude luchtstreek den
groei der bewerktuigde lichamen, en 't is hier om
dat de Groenlanders, Laplanders, enz even als de
Dieren en Gewassen van koude waereld-streeken,
klein en kort inëengedrongen zjn. Zoo brengt ook
deeze luchtstreek Dieren en Gewassen voort, die
wit van koleur zijn, en van daar dat de Noordlan-
ders van natuure blank zijn van huid enz. gelijk ook
veele warmbloedige Dieren der koudste Gewesten,
tegen den gewoonen aart witte hairen en veede-
ren hebben; jaa zelfs veele Planten aldaar, bij ge-
lijke afwijking, witte bloemen dragen enz. – Daar-
entegen dragen de Creolen (d. i. de in de Oost-
en West-Indiën van Europische Ouders geboorene
Blanken) het onfeilbaarst in het oog loopend en
meest wonder schoone bewijs van hun zuidelijk Va-
derland in zich.

Hoe veel doch eene verschillende levenswijze,
opkweeking en voeding, allengskens de gestalte,
koleur, ja het geheele samenstel der bewerktuigde
lichamen kunnen veranderen, daar van zien wij in
onze huis-dieren,^(*) in onze graan-gewassen,
ooft, moeskruiden, bloemgewassen enz. doch boven
[Seite 30] al, het geen 't aanmerkelijkst is, in de verscheiden-
heden des menschelijken geslachts zelve, de oogen-
schijnelijkste voorbeelden.

Alle deeze menigerlei oorzaken der ontäarting
kunnen echter, naar het verschil der omstandighe-
den, of te samen werken, en alzo de ontäar-
ting des te spoediger en te aanmerkelijker te weeg
brengen; of wel daarentegen dezelve ook eeniger
mate tegen gaan, of voorkomen; waarom men in dit
onderzoek, bij de toepassing op enkele gevallen,
nooit te voorbarig oordeelen mag.

Aanm. I. Zo zijn 'er, b. v. zelfs onder den evenaar
koude landstreeken, gelijk de binnen-landen van het ei-
land Sumatra enz. Daarentegen brengt Siberiên zeer
veele gewassen der warmere lachtstreeken voort, die in
het veel meer zuidelijke Europa niet voortkomen.

Aanm. II. Zonderling is de eigenäartige werking, die
fommige luchtstreeken op de bewerktuigde lichamen, in-
zonderheid op die van het dieren-rijk uitoeffenen; zo
dat b. v. in Syrien de Katten, Konijnen, Geiten, enz.
zulk treffend lang en wit hair hebben; dat in Corsica
de Paarden, Honden, enz. zoo uitsteekend gevlakt zijn;
en dat in Guinee, de Menschen, Honden en Hoenderen
tot Negers, elk van zijne soort, ontäarten; enz.

§. XVII. De voeding der geörganiseerde licha-
men geschiedt op verschillende wijzen. De planten
verkrijgen den toevoer van hun eenvoudig voedsel
door wortelen, die van buiten hunnen stam,
aan het ééne einde van denzelven gevonden worden.
De dieren integendeel hebben, gelijk boerhave
zich uitdrukte, als 't ware, hunne wortelen binnen
[Seite 31] in hun lichaam; te weten, in de maag en de darm-
buis, alwaar het voedend gedeelte der spijzen, door
ontelbaare vaatjens, bijna als bij de planten door
de wortels, opgeslurpd en aan de deelen des li-
chaams toegevoegd wordt.

Het wezenlijkst gedeelte van het voedsel wordt
door eene bewonderenswaardige bewerking gelijk-
vormig gemaakt aan de stoffe der bewerktuigde, of
geörganiseerde lichamen; terwijl het overtollige uit-
gewaassemd, en bij de dieren, die ter hunner voe-
ding geene zoo eenvoudig voedings-vocht als de
planten, tot zich neemen, ook door andere wegen,
als eene onnutte stoffe, uitgeworpen wordt.

§. XVIII. De groei der bewerktuigde lichamen
is een gevolg van derzelver voeding. De meesten
bereiken reeds vroeg de grootte, door de natuur
voor hun bestemd. Van veelerhande boomen ech-
ter, gelijk b. v. van de zoogenaamde Arek-Palm-
boomen (Areca oleracea), van den Baobab (Adan-
sonia digitata) enz. gelijk ook van eenige andere
gewassen, zoo als b. v. van den Rotang (Cala-
mus rotang) en even zoo ook van sommige dieren,
gelijk b. v. van veele zoorten van Lind-wormen,
en zelfs van Crocodillen en groote Waterslangen,
valt het moeilijk te bepalen, of en zoo jaa, wan-
neer zij in hun leven ophouden, in lengte of dikte
toeteneemen.

§. XIX. Tot den wasdom der bewerktuigde
lichamen, behoort ook derzelver herstelling-
vermogen, dat is, die merkwaardige eigenschap,
waar door zij verminkte, of geheel verlorene dee-
len hunner lichaamen, van zelven weder voortbren-
[Seite 32] gen. Dit vermogen behoort tot de wijste inrichtin-
gen in de natuur, en beveiligt de dieren, zoo wel
als de gewassen, onder duizende gevaren, waarin
hun lichaam gekwetst wordt: het is derhalven ook,
benevens de voeding in het algemeen, één der groot-
ste voorrechten, waardoor de werktuigen, uit de
hand des Scheppers herkomstig, verre boven de
grootste kunst-werken der menschen, uitmunten;
aan deze laatsten toch kan, door hunne makers,
cat verwonderlijk vermogen niet worden medege-
deeld om hunne drijf-veeren en raderen van zelfs
weder te herstellen, wanneer ze verbogen, ver-
minkt of afgesleeten zijn: eene kracht, die de
Almacht daarentegen aan ieder dier en iedere plant,
alhoewel aan elk hunner in eene verschillende maa-
te, geschonken heeft. –

Veele bewerktuigde lichamen, verliezen op vaste
tijden en van zelfs, sommige deelen hunnes lichaams,
die naderhand weder bij hun hersteld worden. Hier
toe behoort b. v. het afwerpen der hoorns; het ruien
der vogelen; de vervelling der slangen en der rup-
fen; het verschalen der kreeften; het afvallen der
bladeren bij de gewassen enz. Men zoude dit de
gewoonlijke herstelling'skracht kun-
nen noemen.

De andere daarentegen, van welke hier eigen-
lijk gesproken wordt, is de buitengewoone,
waar door in de geörganiseerde lichamen, vooral
bij de dieren, wonden, been-breuken enz. ge-
heeld, of zelfs bij toeval verminkte en verloorene
deelen, weder hersteld worden. De mensch en de
het naast hem aanverwante dieren bezitten deeze her-
[Seite 33] steld worden. De mensch en de hem naast aanver-
wante dieren, bezitten zekerlijk deeze herstellings-
kracht slechts in eene zeer bepaalde maate: terwijl
dezelve daarentegen van eene uitnemende sterkte en
volkomenheid is bij veele koudbloedige dieren; bijzon-
derlijk bij de Water hagedissen, Kreeften, Aardslak-
ken, Regen-wormen, Zee-Anemonen, Zee-ster-
ren, Arm-polypen e. a. m. –

Aanm. Veele proeven omtrent dit zo ten uitersten
merkwaardig herstellings-vermogen veronderstellen, zullen
zij wel gelukken, eene in dit soort van arbeid zeer be-
dreeve hand en teffens veel omzigtigheid, misschien
ook begunistiging van bijkomende omstandigheden: Men
wagte zich daarom, wegens eenen, somtijds in het be-
gin, mislukten uitslag, te voorbaarig de geheele zaak
in twijfel te trekken. Mij zelven is het, na verschei-
dene vruchtelooze proeven, eerst laat gelukt te mogen
zien, dat het gantsche hoofd der genieene Bosch-slak
(Helix-pomatia) met haare vier hoorens, binnen om-
trend zes maanden, weder geheel op nieuw werdt
hervoortgebragt.

Ook heb ik eenige jaaren geleeden aan een Water-
hagedisse van de grootere soort (Lacerta lacustris), die
ik nu in wijn-geest bewaar, schier het gantsche oog
uitgenomen; door naamlijk alle vogten daar uit te laten
loopen, en daarna 4/5 gedeelte der ontleedigde oogvliezen
zuiver wegtesnijden. – En niet tegenstaande dit alles,
wierd 'er binnen den tijd van 10 maanden een vol-
komen nieuwe oog-appel, met een nieuw hoornvlies,
oogstar, crijstallijn vogt enz. weder voortgebragt; welk
nieuw oog zich daar door alloenlijk van het andere en ge-
zonde onderscheidt, dat het maar omtrent half zo groot
is. (Zie gotting. Gel. Anz. 1785. 47. St.)

§. XX. Zo dra de geörganiseerde lichamen door
voeding en wasdom tot hunne volkomene rijpheid
komen, dan verkrijgen zij ook het voorttee-
lings-vermogen (§. 5.), het welk echter op
gantsch verschillende wijzen uitgeoefend wordt. In
het algemeen, naamlijk, is ieder geörganiseerd we-
zen, of reeds op zich zelven in staat tot voortplan-
ting van zijn geslacht; of wel 'er moeten zich twee
hunner met elkanderen paaren, of zich vermengen,
zullen zij nieuwe geörganiseerde lichamen van hunne
eigene soort voortteelen. De veelvuldige bijzondere
verscheidenheden in beide deeze voornaame wijzen
van voortplanting laaten zich echter zeer voegzaam
tot de vier volgende soorten, of hoofdverdeelin-
gen brengen, als:

I. Cl. Ieder schepzel op zich zelven vermeerdert
zich op de eenvondigste wijze zonder voorafgaan-
de bevruchting: het zij door verdeeling, gelijk ver-
scheide Infusie diertjens, bij menging van vogten
en lichamen voortgebragt, (animalia infusoria),^(*)
als mede de Bloem-polypen,^(†) of, zoo als in de
Fontein-flaboe, in dier voege, dat het oud draad-
vormig gewas aan het ééne einde uitdije tot een
dik knopjen, het welk naderhand afvalt en weder
tot zulk eenen nieuwen draad uitgedreven en ver-
[Seite 35] vormd wordt;^(*) of eindelijk door scheuten of
uitspruitsels, gelijk de Arm-polypen en veele ge-
wassen, enz.

II. Cl. Ieder schepzel is op zich zelven ook wel in
staat zich zelven voortteplanten; maar bevat dan,
als een waar tweeslachtig weezen, de teeldeelen
van beide Kunnen in zijn lichaam; zal 'er in dat
geval zich een spruitjen vormen, dan moeten voor-
af, in de dieren, de vrouwelijke eijtjes met man-
nelijk zaad, en in de planten, de vrouwelijke
zaadjens met mannelijk stuiv-meel besproeid en
daar door bevrucht worden: zoo als dit bij de
meeste gewassen, en in het dieren-rijk, gelijk het
schijnt, bij veele Schulp-dieren, plaats heeft.

III. Cl. Eene derde voortteelings-wijze heeft
plaats, wanneer de beide gedachten, even als bij de
tweeslachtigen (Hermaphrodieten) der voorige clas-
se, wel in éénen hetzelfde voorwerp vereenigd zijn;
doch zo echter, dat geen derzelven het vermogen
bezit, om zich zelven te kunnen bevruchten; maar
dat 'er altoos twee van hun zich met elkanderen
paaren, en beurtelings ook elkander bevruchten en
van elkander bevrucht worden moeten. Deeze zon-
derlinge inrichting vindt men echter slechts bij wei-
nige dieren; bij de Regen-wormen, bij sommige
Aardslakken, enz.^(†).

IV. Cl. Deeze classe bevat eindelijk die bewerk-
tuigde lichamen, van welken ieder op zich zelven
een bijzonder geslacht heeft; en waarvan het een
de vrouwlijke deelen of eijtjes, het ander het man-
nelijk vruchtbaarmaakend vocht in zich heeft. Zo-
daanige zijn alle rood-bloedige en veele andere die-
ren, gelijk ook veele gewassen, zoo als bij voor-
beeld, de Willigen, de Hop, de meeste der Mos-
planten, enz.

Eenige dieren deezer classe geeven van zich de eië-
ren zelve af, in welken zich het jong eerst naderhand
volkomen vormt. Deeze zijn de zogenaamde eijër-
leggende dieren (ovipara). Bij anderen integendeel
wordt het eij, zo lang in de baarmoeder terug ge-
houden, tot dat het jong, volkomen gevormd en
van zijne vliezen bevrijd, ter wereld komen kan;
waarom zij ook leevend baarende, (vivipara) ge-
noemd worden.

Aanm. Hoe gering intusschen het onderscheid zij tus-
schen het eiërleggen en het leevend-baaren, bewijzen
de voorbeelden der Plant-luizen en Veder- of Pluim-
polypen, die zich, dan op de ééne, dan weder op eene
andere wijze, voortplanten, zo als ook veele Slangen,
die wel eiëren leggen, doch alleen zulken, welke het
geheel gevormde dier in zich bevatten. Met deeze laat-
sten zoude men eenigermaate die plant-gewassen kunnen
vergelijken, in welker rijpe zaad-korrels een groen
plant-kiemtjen reeds ligt opgesloten; gelijk zulks, bij
voorbeeld, in de zoogenaamde Ægyptische boontjes van
de Nymphaa nelumbo wordt waargenomen.

§. XX. Na dat de bewerktuigde lichamen de
bestemming van hunnen levensloop voleindigd heb-
[Seite 37] ben, zo verlaat hun eindelijk alle levens kracht, en
zij sterven. De minsten echter bereiken het
doel, het geen de natuur hun voor den loop hun-
nes levens had afgepaald, maar duizenderlei toe-
valligheden snijden hun deezen weg af, meestal lang
voor dien bestemden tijd. Zoo rekent men b. v.
dat van 1000 menschen die gebooren worden, er
slechts ongeveer 78 door ouderdom sterven; en
van de groote, schrikbaare waterdieren, gelijk de
Crocodillen, Water-slangen en anderen, bereikt
misschien niet het duizendste gedeelte dien ouder-
dom en grootte, waarvoor zij vatbaar zijn. Na
den dood der dieren en planten worden hunne
lichamen door de scheikundige verandering hunner
grondstoffe allengskens ontbonden, hun werktuig-
lijk samenstel derhalven verstoord, en hunne asch
eindelijk ook vermengd met de overige aarde, die
hun voorhéén voedzel en verblijf gegeven had.

DERDE AFDEELING.
over de dieren in het algemeen.

§. XXII. Hoe oneindig verscheiden ook de ge-
daante en het samenstel der dieren zijn moge, schij-
nen zij echter, met uitzondering op zijn best geno-
men van eenige weinige zoogenaamde infusie-dier-
tjens enz. allen eenen mond (§. 3.) te hebben,
door middel van welken zij het lichaam het nodige
voedsel toevoeren; en in plaats dat de planten hun
zeer eenvoudig voedings-sap uit lucht, water en
aarde inzuigen, zoo is in tegendeel het voedzel der
dieren ten uitersten verscheiden, als wordende ge-
noegsaam zonder uitzondering uit de bewerktuigde
rijken zelve ontleend; ook moeten zij, door een pijn-
lijk gevoel des hongers gedreeven, hetzelve door
middel eener vrijwillige beweging tot zich neemen,
ten einde daar door hun zelfs-onderhoud te be-
werken.

§. XXIII. Bij de gewoonlijk zogenaamde vol-
koomenere dieren, wordt het aldus afgeschei-
den voedings-sap, vooraf met het bloed, dat in zijne
aderen rondloopt, vermengd, en van daar eerst in
de overige bestanddeelen des lichaams nedergezet.
Dit eigenlijk zoo genaamde bloed is rood van ko-
leur; maar ten opzichte zijner warmte, bij de ver-
schillende classen deezer roodbloedige dieren,
van eene dubbelde verscheidenheid. Bij de eene
[Seite 39] (naamlijk bij de Amphibiën en Visschen) heeft het-
zelve meestal bijna de warmte der middenstoffe waar
in zij zich bevinden, waarom zij ook koudeloe-
dige genaamd worden. Maar bij de anderen, die
deswegens warmbloedige dieren heeten (de zoo-
gende Dieren en de Vogelen), heeft het bloed, bij
den hoogsten trap van leeven, altijd een warmte van
orgeveer, meer of min 100 graden op Fahrenheit's
Thermometer. Het vogt daarentegen, hetwelk bij
de zoogenaamde witbloedige dieren (naamlijk
bij de Insecten en Wormen) de plaats van bloed
bekleed, is in het bijzonder, door de afweezigheid
der roode bolletjens, van het bovengemeld eigent-
lijk zoo genaamde bloed onderscheiden.

§. XXIV. Het bloed der dieren nu, het zij het
wit of rood, koud of warm zij, moet in den ge-
zonden staat des diers, steeds met versche deelen
eener tot het leeven noodzaaklijke stoffe (de zooge-
naamde zuurstof of het oxygène) uit de dampkrings-
lucht, of wel uit het water bezwangerd worden,
waar tegen het bloed gelijke hoeveelheid eener an-
dere stoffe (de koolstof of het carbone) wederom
uit het lichaam uitdrijft. Tot deeze merkwaardige
en levens lang voortduurende bewerking dient al-
lerbijzonderst de ademhaaling, welke bij de
roodbloedige dieren, of door longen, of, gelijk bij
de visschen door kieuwen, en bij de witbloedige
dieren door middel van menigerlei andere gelijk-
soortige werktuigen verricht wordt.

§. XXV. Alleen die dieren, welke met longen
voorzien zijn, kunnen ook stemmelijk geluid (vox)
van zich geeven. Maar de Mensch heeft boven de
[Seite 40] hem aangeboorene stem zelve ook nog het Spraak-
vermogen (loquela) verkreegen.

§. XXXVI. De werktuigen, door welken de
vrijwillige beweegingen onmiddelijk volbragt wor-
den, zijn de spieren, die bij de roodbloedige
dieren het eigenlijk zogenaamde vleesch uitmaken:
slechts bij eenige dieren van gantsch eenvoudig maak-
sel, zoo als de Polijpen, kunnen deeze beweegings-
werktuigen van de overige slijmachtige stoffe, waar
uit hun lichaam bestaar, niet onderscheiden worden.

§. XXVII. Boven dien echter, zijn er ook nog
eenige weinige Spieren, op welken de wil niets ver-
mag: zoo als b. v. het hart, hetwelk leevenslang
onophoudelijk (bij den mensch ongeveer 4500 maal
in ieder uur) en dat wel zonder, gelijk bij andere
spieren, vermoeid en eindelijk daar door pijnlijk te
worden, als de hoofd-drijf-veder van den omloop
des bloeds, in zijne kloppende beweging blijft
voortgaan.

§. XXVIII. Beide deeze zoorten van Spieren,
zoo wel die zich onvrijwillig, als die welken zich
vrijwillig bewegen, hebben tot dit hun beweegings-
vermoogen den invloed der Zenuwen nodig.

§. XXIX. Deeze Zenuwen neemen hunnen oor-
sprong uit de hersenen en uit het ruggen-
merg, en het schijnt dat de grootte der beide laat-
sten in vergelijking tot de dikte der daar uit ont-
staande zenuwen in eene omgekeerdereden staat^(*),
[Seite 41] met de ziel vermogens der dieren, zoo dat van alle
dieren, de mensch de grootste hersenen in verge-
lijking zijner zeer dunne zenuwen heeft; daar dom-
me dieren in tegendeel, gelijk b. v. onze inland-
sche Amphibiën, dikke zenuwen bij zeer kleine
hersenen hebben.

§. XXX. Behalven den invloed, dien de zenu-
wen op de beweging der spieren hebben, bestaat
haar tweede werk in het vermogen van ook aan
de ziel de uiterlijke indrukken op het dierlijk li-
chaam door de zinnen medecedeelen. Deeze ge-
steldheid der zin-werktuigen is evenwel bij de ver-
schillende classen van dieren zeer onderscheiden.
Zoo verkrijgen b. v. veele dieren baarblijkelijk aller-
hande zinlijke indrukken, zonder dat wij echter bij
hun die zins-werktuigen zelve ontdekken kunnen,
die bij anderen tot zulke gewaarwordingen vereischt
worden. De groote blaauwe Vlieg b. v. en veele
andere Insecten hebben reuk, alhoewel wij bij hun
geene neus ontdekken kunnen, en dergelijken meer.

Aanm. Zommige hebben het getal der vijf zinnen,
over het algemeen, willen verminderen; andere daar en
tegen verkozen het met nieuwe te vermeerderen. Va-
nini, b. v. en veele naa hem hielden het gevoel bij
dé voldoening der geslacht-drift voor eenen zesden zin;
en julius caes. scaliger hield het gevoel der
kitteling onder de okselen voor eenen zevenden; ter-
wijl de Hr. spallanzani het gevoel, waar door de
Vledermuizen bij hun vladderen in het donkere zich
voor aanstooten hoeden, voor eenen achtsten zin houdt;
en de Heer darwin het gevoel van warmte en koude
als bijzondere zinnen aanmerkt.

§. XXXI. Door het aanhoudend gebruik wor-
den zenuwen en spieren vermoeid, en hebben van
tijd tot tijd rust nodig ter opgaring van nieuwe
krachten, welke hun door den slaap verschaft
worden. Den mensch en den meesten dieren, die
zich met gewassen voeden, is de nacht tot deeze
verkwikking toegeweezen; veele roofdieren echter,
tot welken vooral de meeste Visschen behooren,
gelijk ook veele Insecten en Wormen, houden zich
bij dag verborgen, en volvoeren hun werk des
nachts, waarom zij Nacht-dierea (animalia noc-
turna) genaamd worden.

§. XXXII. Behalven deezen slaap van verkwik-
king, is ook nog aan de huishouding veeler dieren
die zeer voordeelige inrichting eigen, dat zij een
aanmerkelijk gedeelte des jaars, en wel juist des-
zelfs ruuwste maanden, geduurend welken 't hun
moeilijk vallen zoude, hun onderhoud te vinden^(*),
in eenen diepen Winter-slaap doorbrengen. Bij het
aannaderen van dien tijd, naamlijk, verschuilen zij
zich in veilige, maar barre oorden; en vallen bij
het opkomen der koude in eene zoort van verkleu-
ming, uit welke zij niet dan door de verwarmende
straalen der lente-zonne weder opgewekt worden.
Deeze verkleuming is zoo groot, dat zelfs de warm-
bloedige dieren, geduurend deezen schijnbaaren dood-
[Seite 43] slaap, eene slechts onmerkbaare warmte overhou-
den, (zie hier boven bl. 7. en 8.); en dat de Poppen
van veele Insecten, die ter zelfder tijd hunne ge-
daante-verwisseling beginnen, in den winter dik-
werf zoo zeer doorvrooren zijn, dat zij, zonder
beschadiging van het leeven des daar in slaapende
diertjens, even als ijskegels, of als glas klinken,
wanneer men ze op den gron laat vallen.

Zoo verre wij weeten, houdt van de Vogelen
niet één éénige, maar daar tegen de meeste Amphi-
biën, zulk eenen winterslaap.

§. XXXIII. Van de ziels-vermogens heb-
ben de menschen er veelen met de meesten der ove-
rige dieren gemeen; gelijk b. v. het bevattings-
vermogen, de opmerkzaamheid, en zoo
ook de beide zoogenoemde inwendige zinnen, het
geheugen naamlijk en de verbeeldings-
kragt.

§. XXXIV. Van andere vermogens, den overi-
gen dieren bijna alleen eigen, vindt men bij de men-
schen slechts weinige blijken, naamlijk van de zoo-
genaamde natuur-driften of instincten.
Daarentegen is de mensch wederom in het uitslui-
tend bezit der reden.

§. XXXV. De natuur-drift of het in-
stinct^(*) is dat vermogen der dieren, waar
door zij uit eenen aangebooren, onvrijwilligen, in-
[Seite 44] nerlijken aandrang, buiten eenig onderricht, uit
vrije beweging, doelmaaatige en tot onderhoud van
hun en hun geslachts geschikte handelingen onder-
neemen.

Dat deeze gewichtige handelingen, waarlijk ge-
heel zonder overleg, alleen werktuiglijk geschie-
den, wordt door menigvuldige waarneemingen vol-
komen bewijsbaar, als b. v. door deeze, dat de
Hamsters ook aan het dood gevogelte het eerst de
vleugelen breeken, voor dat zij het verder aantas-
ten; dat ook jonge trekvogels, die men geheel een-
zaam binnen 's huis heeft opgekweekt, in den herfst
echter den inwendigen trek tot verhuizen blijkbaar
gevoelen, en, in weerwil der beste voeding en op-
passing, in hunne kooijen buitengewoon onrustig
worden.

§. XXXVI. Onder de menigerlei zoorten deezer
dierlijke driften, zijn inzonderheid de zoogenaamde
kunst-driften merkwaardig, waar door zich
naamlijk zoo veele warmbloedige Dieren en Insec-
ten zulke ongemeen kunstige wooningen, nesten,
weefsels enz. tot hun verblijf, tot veiligheid van
hunne jongen, tot het vangen van hunnen roof, en
tot veelerlei andere oogmerken weeten te vervaar-
digen, zonder eenig onderricht en zonder eenige
voorafgegaane oeffening^(*), als welke toch bij zoo
veelen geheel geen plaats kan hebben, gelijk b. v.
[Seite 45] bij de Rupsen, die slechts eens, voor hun geheel
leeven, daar van gebruik kunnen maaken, en bij
welken gevolgelijk de eerste proef teffens volstrekt
het meester-stuk zijn moet.

§. XXXVII. Behalven de geslachts- of voorttee-
lings-drift toont de mensch weinig andere blijken
van natuur-drift of instinct. Aangeboorene kunst-
driften immers bezit hij in 't geheel niet; doch dit
schijnbaar gemis wordt hem vergoed door het ge-
bruik der reden. Het zij nu deeze Reden eene
uitsluitende en eigendommelijke bekwaamheid der
menschelijke ziele, of wel eene oneindig sterkere
trap der vatbaarheid zij, waar van in sommige die-
ren ook eenige zwakke blijken gevonden worden;
of ook eene eigene richting der gezamentlijke men-
schelijke ziels-vermogens enz., zoo is ten minsten
het voorgenoemde uitstekend voorrecht, het welk
de mensch door deszelfs bezit erlangt, ontegenzeg-
lijk zeker.

Immers, daar de gantsche bewoonbaare aarde voor
hem ten verblijve open staat, en bijna de geheele
bewerktuigde schepping hem tot voedsel geschonken
is, zoo verwekt gewis de groote verscheidenheid der
luchtstreeken, die hij te bewoonen heeft, en het
voedsel, dat hem de plaats van zijn verblijf oplee-
vert, even zoo veele verschillende behoeftens,
welke hij, door geene eenvormige kunst-drift,
maar wel door het gebruik zijner zich naar de om-
standigheden gevoeglijk schikkende Reden op even
zoo veelerleie wijzen voldoen kan.

§. XXXVIII. Hoe oneindig verre toch de mensch
door dit uitsluitend voorrecht alleen, reeds boven
[Seite 46] alle andere dierlijke schepselen verheven is, bewijst
de onbeperkte heerschappij, waarmede hij over alle
driften, over de levenswijze, huishouding enz. ja
om in eens alles te zeggen, over de geheele na-
tuur van deeze zijne medeschepselen naar welge-
vallen beschikken, de geduchtste dieren tam maa-
ken, derzelver heevigste driften beteugelen, en hen
tot de kunstigste oeffeningen africhten kan enz.

Aanm. Om zich over het geheel te overtuigen, hoe
verre de beschaafde mensch heer en meester van al het
geschapene op deeze aarde zij, behoeft men zich slechts
alle die veranderingen te herinneren, welke hij, zedert de
ontdekking der nieuwe wereld, met deeze en met de
oude beurtelings te weeg gebracht heeft! Welke gewas-
sen en dieren hij uit de laatste in de eerste heeft over-
geplant, zoo als b. v. de Rijst, de Koffij, Paarden,
Runderen enz., en wat hij wederkeerig van daar in zijn
wereld-deel, als tot inboorlingen gemaakt heeft, gelijk
b. v. Aard-appelen, Tabak, Kalkoenen enz.

§. XXXIX. Deeze heerschappij van den mensch
over de overige dierlijke schepping, als alleenlijk
op het voorrecht van het bezit des vernufts ge-
grond, vertoont zich ten klaarsten bij de zooge-
naamde huisdieren; onder welke men in eenen
meer bepaalden zin, die warmbloedige dieren verstaat,
welke de mensch ter vervulling van dringende behoef-
ten, en over het geheel genomen tot eenig aanmerke-
lijk nut voorbedagtelijk van hunne vrijheid beroofd en
aan zich onderworpen heeft. In eenen ruimeren zin,
kan men echter ook de Bijën en de Zij-Wormen,
gelijk ook de Cochenille-Insecten daar toe brengen.

Aanm. 1. Onder die huisdieren, in eenen bepaalden
zin genomen, is eene drievoudige verscheidenheid te be-
merken. Van veelen derzelve naamlijk, heeft de mensch
het gantsche zoort van hunnen vrijen natuurstaat be-
rooft, en aan zich onderworpen gemaakt, gelijk b. v.
het Paard. Van anderen, die hij ook wel aan huis heeft
gewend, is toch het oorspronglijk wilde stam-ras nog
wel overgebleven, zoo als dat van het Rund-vee, het
Zwijn, de Kat, het Rendier, de beide zoorten van Ka-
meelen der oude wereld, en het zoogenaamde werf- of
huis-gevogelte. De Elephanten eindelijk teelen in den
gevangen staat geheel niet voort, als moetende elk deezer
dieren, zal het ten dienste van den mensch verstrekken,
daartoe eerst uit de wildernissen gevangen, tam gemaakt
en afgericht worden.

Aanm. 2. De eigenlijk zoogenaamde huisdieren ver-
schillen, wel is waar, dikwils in koleur; en veele der daar
toe behoorende zoogende dieren onderasheiden zich ook
door eenen hangenden staart, en door slappe ooren; doch
geene dier beide verschijnselen, is een bestendig kente-
ken der dienstbaarheid, tot welken zij gebragt zijn.
(Ziet over deeze huisdieren onder anderen de Gotahischen
Hof-kalender van het jaar 1796.)

§. XL. Het geheele dieren-rijk laat zich zeer
voegzaam, volgens het leerstelsel van linnaeus,
onder de volgende zes hoofdverdeelingen (Classes)
brengen:

I. Classe. Zoogende of mam-dieren (mam-
malia): Dieren, naamlijk, met warm rood bloed,
die hunne jongen levend ter wereld brengen, en de-
zelve vervolgens, geduurend eenigen tijd, met melk
aan hunne borsten zoogen.

II. Cl. Vogelen (aves): dieren met warm,
rood bloed, maar die eiëren leggen, en met vede-
ren bedekt zijn.

III. Cl. Amphibien (amphibia): Dieren van
tweederlei leeven met koud, rood bloed, die door
longen adem haalen.

IV. Cl. Visschen (Pisces): Dieren met koud,
rood bloed, die door kieuwen en niet door longen,
adem haalen.

V. Cl. Insecten of gekorvene diertjens (In-
secta): dieren met koud, wit bloed, die voel-
hoorns, of voel-sprieten (antennae) aan den kop,
en ingewrichte (hoornachtige) bewegings-werk-
tuigen hebben.

VI. Cl. Wormen (vermes): Dieren met koud,
wit bloed, die geen voelsprieten, maar meest voel-
draden (tentacula) en zoo veel ik weet, nimmer in-
gewrichte bewegings-werktuigen hebben^(*).

VIERDE AFDEELING.
over de zoogende dieren.

§. XLI. De Zoogende Dieren hebben het warm,
rood bloed met de Vogelen gemeen: maar zij baa-
ren leevende jongen; en het hoofd-kenmerk, dat
hen van alle andere dieren onderscheidt, en waar
van ook de Latijnsche benaaming der gantsche classe,
der Mammalia naamlijk, ontleend is, zijn de bors-
ten of mammen (mammae), door welke de wijf-
jens haare jongen met melk voeden. Het getal en
de plaats der borsten is verschillend; meest is het-
zelve nog eenmaal zoo groot, als dat der jongen
die de moeder gewoonlijk ter wereld brengt; ter-
wijl dezelve of aan de borst, of aan den buik, of
wel tusschen de achterbeenen geplaatst zijn.

§. XLII. Het lichaam van de meeste (zoo niet
van alle^(*)) zoogende dieren is met hairen
van zeer verschillende sterkte, lengte en verwe be-
dekt; welke ook bij eenigen als Wol gekroest,
of wel als borstels straf en overeind staande zijn,
of eindelijk zelfs, gelijk bij de Egels, enz. stijve
[Seite 51] steekels vormen. Bij verscheide dieren zijn de hai-
ren op zommige plaatsen des lichaams zeer lang,
gelijk de maanen en de baard. Bij eenigen,
gelijk bij de Paarden, Honden, enz. staan dezel-
ve aan bepaalde plaatsen in eene tegen elkander
gestelde richting naast den anderen, en maaken als
dan de zoogenaamde naaden (suturae) uit. Bij
veelen, gelijk b. v. bij de Zee-honden enz. veran-
dert zich de koleur door den ouderdom. Ook zijn
sommige door de koude (§. 16.) bij ons in het
strenge van den winter, doch in het Noorden jaar
in jaar uit, of graauw, gelijk het Eekhoorntjen;
of sneeuw-wit, gelijk de groote Weezel (Herme-
lijn) enz. Indien daar en tegen deeze witte ko-
leur teffens met licht-schuuwe oogen en roode
oog-appels (pupilla) gepaard gaat, gelijk zulks bij
de zoogenaamde Kakkerlakken in het menschen-
geslacht, en onder verscheidene andere soorten
van warmbloedige dieren, plaats heeft, zoo is
zulks het gevolg eener in de daad ziekelijke zwakheid.

§. XLIII. De Verblijfplaats der zoogende Die-
ren is zeer verschillende. De meeste woonen op
den grond der aarde; veele, gelijk de Aapen, Eek-
hoorntjen's, enz. leeven bijna alleen op boomen;
eenige, gelijk b. v. de Mol als eigentlijke onder-
aardsche dieren (animalia subterranea), onder de
aarde; andere wederom dan op 't land dan in het
water, gelijk de Bevers en Zee-beeren; en einde-
lijk nog andere alleenlijk in het water, zoo als de
Walvisschen. – Naar gelang hier van, verschillen
ook hunne voeten, of zoortgelijke beweegings-
werktuigen. De meeste hebben vier voeten; de
[51*] mensch heeft er maar twee, doch hij heeft ook twee
handen; de Aapen daar en tegen hebben vier han-
den. Van die zoogende dieren, die zoo wel in het
water als op het land leeven, zijn de vingers en
teenen door een zwemhuid met den anderen ver-
bonden. Bij de Vleder-muizen zijn die der voor-
poten ongemeen lang en dun, en hebben tusschen
zich eene tedere uitgespanne huid, die hun tot heen
en weder vledderen dient. De voeten van veele
tot deeze classe behorende zee-dieren zijn tot
toeijen geschikt, en bij de Walvisschen komen zij
zelfs eeniger maate met de vinnen der visschen
overeen; zoo echter, dat alleen de achtervinnen
zonder beenderen zijn, en niet gelijk de Vischstaar-
ten, eene rechtstandige (verticale), maar eene
vlakke (horizontale) richting hebben. Eenige wei-
nige zoogende dieren hebben heele en ongespletene
klaauwen of hoeven (Hoef-klaauwen, Solidungula);
doch veele andere hebben gespletene of in twee ge-
deelde klaauwen (bisculca). De meeste gaan (in-
zonderheid met de achtervoeten) alleenlijk op de tee-
nen; eenige echter, gelijk de Mensch, en in zeker
opzicht ook de Aapen, Beeren, Elephanten en an-
dere meer, zetten den geheelen voet tot aan den
hiel op den grond.

§. XLIV. Wanneer men de meeste Mieren-ee-
ters, de Schub-dieren en eenige Walvisschen uit-
zondere, dan zijn de overige zoogende dieren met
tanden voorzien, welke in snijtanden^(*)(in-
[Seite 52] cisores s. primores), in Hond of hoek-tanden
(caninos s. laniarios), en in Maal-tanden of Kie-
zen (molares), verdeeld worden. Deeze laatste
zijn inzonderheid naar het verschillend voedsel dee-
zer dieren ook verschillend gevormd. Bij de vleesch-
eetende, naamlijk, is de kroon getakt en scherp;
bij de graseetende van boven breed en gevorkt; en
bij die, welke zich, gelijk de mensch, uit beide
de geörganiseerde rijken voeden, in het midden in-
gedrukt en aan de hoeken afgerond.

Eenige zoogende dieren, gelijk b. v. de Elephant
en de Narwal, hebben groote, lang uitsteekende
floot-tanden (dentes exserti); andere, gelijk b. v.
de Walrus, houw-tanden enz.

§. XLV. Alleenlijk onder de zoogende dieren,
en wel onder de graseetende, vindt men werkelijk
herkaauwende geslachten, bij welken naamlijk het
slechts ter loops afgebeeten en ingeslokte voeder
beetswijze, d. i. bij gedeeltens, wederom door den
slokdarm terug gevoerd, als dan eerst recht door-
kaauwd, en daar naa ten tweeden maale, doorge-
flikt wordt.

Ten dien einde hebben de herkaauwende dieren
eene eigene bijzondere inrichting van gebit; doordien
hunne maaltanden of kiezen als met zaagvormige
dwarsche voortjens uitgesneden, en derzelver kroonen
[52*] niet horizontaal liggen, maar schuins zijn gekarteld:
zo dat bij die der boven-kaak, de buitenzijde, en
bij de anderen, in de onderkaak, de naar de tong
gerichte binnenzijde, de hoogste zij. – Hier bij
hebben zij eene smalle onderkaak, welke eene zeer
vrije, zijdelingsche beweeging heeft; waardoor dan,
gelijk oogenschijnlijk te zien is, de werking dee-
zes zonderlingen bedrijfs van dezen kant tot stand
gebracht wordt.

Aanm. 1. Bij zodaanige herkaauwende dieren, die tef-
fens gespleete klaauwen hebben, de Herkaauwende (Pe-
cora) naamlijk, koomt nog boven dien de vierdubbele
maag, welker inwendig maaksel en werktuiglijk samen-
stel bijzonder merkwaardig is. Het eerst ingeslokte, doch
noch half raauwe voeder, koomt naamlijk in de gewel-
dig groote eerste maag, door ons in het Neerduitsch de
Pens; in het Latijn rumen, magnus venter; in het Fransch
le double, l'herbier, la panse; en in het Hoogduitsch
der Pansen, Wanst, genaamd) als in een magazijn of
verzamelplaats, waar in hetzelve slechts een weinig ge-
weekt wordt: Van daar worden kleine gedeeltens van
dit voeder, het eene na het ander, door middel der
tweede maag, de Houwer of Muts, in het Latijn reticu-
lum; in het Fransch Ie bonnet, le reseau; en in het
Hoogduitsch dit Haube, Mütze, das Garn geheeten, en
die slechts een aanhang der eerste is, opgenomen en door
den slokdarm wederom naar boven gedreven. Nu wordt
het herkaauwde en ten tweede maal doorgeslikte voeder
door een bijzondere buis of kanaal, zonder door de twee
eerste maagen weder door te gaan, onmiddelijk uit den
slokdarm in de derde maag, of zoogenaamde Boek-pens;
in het Latijn echinus, centipellio, omasus; in het Fransch
le feuillet, le pseautier; in het Hoogduitsch das Buch,
[Seite 53] der Psalter, der Blattermagen) gebragt, van waar het
eindelijk tot de volkomene verteering, in de vierde maag,
de Leb of Agterpens, (in het Latijn abomasus; in het
Fransch la Caillette, in 't Hoogduitsch der Laab, die
Ruthe, der Fettmagen) geraakt, welke laatste met de
maag der andere zoogende dieren het meest overeenkoomt.

Aanm. 2. De algemeene en op alle herkaauwende die-
ren toepasselijke hoofdnuttigheid der herkaauwing
schijnt mij nog geheel onbekend te zijn.

§. XLVI. Behalven de Klaauwen, de Tanden,
enz. zijn veele zoogende dieren ook met hoornen
als met wapenen voorzien. Bij eenige zoorten,
gelijk bij de Herten, de Rheën enz. hebben de wijf-
jens geene hoornen; bij anderen, zoo als bij het
Rendier en in het Geiten-geslacht, zijn de hoor-
nen kleiner dan die der mannetjens: het getal, de
gedaante, de plaatsing, en in 't bijzonder het sa-
menstel der hoornen is zeer verschillend. Bij het
Ossen-Geiten- en Gazellen-geslacht zijn dezelve
hol, en bedekken, als met eene scheede, een been-
achtig uitwas, of uitsteekzel van het voorhoofds-
been. De hoornen der beide zoorten van Rhino-
cerossen zijn digt en alleen met de huid op den
neus vast gegroeid. Bij het geslacht der Herten daar
en tegen zijn ze ook wel digt en vast, doch van
eene meer beenachtig samenstel, en teffens getakt;
zij heeten als dan het gewei, worden meestendeels
jaarlijks afgeworpen, en in derzelver plaats door
nieuwe weder vervangen.

§. XLVII. De opening van den aars wordt bij
de meeste zoogende dieren bedekt door den staart,
die een vervolg van het staart- of stuit-been (coccyx),
[53*] en van verschillend maaksel en gebruik is. Veelen
dieren dient dezelve b. v. om de steekende insec-
ten van zich af te weeren; aan verscheiden Meer-
katten en andere Americaansche en Nieuw-Hol-
landsche dieren tot eene hand, om zich daar mede
vast te houden of iets daar mede te konnen vatten,
van waar dan ook de naam van Grijp- of Rol-staart
(caudaprehensilis); den Spring-Haazen dient ze tot
springen (cauda saltatoria); aan den Kangourou
om bij het overeind staan tot evenwicht, ter verde-
diging enz. te dienen.

§. XLVIII. Voorts bemerkt men ook nog aan de
lichamen van eenige dieren deezer classe bijzondere
Zakken of Beursen, tot verschillend gebruik ge-
schikt. Zoo hebben veele Aapen, Baviaanen,
Meerkatten, gelijk ook de Hamster, de Veldmuis
en anderen, Wang-beursen, (in het Latijn Thesau-
ri, in het Fransch Salles genaamd), om daar in hun-
nen voorraad te kunnen wegsleepen. Bij het wijf-
jen der Buidel-dieren zijn de tepels in eenen bij-
zonderen zak of beurs aan den buik geplaatst, waar
in zich de zuigende jongen verbergen kunnen.

§. XLIX. Veele zoogende dieren, zoo als b. v.
de meeste der groote gras-eetende, brengen ge-
woonlijk maar één jong te gelijk ter wereld, ande-
ren daar en tegen, gelijk b. v. de Roofdieren en
Zwijnen, werpen verdcheiden jongen t' eener dragt.

De Vrucht is met de moeder door de zooge-
naamde Nageboorte (secundinae) verbonden; deeze
is van gedaante zeer verschillende, daar zij b. v.
bij den mensch eenen grooten enkelen moederkoek
(placenta) vormt; doch daar en tegen, bij de her-
[Seite 54] kaauwende dieren met gespletene klaauwen (pecora)
in verscheidene zulke, zomtijds zeer talrijke, hier
en daar verstrooide kleine verbindings-werktuigen
(cotyledones en in het neerduitsch napjens genaamd)
verdeeld is, enz.

§. L. Het aanbelang der dieren over 't geheel ge-
nomen laat zich hoofdzaakelijk uit tweeërlei ge-
zichtspunt beschouwen; of naamlijk, in zoo verre,
als dezelve op de huishouding der natuur in het
groot, dat is, op den geheelen loop der Schepping
invloed hebben, of in zoo verre, als zij inzonder-
heid voor den mensch onmiddelijk nuttig worden.
In het eerste opzicht zijn, gelijk wij naderhand zien
zullen, de Insecten en Wormen verre de gewich-
tigste schepselen; en in het tweede, de Zoogende
Dieren. De verscheidenheid van haare gedaanten,
haare verwonderlijke leerzaamheid, haare sterkte,
enz. maaken dezelve voor den mensch op de me-
nigvuldigste wijze bruikbaar: uit geene andere classe
van dieren immers, heeft hij zich zulke trouwe,
dienstvaardige en arbeidsaame helpers kunnen ver-
schaffen; geene is hem tot zijn onmiddelijk gebruik,
tot zijn's zelfs-onderhoud, zoo onontbeerlijk als
deeze. – Geheele volken kunnen met eene enkele
soort van zoogende dieren genoegzaam alle hunne
dringendste behoeften vervullen; zoo als b. v. de
Groenlanders met den Zee-hond; de Laplanders,
Tungusen e. a. met het Rendier; en de Aleuten
met den Walvisch.

§. LI. De veelvuldige nuttigheid der zoogende die-
ren voor den mensch bepaalt zich voornaamlijk
tot het volgende: zoo dienen tot rijden, tot trek-
[54*] ken, tot den akkerbouw, tot last dragen, enz.
Paarden, Muilezels, Ezels, Ossen, Buffels, Ren-
dieren, Elephanten, Kameelen, Llacma's en Hon-
den; deeze laatste dienen ook tot jagen, bewaaken,
enz. Tot het vangen van Muizen en het verdelgen
van ander schadelijk gedierte, dienen Katten,
Egels, Mieren-eeters enz; tot spijs, het vleesch
van Runderen, van Schaapen, Geiten, Zwijnen,
van Herten, van Haazen, Konijnen, enz; ge-
lijk ook Spek, Vet, Bloed, Melk, Boter,
Kaas; voorts dienen tot kleeding, tot dekken, tot
Tenten enz. Pelterijen, Leder, Haair, Wol, enz.;
tot licht branden, Talk, Visch-traan, Walschot;
tot schrijven en boek binden enz, Perkament en Le-
der. Voor andere Kunst-werkers en voorts tot
allerlei gebruik, Borstels, Haair (vooral Paarden-
haair), de Hoornen van Herten en andere Dieren,
Klaauwen, Elephants en andere Tanden, ook Balei-
nen, Beenderen en Blaazen. Peesen en Beenderen die-
nen tot lijm; Darmen tot snaaren; Bloed tot verwe;
Mist voor de Landerijen, tot brand, tot Salmiak,
enz. Eindelijk verstrekken tot Artzenijen, de Bi-
fam, het Bevergeil, de Herts-Hoorn, de Melk,
e. a. m.

§. LII. Van den anderen kant zijn in de daad
verscheide dieren de er classe het menschelijk ge-
slacht middelijk of onmiddelijk schadelijk. Veele
verscheurende dieren, bijzonder die van het Katten-
geslacht, vallen menschen aan. Deeze, beneevens
ook nog veele anderen, zoo als b. v. de Wezels,
Marters, Bontzems, Veelvraaten, Otters, Walvis-
[Seite 55] schen, enz. verslinden eene meenigte van nuttige
dieren; – of doen veel schade aan de gewassen,
boomen, tuin-vruchten, het graan, enz. gelijk de
Veldmuizen, de Hamsters, de Lemmingen, Har-
ten, Haazen, Bevers, Aapen, Elephanten, Rhi-
nocerossen, Nijl-paarden, enz. of zij aazen op
andere eetwaaren, gelijk de Rotten, Muizen, Vle-
dermuizen, Mormeldieren enz. Vergift schijnt niet
een eenig dier deezer classe bij zich te hebben,
behalven in geval van dolheid en watervrees, voor
welke ziekten voornaamlijk die uit het Honden-
geslacht bloot staan.

§. LIII. Er bestaan verscheidene kunstige, dat
wil zeggen, zulke Leerstelsels (Systemata artifi-
cialia), waar van alleen de grond der rangschik-
king op enkele kenmerken berust; volgens welke
verdienstelijke natuur-onderzoekers de Zoogende
Dieren getracht hebben te rangschikken. Zoo is
b. v. de verdeeling van aristoteles op de ver-
scheidenheid der teenen en klaauwen gegrond;
welke door ray en anderen naderhand gevolgd
en verder bearbeid is. Doch hier door moeten de
naauwst met elkander verwante, en, over het ge-
heel, elkander gelijk zijnde soorten van Mieren-
eeters, Luiaards enz. van een gescheiden, en in
geheel verschillende orden verplaatst worden; al-
leenlijk daarom, wijl de eene meer, de andere min-
der teenea heeft. Linnaeus heeft de tanden
tot den grond zijner rangschikking gekoozen; een
weg, langs welken men echter niet minder, nu
eens op de onnatuurlijkste afscheidingen, dan we-
[55*] der op de zonderlingste samenvoegingen vervalt^(*).
Het Geslacht der Vledermuizen moest, naar des
Ridders ontwerp, wegens de verscheidenheid van
het gebit bij eenige zoorten, ten minsten in drie,
de beide Rhinocerossen in twee, en de verschillen-
de zoorten van het Zwijnen-Geslacht, al mede in
twee verschillende ordens afgedeeld worden, ter-
wijl daarentegen de Elephant met de Gordel- en de
Schub-dieren, in eene gemeenschappelijke orde te
zamen koomen, enz.

§. LIV. Ik heb daarom, met behoud van eeni-
ge Linneaansche Ordens, getracht, een over het
geheel meer natuurlijk samenstelsel, der Zoo-
gende Dieren te ontwerpen; waar bij ik niet op
enkele en van de overige afgezonderde, maar te
gelijk op alle uiterlijke kenteekenen, d. i. op
het geheele gestel (habitus) der dieren acht ge-
geven heb^(†). Zoo zijn dieren, die elkan-
[Seite 56] der in negentien opzichten gelijk waren, en alleen
in een twintigste verschilden, evenwel in dezelfde
orde gebragt; evenveel, of dit twintigste verschil
in de tanden, klaauwen, of in eenig ander deel
plaats had. Op deeze wijze zijn dan de volgende
twaalf ordens deezer eerste classe ontstaan, naamlijk.

I. Orde. Bimanus. De Mensch, met twee
handen.

II. Quadrumana, (Pitheci). Dieren met
vier handen. Aapen, Baviaanen, Meerkatten en
Maki's, of Spook-dieren.

III. Bradypoda, (Traagloopers). Dieren
met lange haakachtige nagels, van welken het ge-
heele lichaams-gestel, in den eersten opslag, traag-
heid en langsaamheid verraadt, zoo als Luiaards,
Miereneeters.

IV. Sclerodermata, (Hardhuiden). Zoda-
nige zoogende dieren, die, in plaats van met eene
behaairde huid, op eene niet gewone wijze gedekt
zijn, als a) met schubben, gelijk de Schub-dieren;
b) met schilden, gelijk de Gordel-dieren: c) met
steekels, gelijk de Egels en Steekel-varkens.

V. Chiroptera, (Vleugel-handen). Die
zoogende dieren, wier voorvoeten als vleugelen ge-
vormd zijn (§. 43.), gelijk de Vledermuizen.

VI. Glires, (Knaag-dieren), zoo als bij
voorbeeld Muizen, Mollen, Haazen, Weezels en an-
dere aanverwante kleine, veelteenige, zoogende die-
ren.

VII. Ferae, (Roof- of verscheurende dieren).
Waar toe alleen de geslachten der Beeren, Honden
en Katten behooren.

VIII. Solidungula, (Heelhoevige). Paar-
den enz.

IX. Bisulca, (Tweehoevige). Dieren met ge-
spleetene klaauwen.

X. Belluae, (Schrik- of geweldig groote en
dun behaairde dieren, met dikke voeten), zoo als
de Tapir, Elephant, Rhinoceros, het Nijl-paard.

XI. Palmata, (Zwempootige). Zodaanige Am-
phibiën van deeze classe, die korte zwemvoeten
hebben; gelijk a) de Lacustria, of zulke die in de
moerassen leeven en alleen eene zwemhuid tusschen
de teenen hebben; b) Marina, die hun verblijf in
de zee houden, met aan een gegroeide vingers
(§. 43.), welke slechts door de nagels gekend
worden.

Alhier maaken de Zee-koeien (Manati) den
voeglijksten overgang tot de volgende orde:

XII. Cetacea (Walvisschen). Warmbloedige
dieren, die met de koudbloedige visschen bijna
niets, dan den onvoeglijken naam gemeen heb-
ben, en welker natuurlijk verband met de overige
[Seite 57] zoogende dieren ray reeds volkomen en te recht
heeft ingezien^(*).

I. Orde. BIMANUS.

[Seite 59]

I. Geslacht. HOMO. DE MENSCH.

Kentekenen, Recht over eind gaande, twee han-
den. De kin een weinig vooruit stekende. De tanden
gelijk aan elkander sluitende. De snijtanden der on-
derkaak recht over eind staande.

I. Zoort. H. Sapiens. De met reden begaafde
Mensch. Tot de uiterlijke kentekenen, door wel-
ken de mensch zelfs van de meest naar den mensch
gelijkende Aap-zoorten, gezwegen nog van de
overige dieren te onderscheiden is, behoort in het bij-
zonder zijne met het hoofd om hoog gerechte gang,
(als waar toe zijn geheele groei en bouw, inzon-
derheid ook zijne heupbeenderen, die de gedaante
van een bekken vormen; de evenredigheid zijner
beenen met de armen, en zijne breede voetzoolen
ingericht zijn), gelijk ook het vrij gebruik van twee
voikomen gevormde handen; zijne vooruitstekende kin,
on de rechte stand der snijtanden in de onderkaak.

Daarenboven heeft het vrouwelijke geslacht nog
twee, bijzonder eigene kenmerken, waar in het-
zelve van den man en van alle overige dieren af-
wijkt, naamlijk, een bij vaste tijdperken geregeld
verlies van bloed, geduurend eene bepaalde reeks
van leevens-jaaren; benevens ook een bijzonder
vlies aan de geslachts-werktuigen, waar van het ge-
[59*] mis of de schending voor een lichaamlijk kenteken
der geschondene maagdelijke reinheid te houden is.

Wat echter de zielsvermogens van den mensch
aanbelangt, zoo heeft hij, behalven de voortteeling-
drift, weinig blijken van natuur-drift of instinct
(§. 34. enz.); doch kunstdriften (§. 36.) bezit
hij in 't geheel niet. Daarentegen is hij in het uit-
sluitend bezit van redelijk verstand (§. 37.), en van
de spraak (loquela), door hem zelf met behulp van
dat verstand uitgevonden. Dan deeze spraak moet
niet verward worden (§. 25.) met de bloot dierlijke
stem (vox), als welke ook aan de jongste en zelfs
aan stomgeboorene kinderen eigen is.

* * *

De Mensch op zich zelf is een weerloos en hulp-
behoevend schepsel. Geen ander dier toch blijft
zo lang als hij in den staat der kindsheid; geen be-
koomt zoo bijzonder laat zijn gebit; geen leert zo
laat op zijne voeten gaan; of bereikt zoo laat den
staat van huwbaarheid enz. jaa zelfs zijne grootste
voorrechten, de reden en de spraak, zijn slechts
zaaden, die zich niet van zelve, maar eerst door
vreemde hulp, door beschaving en opvoeding ont-
wikkelen kunnen. Van daar dan ook, bij deeze be-
hoeftigheid van hulp en bij het groot aantal van
dringende noodwendigheden, die algemeene natuur-
lijke bestemming van den mensch tot vereeniging in
maatschappije. Niet geheel zoo algemeen daar en
tegen laat het zich zoo terstoud nog beslissen, of
in alle wereld-deelen de evenredigheid in het aan-
[Seite 60] tal der geboorene jongens en meisjens, gelijk ook
of de duurzaamheid omtrend den tijd, en het voort-
teelings-vermogen zelve, bij beide de geslachten,
zoo gelijk zij, dat de mensch overal, even als in
Europa, tot het huwlijks-leeven met ééne vrouw
(monogamie) bestemd zij.

Het verblijf en het voedsel van den mensch zijn
beiden onbepaald: Hij bewoont de gantsche be-
woonbaare aarde, en voedt zich bijna uit de geheele
bewerktuigde schepping. Terwijl hij, in evenre-
digheid zijner maatige lichaams-grootte, en in ver-
gelijking met andere zoogende dieren, eenen uit-
neemend boogen ouderdom bereikt.

* * *

In het menschelijk geslacht is maar eene enkele
zoort (species); en alle de ons bekende volken
van alle tijden en van alle luchtstreken, kunnen,
zonder ongerijmdheid, gehouden worden van een
gemeenen stam te zijn voortgekomen^(*). Alle
volks-verscheidenheden, in gedaante en koleur des
menschelijken lichaams, zijn in geenen deele meer
verwonderlijk of onbegrijpelijker, dan die, waar bij
zoo veele andere zoorten van bewerktuigde lichaa-
men, voornaamlijk onder de huisdieren, genoegzaam
onder ons oog veraarten. Doch alle deeze verschei-
denheden vloeien door zoo veelerlei trapswijze af-
klimmingenen overgapgen zoo onmerkbaar te zaamen,
[60*] dat er daarom ook geene andere, dan zeer wille-
keurige grenzen tusschen dezelven te bepaalen zijn.
Evenwel heb ik gemeend, dat het gantsche men-
schen-geslacht nog het gevoeglijkst onder de vijf
volgende rassen te brengen is:

1. Het Caucasische Ras:
Abbildung Natur-Historischen Gegenständen tab. 3.

Dit is wit van koleur met roode wangen, en
heeft lang, zagt, bruin haair (dat evenwel bij den
eenen in het blonde, bij den anderen in het donker-
bruine overgaat); volgens de begrippen, welke men
in Europa van schoonheid maakt, heeft dit men-
schen-ras de schoonste en schilderachtigste form
van hoofd-schedel en aangezicht. Hier toe behoo-
ren de Europeaanen, uitgezondert de Lap-en Fin-
landers; voorts de westelijke Asianen, aan deeze
zijde van den Obi, van de Caspische Zee, en de
Ganges; benevens de Noordelijke Africanen; – ge-
volgelijk de bewooners der aan de oude Grieken en
Romeinen bekende wereld.

2. Het Mongoolsche Ras:
Abbild. N. H. Gegenst. tab. I.

Dit is meest ros van koleur, genoegsaam als die
van gekookte kweepeeren of gedroogde citroen-
schillen; met weinig stroef zwart haair; naauw
toegetrokken oog-leden; een plat aangezicht; zijd-
waards uitpuilende wang-beenderen. Dit Ras be-
vat de overige Asianen, uitgezonderd de Maleijers;
voorts de Finlandsche Volken in Europa, (de Lappen
[Seite 61] enz.), gelijk ook de Eskimaux in het Noordelijke
Amerika, van de straat van Bering af tot aan La-
brador.

3. Het Aethiopische Ras:
Abbild. N. H. Gegenst. tab. 5.

Dit is meer of minder zwart; met zwart gekroesd
haair; voorwaards uitsteekende kaaken, omgekrulde
lippen en een stompen neus. Hiertoe behooren do
overige Afrikannen, naamlijk de Negers, die zich
dan door de Fulahs in de Mooren enz. verliezen,
even gelijk alle andere verscheidenheden van het
menschen-geslacht met hunne nabuurige volken in
één loopen of als te samen vloeien.

4. Het Americaansche Ras:
Abbild. N. H. Gegenst. tab. 2.

De koleur van dit Ras is Run- of Kaneel-bruin,
(somtijds als yzer-roest of aangeslagen koper);
met sluik, stroef, zwart haair, en een breed doch
niet plat aangezicht, maar met sterke uitgedrukte-
gelaats-trekken. Het bevat de overige America-
nen, behalven de Eskimaux.

5. Het Maleische Ras:
Abbild. N. H. Gegenst. tab. 4.

Bruin van koleur ( zomtijds tot in het ligt ma-
honij-, zomtijds tot in het donkerste kruidnagel-
en kastanje-bruine;) met digt op een gegroeid zwart-
lokkig haair; een breeden neus en grooten mond.
Hier toe behooren de Zuid-zee-Eilanders, of de
bewooners van het vijfde wereld-deel en die der
[61*] St. Maria's, der Philippijnsche, der Molukkische,
der Straat Sunda's eilanden enz. benevens de eigen-
lijke Maleiers.

Volgens alle Phijsiologische gronden, moet van
deeze vijf Hoofd-Rassen, het Caucasische als het
zoogenaamde Stam- of midden-ras aangemerkt
worden. De beide uitersten, waar in zij veraat
zijn, is ter eener zijde het Mongoolsche, ter andere
het Aethiopische. De twee andere Rassen maken
de overgangen; het Americaansche dien tusschen
het Caucasische en het Mongoolsche; en het Ma-
leijsche dien tusschen het gemelden midden-ras en
het Aethiopische.^(*)

[Seite 62]

Alle die fabelachtige beuzelingen, waar mede de
menschenen de natuur-geschiedenis van hun eigen
geslacht bezoedeld hebben, hier op te haalen, zou-
de thans de moeite niet meer waardig zijn: uit eene
meenigte echter diene slechts dit weinige.

De gewaande Patagonische Reuzen b. v. zijn, van
Magellaan's tijden, tot op de onze, in de verhaalen
der Reizigers, van twaalf tot zes en een halven
voet ingekrompen, en blijven derhalven maar wei-
nig grooter dan ieder ander mensch van eene goe-
de lichaam's gestalte.

En dat de nog onlangs door commerson voor
een dwerg-volkjen opgegeeven Quimo's op Ma-
dagaskar, niets anders zijn dan eene soort van Cre-
tinen, d. i. kleine onnoozele menschen met dikke
hoofden en lange armen (dergelijken men in het
Salzburgsche, gelijk ook in Walliserland, doch
vooral in Piemont, bij meenigte vindt), wordt bij een
Pathologisch onderzoek meer dan enkel waarschijnlijk.

Even zoo zijn de Kakkerlakken, Blaffards, Albi-
no's of witte Mooren^(*) zelfs niet eens natuurspee-
[62*] lingen, veel minder nog eene bijzondere zoort,
maar insgelijks zieke voorwerpen, welker beschrij-
ving meer tot de ziektekunde (Pathologia) dan tot
de Natuurgeschiedenis behoort.

Linnaeus zijne Aard-man (Homo troglodytes)
is een onbegrijpelijk samenmengsel uit de historie der
zoo evengenoemde kwijnende en ziekelijke witte
Mooren, en van den Ourang-Outang; zijn homo
lar daar en tegen is een waare Aap.

De Kinderen, in bosschen of wildernissen onder de
dieren opgewassen, zijn voor niets anders, dan voor
beklaaglijke zedelijke monsters te houden, welke men
even zo min als andere, door ziekte of bij toeval
ongestelde menschen, als eene proef van het pronk-
stuk der schepping mag aanhaalen.

Volkeren met staarten, Hottentotsche vrouwen met
natuurlijke schort-lappen, de voorgewende natuur-
lijke baardeloosheid der Americaanen^(†), de Sirenen,
Centauren en alle fabelen van gelijk allooi en stem-
pel, willen wij gaarne aan de goedhartige ligtgeloo-
vigheid der Schrijvers van vroegere tijden toegeeven.

II. Orde. QUADRUMANA (Pitheci.)
vierhandige Aap-geslachten.

[Seite 63]

Zoogende dieren, die, gelijk hunne levenswijs
en verblijf op de boomen zulks vordert, met vier
handen voorzien zijn. Zij bewoonden oorspronkelijk
misschien wel alleen die landstreeken die tusschen
de keer-kringen geleegen^(*) zijn.

II. SIMIA. DE AAP.

Kent. Zijne gantsche houding gelijkt meer of min-
der, vooral de ooren en handen, naar die van den
mensch. Hij heeft 4. voor- of snij-tanden in beide
de kaaken; de hoek-tanden door eene kleine tus-
schenruimte afgezonderd en langer dan de overige.

De Aapen worden niet dan in de oude wereld
gevonden; zij gelijken wel meer naar den mensch
dan de volgende dier-geslachten^(†), doch zij zijn
[63*] behalven de zo straks bij het menschen-geslacht op-
gegeven kenmerken en eigenschappen in hunne
gantsche vorming, inzonderheid ook door hunne
smalle heupen en platte lendenen, op het duide-
lijkst en zichtbaarst van den mensch onderscheiden.

a) Aapen zonder Staart.

1. Soort. S. Troglodytes. De Africaan-
sche Bosch-mensch, le Pongo, le Jocko, Barris,
Chimpansee, der Africansche Waldmensch.

Kent. Zwart, een groote kop, vleessig, sterk ge-
spierd; groote ooren^(*).

Abbild. N. H. Gegenst. Tab. II. vergel. houttuyn
I. Deel. I. Stuk. bl. 330. en volg.

[Seite 64]

Dit dier, dat de binnenste deelen van Angola,
Congo enz. bewoont, en verder landwaards in ge-
vonden wordt, is, gelijk de zoo aanstonds volgen-
de eigenlijke genaamde Orang-Outang, ongeveer
zoo groot als een jongen van agt jaaren.

2. S. Satyrus. De Oostindische Bosch-mensch;
de eigenlijke Orang-Outang.

Kent. Bruinachtig; de ooren kleiner dan die der
voorige soort; de duim der agter-handen stomp en
zonder nagel.

A. Vosmaar, Beschrijv. van den Orang-Outang.
Amst. 1778. Tab. XV. en XVI. P. Camper, Na-
tuurk. Verhandeling over den Orang-Outang, Amst.
1782. Tab. I. en II. Schreber, Säugthiere,
Tab. II. en Abbild. N. H. Gegenst. Tab. 12.

Hij woont, zo het schijnt, alleenlijk op Borneo;
zeer jong gevangen zijnde, kan men hem, even als
de Chimpansee en ook andere Aapen allerhande
kunsten leeren; welke kunsten echter van zijne na-
tuurlijke handelingen naauwkeurig moeten onderschei-
den worden.

Hij is, zoo als de beroemde Hoogleeraar cam-
per door de ontleding van zulk een dier, aange-
toond heeft, noch vatbaar voor de menschelijke
spraak, noch geschikt tot het natuurlijk rechtopgaan.

3. Lar. (homo lar van linnaeus). De
langgearmde Aap, le Gibbon, der Golok.

[64*]

Kent. Zeer lange armen, die, wanneer het dier
zelfs ook overeind staat, tot aan zijne hielen reiken.

Buffon, Histoire Naturelle, Tom. XIV. Pl. II. &
III. schreber, Tab. III.

Hij woont in Malacca, Coromandel en de Mo-
lukken; heeft een rondachtig en taamlijk veel naar
dat van den mensch gelijkend aangezicht, en ver-
baazend lange armen. Hij is zwartachtig van koleur
en wordt omtrend vier voet hoog.

4. S. Sylvanus. De gemeene Turksche
Aap. le Pitheque; the Pigmy Ape; der gemeine
Türkische Affe.

Kent. De armen zijn korter dan het lijf; de
tillen kaal; de kop rondachtig.

Schreber, Tab. IV. Vergel. houtt. I. D. I. St.
bl. 356.

Deezen vindt men in het Noordelijk Africa, in
Oost-Indien enz. Hij is onder de ongestaarte Aa-
pen de gemeenste, teffens de langstleevende, en die
ook in Europa ligt voortteelt, en zich tot veeler-
lei kunsten africhten laat. Hij heeft veel gelijke-
nis met den S. Inuus of Spook-Aap, (S. Cyno-
cephalus en door buffon le Magot genaamd),
als welke Aap met hem ook hetzelfde Vaderland
heeft. Een van beiden is ook op Gibraltar verwil-
derd, en heeft aldaar in het wilde voortgeteeld.

b.) Aapen met Staarten.

[Seite 65]

5. S. Rostrata. De Langneusige Aap. Ka-
hau, Bantagan (le Nasique, la Guenon á long
nez).

Kent. De staart middelmaatig lang, hij heeft
eenen langen, uitgerekten neus en snuit.

Abbild. N. H. Gegenst. tab. 13.

Op de eilanden der Straat Sunda, 't is een Aap,
op wien de benaaming van Sima, dat platneuzig
betekent, niet toepasselijk is, daar hij zich door
eenen langen snuitvormigen neus zeer treffend van
de anderen onderscheidt.

6. S. Cynomolgus. De groote Aap van
Angola, de Macaquo, de (gemeenlijk zogenaamde)
Meerkat. Le Macaque. Die Meerkatze/der Macacco.

Kent. Een lange staart, die boogswijze gekromd
is; de bovenlip gelijkt naar die van den Haas.

Buffon, T. XIV. Pl. XX. Schreber, Tab. XII.
Vergel. Houtt. I. D. I. St. bl. 367.

Op Guinée, Angola enz. Zij zijn bijna olijf-
koleurig, en onder de gestaarte waare Aapen worden
deeze het meest naar Europa overgebracht.

[Seite 66]

III. PAPIO. DE BAVIAAN. Le Babouin.
The Baboon. Der Pavian.

Kent. De kop is langwerpig uitgerekt, en wei-
nig naar dien van den mensch gelijkende; de neus
aan weerszijde uitpuilende; de billen zijn naakt,
roodkleurig; de staart is kort; de tanden gelijk die
der Aapen.

De Bavianen bewoonen ook alleenlijk de oude
wereld. Hun kop gelijkt weinig naar dien van den
mensch, maar bij de meesten veeleer eenigszins naar
dien van het Varken, voornaamlijk wat den snuit
betreft; doorgaans zijn het ontembaare, en bij uit-
stek geile dieren.

1. P. Mormon. De Choras. The tufted Ape.

Kent. Een vermilioenachtige en ter zijden blaauw-
koleurige neus.

Schreber. Tab. VIII. A. & VIII. B.

Hij woont op Ceilon, enz. Wordt omtrend vijf
voeten hoog; en heeft wegens de hooggekoleur-
de afsteekende streepen op en aan beide zijden
der neus geleegen, een verwonderlijk voorko-
men.

2. P. Maimon. De Maimon. (S. Maimon
linn.) Le Mandrill. Der Mandril.

[Seite 67]

Kent. Het aangezicht is paarsachtig blaauw van
kleur, kaal en met diepe groeven gerimpeld.

Buffon, Tab. XIV. Pl. XVI & XVII. Schre-
ber, Tab. VII.

Zij woonen in Guinée, aan de Kaap de G. H.
enz. alwaar, zij zo men zegt, des nachts, dikwils
met geheele benden de wijn-bergen en boomgaar-
den plunderen; zij zijn kleiner dan de voorgaande.

IV. CERCOPITHECUS. DE MEERKAT.

Kent. De ooren gelijken weinig naar die van
den mensch. De handen hebben (bij de meesten)
veel overeenkomst met die der Eek-hoorns. De tan-
den, gelijk die der Aapen.

Dit gantsche geslacht is alleen aan Zuid-Ameri-
ka eigen.

a.) Meerkatten met rol- of grijp-staar-
ten. (De Sapajous van buffon.)

1. C. Paniscus. De slinger- of viervingerige
Meerkat. Le Coaita. The fourfingered Ape. Der
Coaita/ Beelzebub.

Kent. Het lijf is zwart, de voorpooten met vier
vingers, de duimen zo kort, dat dezelve naauwlijks
zichtbaar zijn.

Vosmaar, Beschrijv. Tab. V. Buffon, Tab. XV.
Pl. I, II & III. Schreber, Tab. XXVI. A.
& B. Vergel. Houtt. I. D. I. St. bl. 359.

Dit dier woont in Brasilien, Peru, Surinamen enz.
Men wil dat hij met zijnen langen staart vis-
schen vangen kan; wanneer zij troepswijze van ee-
[Seite 68] nen boom, aan de eene zijde van een smal water,
op eenen anderen aan de overzijde heen willen,
hangen zij zich somtijds aan elkanders staarten als
een keten, slingerende zo lange over het water
heen en weder, tot dat de onderste van hun, een
tak van den boom aan de overzijde bereikt en
zich daar aan vast gegreepen heeft; als dan, laat
de eerste los, en zo vliegt de gantsche keten
over.^(*)

b.) Meerkatten zonder grijp-staarten.
(De Sagoins, van buffon).

2. C. Jacchus. (Simia Jacchus, linn.) Het
Sagointje. L'Ouistiti. The Striated Ape. der Uistiti.

Kent. Witte hairige maanen, die aan de wan-
gen geplaatst zijn, de staart is vlokkig en met don-
ker bruine kringen geringd.

Buffon, Tom. XV. Pl. XIV. Schreber, Tab.
XXXIII. Vergel. Houtt. I. D. I. St. bl. 364.

De Sagoin woont in Brasilien. Hij is asch-graauw
bruin gemengeld van kleur, en zo klein, dat de
schaal van een Cocos-noot, hem bevatten kan.

V. LEMUR. HET SPOOK-DIER. DE
BASTAARD-AAP. (Le Maki, bij buffon.)
The Maucauco. Der Maki.

Kent. De neus spits; in de bovenkaak 4. voor-
of snij-tanden, in de onderste 6., welke laatste niet
alleen langer, dan de eerste, maar ook plat zijn
[Seite 69] en als tegen elkander liggen; de hoek-tanden staan
afgezonderd, en sluiten dicht, op één.

1. L. Tardigradus. De Traaglooper. Le
Loris. The tailless Maucauco. (Cucang.) der Loris.

Kent. De Traaglooper zonder staart.

Seba, Thesaur. Tom. I. Tab. XXXV. fig. 1 & 2.
Buffon, Tom. XIII. Pl. XXXI. Schreber,
Tab. XXXVIII. Vergel. Houtt. I. D. I. St.
Pl. VII. fig. 1. bl. 398.

Zijn woonplaats is Ceilon; hij heeft de grootte
en kleur van het Eekhoorntje, ranke dunne pooten
en even gelijk de volgende soort, aan de voorste
vingers, van de agter-pooten eenen spitsen krom-
men langen klaauw, doch aan alle de overige vin-
gers, platte nagels.

2. L. Mongoz. De Eekhoorn-Aap. Le Mon-
gous. The WoIly Maucoco. der Mongos.

Kent. Het aangezicht is zwart; het lijf en de
staart grijs.

Buffon, Torn. XIII. Pl. XXVI. Schreber,
tab. XXXIX A. & B.

Dit dier woont, even als eenige daar meede ver-
want zijnde soorten, op Madagascar en de nabij-
gelegene Eilanden. Het heeft fraaije, oranje geele
oogen, zeer zacht hair, en een langen wolligen
staart, die het zittende om den hals slaat. De
agterpooten zijn veel langer dan de voorste. De
huid heeft gelijk die van veele Aapen, eenen bij-
zonderen reuk, bijna als die men aan de Mieren-
hoopen gewaar wordt.

III. Orde. BRADYPODA.
traagloopers.

[Seite 70]

Het maaksel der pooten, gelijk ook de gantsche
uiterlijke gedaante deezer dieren, verraadt hunnen
langzaamen gang. Doorgaans hebben zij aan de
voorvoeten weinig teenen, die evenwel, met groo-
te kromme nagels, tot het beklimmen der boo-
men, voorzien zijn; zij zijn dik behaird, en door
veele en breede ribben, bijna even goed van binnen
geharnast, als de Hard-huiden, (Sclerodermata)
door hunne hoornachtige schilden van buiten.

VI. BRADYPUS. DE LUIAARD. Le
Paresseux. The Sloth. das Faulthier.

Kent. De kop is rondachtig; de dyen der voor-
pooten, zijn langer dan die der agterpooten. Geen
snijtanden, in beide de kaaken; de hoektanden, (zo
zij 'er gevonden worden) zijn stomp en staan al-
leen; de kiezen langachtig rond.

1. B. Tridactylus. De drievingerige Lui-
äard. L'Ai. der Ai.

Kent. De pooten met drie vingers; de staart is kort.

Buffon, Tom. XIII. Pl. V. & VI. Schreber,
Tab. LXIV. Houtt. I. D. I. St. Pl. IX. fig. 1.
bl. 480.

[Seite 71]

Hij woont in Guiana en is een bij uitstek traag
zwaarmoedig dier, dat nimmer, meer dan eenen
poot gelijk opligt, waarna het zelve eenigen tijd
uitrust, onder het bestendig huilend geroep Ai!
waar van het den naam heeft. Met alle deeze traag-
heid is het evenwel listig genoeg om zijne vijan-
den, voornaamijk, de kleine Amerikaansche Tij-
gers, op allerleië wijzen te ontkomen en sterk
genoeg, om 'er zich in nood tegen te verdedigen;
daar bij, is het zeer taai van leeven en heeft wei-
nig behoefte. Het eet loof van de boomen en
drinkt in het geheel niet.

VII. MYRMECOPHAGA. DE MIEREN-
EETER. Le Fourmiller. The Ant-eater. der
Ameisenbär.

Kent. De snuit, meer of min langwerpig uitgerekt;
de tong heeft de gedaante van een worm: geen tanden.

1. M. Didactyla. De tweevingerige of klei-
ne Mieren-eeter. Le Fourmiller. The little Ant-
eater. der kleine Tamandua.

Kent. Aan de voorpooten twee vingers, van wel-
ke die der buitenzijde den grootsten nagel heeft; vier
vingers aan de agterpooten; de staart geschikt tot
grijpen en vasthouden.

Buffon, Tom. X, Pl. XXX. Schreb. Tab. LXVI.
Seba, Tom. I. Tab. LXVI. Vergel. Houtt.
I. D. I. St. bl. 487.

Dit dier woont in Zuid-Amerika; is bijna zo
groot en van dezelfde kleur als het Eekhoorntje;
het boort met zijne tong, die vier duimen lang is,
[Seite 72] allengskens als eenen doorgang in de mieren-nes-
ten en daar deeze tong met een taaie slijm bedekt
is, gelijk in de overige soorten, zo blijven de
mieren daar aan kleeven, en het dier behoeft de
tong maar van tijd tot tijd in den mond te trek-
ken en de mieren door te slikken. Met zijne
groote, haakswijze gekromde klaauwen aan de voor-
pooten, wroet hij, de met eene harde aard-korst
bedekte mieren-nesten open. –

IV. Orde. SCLERODERMATA.
hardhuiden.

[Seite 73]

De zoogende dieren met steekels, schubben of
schilden, in plaats van een behairde huid bedekt,
worden in deeze vierde orde begreepen. Zij rol-
len zich wanneer zij aangevallen worden, als tot
een kogel of bal, en kunnen bij de paaring elkan-
der, niet gelijk de meeste overige dieren deezer
classe bespringen.

VIII. MANIS. HET SCHUBDIER.^(*)

Kent. Geheel met hoornachtige schubben overdekt;
Een spilronde tong. Geen tanden.

[Seite 74]

De uiterlijke schubachtige bekleeding uitgezon-
derd, hebben de dieren van dit geslacht, in gedaan-
te, levenswijze enz. veel overeenkomst met de
mieren-eeters. Van veele oude natuurkenners wor-
den zij onder de Haagdisschen geteld.

1. M. Macroura (M. Tetradactyla linn.)
Het viervingerig Schubdier. Le Phatagin. The
Longtailed Manis. der Phatagin.

Kent. De staart is tweemaal zo lang als het lijf.

Buffon, Tom. X Pl. XXXV. Schreber, Tab.
LXX.

Dit dier leeft op Formosa en in het nabijgelegen
Asiën; zijne grootte is gelijk, aan die van den zo
even vermelden Mieren-eeter; zijn geschubd lijf,
gelijkt veel naar een Pijnappel; de schubben zijn
van eene kastanje bruine kleur en ongemeen net
gestreept.

IX. TATU. (Dasypus linn.) HET GOR-
DEL-DIER, SCHILD-VARKEN, ARMADIL.
Le Tatou. The Armadillo. Armadill/ Panzerthier/
Gürtelthier.

Kent. De kop en het lijf zijn met beenachtige
schilden en gordels omgeven en als geharnast; voor
en hoek-tanden ontbreeken.

1. D. Novemcinctus. Het Schild-varken
met negen gordels. Le Caschicame. The nine ban-
ded Armadillo.

Kent. Op den rug heeft het Schild of Harnas
[Seite 75] negen gordels; de voorpooten zijn vier, de agterpooten
vijf vingerig.

Buffon, Tom. X Pl. XXXVII. p. 215. Schre-
ber, Tab. LXXIV. Vergel. houtt. I. D.
II. St. Pl. XVI. fig. 3. bl. 284.

Hunne woonplaats is Zuid-Amerika, alwaar het
geheele geslacht schijnt t' huis te behooren. Zij graa-
ven hoolen onder den grond, en kunnen ligt zeer
tam gemaakt worden.

X. ERINACEUS. DE EGEL. Le Herisson.
he Hedge-hog. der Igel.^(*)

Kent. Het lijf met scherpe pennen bedekt; 2.
voortanden, die van elkander af staan; de beide
hoek-tanden, in de boven en onder kaak schuins
voorwaards hellende.

1. E. Europæus. De Europische Egel. Le He-
risson. The Common Hedge-hog. der gemeine Igel.

Kent. Rondachtige ooren; de neusgaten uitwendig
gekruld.

[Seite 76]

Buffon, Tom. VIII. Pl. VI–IX. Schreber,
Tab. CLXII. Houtt. I. D. II. St. Pl. XVII.
fig. 1. bl. 289. en volg.

Men vindt den Egel bijna overal in de oude
wereld. Hij voedt zich met rotten en muizen
ook met padden, insecten, (ja zelfs met spaansche
vliegen,) met vruchten, wortelen enz.

2. E. Malaccensis. De langoorige of Ma-
lakkasche Egel.

Kent. Hangende ooren.

Seba, Thes. Tom. I. Tab. LI. fig. 1. Houtt. I. D.
II. St. Pl. XIX. fig. 2. bl. 367.

Hij woont op Malakka en de eilanden der straat
Sunda; hij is, wegens de voormaals als een alge-
meen geneesmiddel beroemde, en zo duur betaalde
Piedra del Porco, die somtijds in zijne gal-blaas
groeit, merkwaardig.

XI. HYSTRIX. STEEKEL-VARKEN.

Kent. Het lijf met steekels bezet; de 2 voortanden
boven en onder, schuins uitgesneden; geen hoek-
tanden.

1. H. Cristata. Het gekuifd Steekel-Varken.
Le Porc-epic. The Porcupine. das Stachelschwein.

Kent. De kop gekuifd; de staart kort.

Buffon, Tom. XII. Pl. LI & LII. Screber,
Tab. CLXVII. Jonston, Quadr. Tab. LXVIII.
Vergel. Houtt. I. D. I St. bl. 354.

Dit dier bewoont het warmste gedeelte van A-
[Seite 77] siën, en bijna van gantsch Afrika; het leeft van
boom-basten en vruchten, en onthoudt zich in
een vrij diep hol onder de aarde. Getergd zijnde,
klatert het met zijne steekels, welke somtijds,
voornaamlijk in den herfst, uitvallen, doch schiet
dezelve evenwel niet van zich op zijne vervolgers
af, gelijk men daar van gebeuzeld heeft.^(*)

V. Orde. CHIROPTERA.
vleugel-handen.

[Seite 78]

De vingeren der voorpooten, de duimen alleen
uitgezonderd, zijn langer dan het geheele lijf deezer
dieren; tusschen dezelve is eene na floers gelijken-
de huid gespannen, die hun in plaats van vleuge-
len dient (§. 43.). Zij kunnen daarom even zo
min als de Aapen, Luiaards enz. gemaklijk op den
grond gaan.

XII. VESPERTILIO. DE VLEDERMUIS.
Le Chauve Souris. The Bat. Fledermaus.

Kent. De duim der voorste en de vingers der ag-
terste pooten kort, de overige vingeren der voor-poo-
ten zijn zeer lang en t' samen gevoegd door een
vlies, dat het dier uitspreiden kan, om te vliegen.

Een zeer uitgebreid geslacht van Nacht-dieren,
waar van verschillende soorten door alle de vijf
wereld-deelen verspreid zijn.

a) Vledermuizen, met IV voor-
tanden, boven en onder.

1. V. Spectrum. De Tregter-Vledermuis;
De vliegende Hond van nieuw Spanje. Le Vampire.
The Spectre. der Fledermaus mit der Trichternase/ der
Vampyr.

Kent. Zonder staart; de neus gevormd als een
tregter, die opwaarts gelijk een lancet uitloopt.

[Seite 79]

Seba, Tom. I. Tab. LVIII. fig. I. Schreber,
Tab. XLV. Houtt. I. D. I. St. Pl. VIII. fig. 2.
bl. 408.

Hij bewoont Zuid-Amerika; zijne grootte, is
gelijk aan die van den Eekhoorn; zijne kleur
graauw-bruin; hij is schadelijk, door niet slechts
aan het rund-vee, paarden enz., maar ook aan
slaapende menschen, bij welken hij zich voornaam-
lijk aan de voeten zet, het bloed aftezuigen, waar
om hij dan ook den naam van Vampyr bekoomen
heeft; hij doodt ook duiven: bijt de varkens de
teepels af enz.^(*)

2. V. Caninus. De Honds-kop Vleder-
muis, of vliegende Hond van ternate (de V.
Vampyrus van linnaeus. La Roussette van buf-
fon ) der fliegende Hund.

Kent. Zonder staart; de neus stomp en effen; het
vlies tusschen de dyen ingesneden.

Seba, Tom. 1. Tab. LVII. fig. 1 & 2. Buffon,
Tom. X. Pl. XIV. Schreber, Tab. XLIV.
Houtt. I. D. I. St. Pl. VIII. fig. 1. bl. 407.

Hij is grooter dan de voorige of waare Vampyr;
leeft evenwel alleen van boom-vruchten, en wordt
dus gantsch ten onrechte Vampyr genoemd: men
vindt hun bij hoopen op Ternaten en andere Ei-
[Seite 80] landen der Oost-Indiën en Zuid-Zee, op welke
laatste, (Nieuw Holland uitgezonderd), zij, met de
zwijnen, honden en ratten, de eenige aldaar t' huis
hoorende zoogende dieren uitmaaken.

b.) Vledermuizen, met IV voor-tanden
in de bovenkaak; in de onderkaak VI.

3. V. Auritus. De langoorige Vledermuis.
(l'Oreillard van buffon). The long eared Bat.
die langörige Fledermaus.

Kent. De staart zo lang als het lijf; de ooren
langer dan de kop.

Buffon, Tom. VIII. Tab. XVII. fig, 1. Schreber,
Tab. L. Vergel. Houtt. I. D. I. St. bl. 410.

Kij leeft, gelijk de volgende, in de gemaatigste
luchtstreeken der oude wereld. De ooren, die
gemeenlijk, schoon t' onrecht, dubbeld genaamd
worden, zijn toch niet dan enkeld, maar in allen
deelen ongemeen groot. Inlandsch.

4. V. Murinus. De gemeene inlandsche
Vledermuis, de Spekmuis. Le Chauvesouris. The
common Bat. die gemeine Fledermaus.

Kent. De staart bijna zo lang als het lijf; de
ooren kleiner dan de kop.

Buffon, Tom. VIII. Pl. XVI. Schreber, Tab.
LI. Vergel. Houtt. I. D. I St. bl. 411.

Tot hunnen winterslaap, hangen zij zich in hoolen
en hoeken troswijze aan de agterpooten op. Inl.

VI. Orde. GLIRES. knaagdieren.

[Seite 81]

De dieren tot deeze Orde behoorende, hebben
veele teenen, gaan bijna altijd op den geheelen
agter-voet (§. 43.) en meestendeels op een ga-
lop. Doorgaans zijn het kleine, doch fraaije, vlug-
ge diertjes.

XIII. SCIURUS. DE EEKHOORN or
INKHOORN.

Kent. Een ruige staart, waar van hei haair in
twee reiën loopt; 2 voor-tanden boven en onder; die
der onderkaak, zijn elsvormig; hoek-tanden hebben
zij niet.

1. S. Volans. De vliegende Eekhoorn. Le
Polatouche. The flying Squirrel. Das fliegende Eich-
hörnchen.

Kent. Aan de zijden, van het lijf, eene dubbele
huid, die aan de voor-en agter-pooten is vastge-
hecht.

Buffon, Tom. X. Pl. XXI-XXIII. Schreber,
Tab. CCXIII. Seba, Tom. I. Tab. XL. fig. 3.
Houtt., I. D. II. St. Pl. XXI. fig. 3. bl. 503.

Hij bewoont bijna het geheele Noordelijke deel
der Aarde. Het slappe vel of vlies, dat aan de bei-
de zijden van de voor-pooten naar de agter-voeten
[Seite 82] heen loopt, dient hem slechts als tot een zeil, om
eenen wijderen sprong te durven waagen; hij kan
het daar mede niet opwaards, zelfs niet langs den
grond, maar altijd alleen schuins naar beneden zetten.

2. S. Vulgaris. De gemeene Eekhoorn;
L'Ecureuil. The Squirre. Das gemeine Eichhorm.

Kent. De toppen der ooren met lange haairtjes,
als met een baard omzet; de staart en rug van de-
zelfde kleur.

Buffon, Tom. VII. Tab. XXXII. Schreber,
Tab. CCXII. Vergel. Houtt. I. D. II. St. bl. 494.

In geheel Europa, bijna in gantsch Asiën, en in
het noordelijke deel van Amerika, wordt dit dier
gevonden; het leeft bijna alleen op het geboomte,
waar hem bij de snelle en wijde sprongen, de staart
tot zeil, en de altijd sterk uitwaasemende, vochti-
ge, groote voetzoolen, tot eenen vasten stap hel-
pen. – In de toppen der Eiken en Dennen,
bouwt hij zich een nest, uit loof en mos bestaande,
ook betrekt hij soms de verlaatene nesten van wilde
Duiven en andere vogelen.

De noordsche Eekhoorns, in het bijzonder die
van de oevers van de Obi en het Baikal's rneir, wor-
den 's winters graauw, en geven dan het bekende
graauwe pelswerk, petit gris genaamd; waar van de
buik onder den naam van vebam tot voeringe ver-
werkt wordt. Somtijds worden 'er zwarten, doch
zelden, geheel witte, met rooze-roode oogen ge-
vonden; ook heb ik een zwart en wit gevlekt
Eekhoorntje gezien, dat, in den omtrek van Gotha
gevangen was. Inl.

[Seite 83]

XIV. GLIS. DE RELMUIS, ook Hazel-
muis genaamd.

Kent. De staart is rond; aan deszelfs uiteinde
dik behaaird; de tanden gelijk als die der Eekhoorns.

1. G. Esculentus. De gewoone of eetbaare
Relmuis. (Sciurus Glis, van linn.) Le Loir. The
Relmouse. Die Rellmaus/ der Siebenschläfer/ Vilch. Inl.

Kent. Het haair op den rug graauw; onder aan
den buik wit; de ooren kaal en rondachtig.

Buffon, Tom. VIII. Pl. XXIV. fig. I. Schreber,
Tab. CCXXV. Vergel. Houtt. I. D. II. St.
bl. 435.

Deeze, die zo wel als de volgende soort, de ge-
maatigste streeken der oude wereld bewoont, is
de waare Glis der ouden, die zij als een lekkernij
aaten^(*)en in hunne bijzonder daar toe gemaakte
kooien deeden mesten;^(†) zij onthoudt zich, in Den-
nen en Beuke-bosschen; nestelt in holle hoornen, en
houdt eenen langen en zeer vasten winter-slaap. Inl.

2. G. Avellanarius. De kleine Hazel-muis.
Le Muscardin. The Dormouse. Die kleine Hazelmaus.

Kent. Het lijf ros van kleur; de duim der ag-
terpooten stomp; de ooren rondachtig.

[Seite 84]

Buffon, Tom. VIII. Tab. XXVI. Schreber,
Tab. CCXXVII. Vergel. Houtt. I. D. II. St.
bl. 485.

Hij heeft de grootte van een huis-muis; bereidt
zich tot den winter-slaap een koogel-rond, tame-
lijk sterk leger van dennen-bladeren en andere klei-
ne struiken, in welke hij zich als begraaft.

XV. MARMOTA. HET MARMEL- or
MORMEL-DIER, DE MARMOT.

Kent. De ooren klein en in één getrokken; de
staart kort en dikhaairig; de tanden (bij de mees-
ten), gelijken die, der bier voor beschreevene dieren,
deezer orde.

1. M. Alpina. Het Alpisch Marmel-dier of
de gemeene Marmot. Door de Italiaanen Murmont
genaamd, van het latijnsch Mus Montanus. La
Marmotte. The Alpine Marmot. Das Murmelthier.

Kent. Boven op het lijf bruin; van onderen geel-
achtig.

Buffon, Tom. VIII. Pl. XXVIII. Bij Schreber,
Arctomys Marmota. Tab. CCVII. Vergel. Houtt.
I. D. II. St. bl. 455. en altman, in de Natuurk.
Verband. I. D. IV. St. bl. 67. en volg.

Dit dier bewoont de hooge bergen van Europa
en Asiën, in 't bijzonder de Alpen van Savoyen,
Graauwbunderland, St. Gothard en in groot Tar-
tarijen. Het maakt diepe holen in de aarde, die
het met hooi en mos bekleedt; zijn voedzel bestaat
uit allerlei planten en wortelen. Merkwaardig is
het, dat men den Marmot zelfs in de zogenaamde
[Seite 85] Allée blanche in Savoyen aantreft, op zulke afgele-
gene klippen, die, als eilanden uit deeze ijs-zee uit-
steeken en die eenige uuren ver, van alle ijsvrijë oor-
den verwijderd, in het geheele jaar, niet meer dan
omtrend zes weeken lang van sneeuw ontbloot zijn;
zo dat het schijnt, dat de Marmotten aldaar ten
minsten geduurende tien maanden van het jaar aan-
houdend slaapen en een zeer klein gedeelte van
haar leeven waakende doorbrengen^(*).

2. M. Citellus. De Zizel-marmot, Zizel-
muis. Le Souslic. (Mus noricus gesn.) Das
Erdzeiselchen.

Kent. Het lijf lang; de kop klein; de pooten
hort en vijfvingerig.

Buffon, Suppl. Tom. III. Pl. XXXI. Bij schre-
ber, Arctomys Citellus Tab. CCXI. A. & CCXI. B.

Men vindt deeze het meest in Hongaryen, Poo-
len en Siberiën. De uitwendige gedaante en kleur,
gelijk ook haare eigenschappen, komen met die van
de gewoone Marmot, veel over een; doch zij heb-
ben slechts de grootte van een Hamster en ook
even als deeze, beursen ter wederzijde van de kaa-
ken; in plaats echter dat de Hamster eenen vetten
grond bemint, maakt deeze Marmot integendeel
haar hol, in dorre en zandige gronden.

3. M. Cricetus. De Hamster, (t'onrecht de
Straatsburgsche Marmot genaamd). Le Hamster.
The German Marmot. Der Hamster/ Kornferkel.

[Seite 86]

Kent. Het lijf van onderen zwart; op elke zijde
drie witte vlakken.

Buffon, Tom. XIII. Pl. XIV. Schreber, Tab.
CXCVIII. A & CXCVIII. B. F. G. Sulzers,
N. G. des Hamsters, Gott. 1774. 8°. Taf. I & II.
Vergel. Houtt. I. D. II. St. bl 464. & Na-
tuurk. Verband. I. D. IV. St. bl. 114.

Dit dier, dat hier en daar in Duitschland, Poo-
len, Siberiën, enz. gevonden wordt, leeft gedeel-
telijk van kleine dieren en jonge planten, doch
voornaamlijk van koorn-vruchten, boonen enz.,
waar van het eenen grooten voorraad door middel
zijner wang-beurzen naar zijn onderaardsch hol, dat
wel 7 voeten diep is en menigmaal wel 60 ponden
van zulken voorraad bevat, heen sleept. Het ver-
meenigvuldigt zeer sterk, en men heeft in het Gotha-
sche, in één jaar meer dan 27000 van deeze die-
ren gedoodt. Bij eene natuurspeeling vindt men
onder deeze dieren, ook geheel zwarte, als mede
Kakkerlakken of zieken, met roozen-roode oogen.

4. M. Lemnus. De Lemming. Le Leming.
The Lapland Marmot. Der Lemming.

Kent. De kop spits; het lijf zwart ros en onre-
gelmaatig gevlekt.

Schreber, Tab. CXCV. A & B. Houtt. I. D.
II. St. Pl. XX. fig. 1. bl. 446. Verg. Buffon,
Tom. XIII. p. 314.

Het meest wordt dit dier in Lapland en Siberiën
gevonden. Aan veld-gewassen doet het veel scha-
de; somtijds trekken geheele benden, even als de
[Seite 87] trekspringhaanen van de eene plaats naar de ande-
ren. Men zegt, dat zij als dan, in eene rechte
lijn, tot op de plaats, waar zij zich willen neer
zetten, voorttrekken: derzelver onverwachte en
ongemerkte aankomst aldaar en daarenboven de toe-
valligheid, dat eenige deezer dieren die door roof-
vogels waren opgenoomen, zich los geworsteld heb-
ben en naar beneden gevallen zijn, heeft gelegen-
heid gegeven tot het wonderlijk spreukje, dat het
somtijds Lemmingen reegende.

5. M. Typhlus. De blinde Marmot, de blind
Muis. Die Blindmaus. Bij de Russen, Slepez genaamd.

Ken. Zonder staart; aan alle de pooten vijf vin-
gers; breede voortanden in beide de kaaken; zonder
opening der oogleden en zonder ooren.

Schreber, Tab CCVI.

Zij woont in het zuidelijke deel van Rusland,
en leeft meestendeels onder de aarde. Men wil dat
zij van vooren eenen kleinen zeer duidelijk zicht-
baaren oog-appel, doch in het geheel geene ope-
ning op de plaats der oogleeden hebben en ge-
volglijk, geheel blind zijn zoude.

XVI. MUS. DE MUIS.

Kent. De staart dun en bijna kaal; de tanden,
gelijk die van de voorige dier-geslachten, deezer orde.

1. M. Oeconomus. De Wortel-muis. Die
Wurzelmaus.

Kent. De staart bijna anderhalf duim lang, de
ooren kaal en door een zagt vlies bedekt; aan de
[Seite 88] voorpooten kegelsvormige duimen met nagels voorzien;
de kleur van het lijf is ros; die van de buik en
borst, graauwachtig wit.

Schreber. Tab. CXC.

Deeze zonderlinge diertjes, worden door geheel
Siberiën, tot aan Kamschatka toe, gevonden; dezel-
ve zijn merkwaardig, eensdeels door de groote toch-
ten, die zij voornaamlijk van Kamschatka af, in som-
mige jaaren, bij verbaazende menigte en onmeetbaare
lange reiën, bijna gelijk de Lemming onderneemen;
maar bijzonder door de nijverheid, met welke deeze
kleine dieren eene groote meenigte, der meest eet-
baare wortelen in hunne onderaardsche holen zamen
sleepen, welke holen, door de Thungusen en andere
Siberische volken, (even gelijk de Thuringers zulks
omtrent die der Hamsters doen), nagespoord en
opgegraaven worden, om den daar in verborgen
voorraad tot hun eigen gebruik in te zamelen.

2. M. Silvaticus. De Bosch-muis of groote
Veld-muis. Le Mulot. The Field-rat. Die Wald-
maus/ grosze Feldmaus.

Kent. De staart zo lang als het lijf; de borst
geel: de buik witachtig.

Buffon, Tom. VII. Tab. XLI. Schreber, Tab.
CLXXX.

Zij bewoont de bosschen van Europa, is in 't
bijzonder voor het jonge hout zeer schadelijk, en
vergaart zeer veel winter-voorraad van Nooten,
Eikels enz. Inl.

3. M. Terrester. De kleine Veld-muis.
[Seite 89] Le Campagnol, le petit Rat des Champs. The Field
Mouse. Die kleine Feldmaus.

Kent. De staart is middelmaatig lang; de rug
ijzer-kleurig; de buik asch-graauw.

Buffon, Tom. VII. Tab. XLVII. Schreber,
Tab. CXCI. Vergel. Houtt. I. D. II. St. bl. 469.

Zij woont bijna door geheel Europa, houdt zich
des zomers meer in weiden, hoven en velden,
doch 's winters meer in de bosschen op. In fom-
mige jaaren vermeerderen zij verbaazend en doen
aan de veld-vruchten, vooral aan het jonge zaad,
groote schade. Inl.

4. M. Musculus. De Huis-muis. Le Souris.
The common Mouse. Die Hausmaus.

Kent. De staart tang; 4 vingers aan de voorpoo-
ten, van welke de duimen, geen nagels hebben.

Buffon, Tom. VII. Pl. XXXIX. Schreber, Tab.
CLXXXI. Vergel. Houtt. I. D. II. St. bl. 478.

Dit dier is in Europa en in de gemaatigde stree-
ken van Asia en Amerika t' huis: het heeft zich aan
den mensch genoegsaam tot een huis-dier opgedron-
gen en eet bijna alles, wat hij met zijne tanden
bijten kan.

De witte muizen met roode oogen, zijn de Kak-
kerlakken hunner soort en soms zo afkeerig van
het licht, dat zij daar in, hunne oogen toedoen en
voor blind kunnen gehouden worden. Inl.

5. M. Rattus. De Rat, Huis-Rat. Le
Rat. The common Rat. Die Ratte.

[Seite 90]

Kent. De staart lang; aan de voorpooten 4 vin-
gers en een nageltje, in plaats van den duim.

Buffon, Tom. VII. Tab. XXXVI. Schreber,
Tab. CLXXIX. Vergel. Houtt. I. D. II. St.
bl. 471.

De Rat is thans bijna over de geheele wereld
verspreid; evenwel schijnt hij oorspronglijk in
het middelste gedeelte van Europa t' huis te be-
hooren. Er zijn weinig andere dieren zo vraatig
als de Ratten, zelfs eeten zij Scorpioenen en vol-
gen den mensch en zijnen opgelegden voorraad
overal, ja, ook de bergwerkers in de diepste mij-
nen. Bij de ontlaading der Schepen verlaten zij
dezelve en zwemmen naar land, doch keeren we-
der derwaards te rug, zo dra die op nieuw be-
vracht worden; de wijfjes verdedigen hunne jon-
gen met levens-gevaar zelfs tegen groote Katten;
daar tegen, worden alle oude, krachtelooze Ratten
door de jongere verzorgd en gevoed. Van zoda-
nige bejaarde Ratten, die slechts hunne rust hou-
den, wikkelen zich soms zes, agt of meer, met
hunne staarten in elkander en deeze zijn de voor-
maals zo zeer beroemde, doch onlangs zonder
grond geheel ontkende Ratten-koningen. Inl.

XVII. SOREX. DE SPITSMUIS.

Kent. De kop deezer dieren is uitgerekt; de neus
eindigt in eenen spitsen snuit; de ooren kort; in de
bovenste kaak 2 voortanden die gespleeten zijn; in
de onderste 4. (somwijlen 2.) van welke, de in het
midden staande, korter zijn dan de buitenste; hoek-
tanden boven en onder verscheidene.

[Seite 91]

1. S. Araneus. De gemeene Spitsmuis. La
Musaraigne. The Shrew. Die Spitzmaus.

Kent. De staart, is kalf zo lang, als het lijf;
de buik witachtig.

Buffon, Tom. VIII. Pl. X. fig. 1. Schreber,
Tab. CLX. Houtt. I. D. II. St. Pl. XVII. bl. 312.

Zij woont door geheel Europa en het noordelijk
gedeelte van Asiën in oude muuren, stallen, mist-
hoopen enz. Dat zij gift bij zich draagen en de
paarden in het lijf kruipen zouden, zijn ongegronde
vertellingen. Somtijds, doch zeer zelden, vindt
men witte Spits-muizen. Inl.

2. S. Daubentonii. (S. Fodiens van pallas).
De Water-Spitsmuis. La Musaraigne d'eau. Wa-
ter-Shrew. Die Wasser-Spismaus.

Buffon, Tom. VIII. Pl. XI. Schreber, Tab.
CLXI. Daubenton, Mem. de l'Acad. de Pa-
ris, 1756. Tab. I. fig. 2.

Een zeer zonderling, aardig diertje, dat zich aan
kleine waters ophoudt, doch, gelijk het schijnt,
in den herfst, op het land gaat en daar, in de
akkers enz. onder den grond overwintert. Zijne
voeten zijn wel met geene zwemhuid voorzien;
doch hier voor, is ieder teen, aan beide zijden met
korte haairtjes bezet, die de pooten tot roeiën of
zwemmen zeer geschikt maaken. De openingen der
ooren kan dit diertje door eene klep sluiten, zo
lang het onder water is. Inl.

3. S. Exilis. (S. Minutus linn.) De kleine
Spits-muis.

[Seite 92]

Kent. Zeer klein; de staart zeer dik en rol-rond.

Dit kleinste van alle de tot heden toe bekende
zoogende dieren, weegt niet meer dan ongeveer
dertig greinen, en wordt aan de oevers van de ri-
vier Jenisei gevonden.

XVIII. TALPA. DE MOL.

Kent. De kop spits in eenen snavelachtigen snuit
uitloopende, de voorpooten zijn tot wroeten geschikt
en met langer nagels voorzien dan de agterpooten;
6 voortanden in de boven en 8 in de onderkaak;
van de hoektanden, is 'er 1 grooter dan de 4 ove-
rige.

1. T. Europea. De Gemeene of Europische
Mol. La Taupe. The Mole. Der Maulwurf. Inl.

Kent. De staart zeer kort; in het geheel geen ooren.

Buffon, Tom. VIII. Tab. XII. Schreber, Tab.
CLVI. Vergel. Houtt, I. D. II. St. p. 300.

De mol die in de oude wereld bijna overal ge-
vonden wordt, is een dier, dat in den volsten zin
onder de aarde leeft, (Animal subterraneum).
waar toe hem zijne schup- of spavormige pooten,
en het zonderling maakzel van zijn borst-been,
het welk met dat der vogelen veel overeenkomst
heeft, zeer te passe komen. Hij heeft in het ge-
heel geen ooren en zeer kleine oogen, die, onder
het haair verborgen liggen; hij kan goed zwemmen
en bij overstroomingen, zelfs tegen de boomen op
klauteren. Er worden ook witte, en in Oost-
[Seite 93] Friesland somtijds gevlakte Mollen gevonden, van
welke de afbeeldingen te zien zijn, bij.

Seba, Thes. Tom. I. Tab. XLI. Vergel. de la
faille in zijne Proeve eener Natuurlijke Histo-
rie van den Mol, en verscheiden middelen om hem.
uit te roeiën, Utrecht 1785. met pl. bl. 17. en volg.

XIX. DIDELPHIS. DE BOSCH-RAT,
de PHILANDER.

Kent. De duimen der agter-pooten, zijn van de
vingers geheel afgescheiden en, (zo verre men weet)
in de meeste soorten, zonder nagels; de staart is bij-
na kaal; in de boven-kaak 10 voortanden, in de
onderste 8, van welke laatste, die, welke in het mid-
den staan zeer kort zijn; de hoek-tanden zijn lang,
doch hun getal is onzeeker.

1. D. Dorsigera. De Surinaamsche Bosch-rat.
Le Philandre de Surinam. Der Surinamische Aeneas.

Kent. De staart is aan deszelfs begin of grond-
stuk, (basis), met haairbedekt; de rug ros; de buik
witachtig van kleur.

Buffon, Tom. XV. p. 157. Seba, Tom. I. Tab.
XXXI. fig. 4 & 5. en Tom. II. Tab. LXXXIV.
fig. 4. Schreber, Tab. CL. Vergel. Houtt.
I. D. II. St. Pl. XVIII. fig. 4. bl. 325.

Dit soort van Bosch-ratten, bewoont Zuid-Ame-
rika; zij bouwen zich eene wooning onder de grond
en zijn zeer bekend geworden, door de wijze op
welke het wijfje haare jongen uit opkomend ge-
vaar weet te redden; als dan naamlik, slaar zij
[Seite 94] den staart van agteren boogswijze over het lijf naar
vooren; de jongen springen haar op den rug en
krullen hunne staartjens om die der moeder vast
die, als dan met al haar kroost zich ijlings op de
vlucht begeeft.

2. D. Marsupialis. De Buidel-rat. Die
Beutelratte.

Kent. De teepels zijn beslooten in een zak of bui-
del, die onder aan den buik gevonden wordt.

Seba, Tom. I. Tab. XXXIX. Schreber, Tab.
CXLV. Vergel. Houtt. I. D. II. St. Pl. XVIII.
fig. 1 & 2.

Ook aan deeze soort, die in het warmste gedeelte
van Amerika overal gevonden wordt, gelijk ook
aan noch eene andere, die met deeze veel overeen-
koomt en in de Oost-indiën t' huis behoort, heeft
de natuur eenen bijzonderen weg tot verzorging
haarer jongen aangeweezen; door het wijfje onder
aan den buik te voorzien, met eenen zak of beurs,
die, door bijzondere spieren na welgevallen geslo-
ten en geopend kan worden, en op wiens bodem
de teepels geplaast zijn. In deeze zak of beurs
worden de jonge Buidel-ratten, die zeer klein en
bij het eerste aanzien, slechts als ontijdige misge-
boorten ter wereld komen, geduurende tien wee-
ken gedraagen, en aldaar met de melk der moeder
gezoogd; tot dat zij sterker en grooter geworden
zijnde, als het ware nog eens op nieuw kunnen
gebooren worden.

Na deeze tweede geboorte, blijft evenwel de zo
[Seite 95] evengemelde zak of beurs den jongen somwijlen
noch tot eene schuilplaats verstrekken, doordien de
moeder, hun in geval van nood daar in opneemt,
en zich dan ter gelijker tijd met haaren last, door
de vlucht tracht te redden.

XX. JACULUS. DE SPRINGER or
SPRING-RAT.

Kent. De voorpooten bijzonder kort; de agterste
zeer lang en uitgestrekt; de staart is dik, en zeer
geschikt om deeze dieren in het huppelen en springen,
steun te geeven.

a.) Spring-ratten, met 6 voor-tanden in
de boven-en 2 in de onder-kaak; de laatste
zijn elsvormig, vooruit steekende en liggen in
eene schuinsche richting; hoek-tanden hebben
zij niet.^(*)

1. J. Giganteus. De groote of reusachtige
Spring-rat. De Kanguruh.

Kent. De staart is aan het einde dun.

Schreber, Tab. CLIV.

Dit dier, dat door den Kapitein cook, op zijne
eerste reize naar de Zuid-zee, gevonden is, leeft
bij geheele benden op de door deezen beroem-
den reiziger ontdekte kust van Nieuw Holland en
weegt bijkans anderhalf honderd ponden; desniet-
tegenstaande is het evenwel zoo ongemeen vlug dat
[Seite 96] het ongelooflijke hooge en wijde sprongen doen
kan. De huid van het dier is muisvaal van kleur;
ook zegt men dat het wijfje even als de Buidel-rat
een beurs onder aan den buik heeft, waar in de
tepels geplaatst zijn.

b.) Spring-rat, met 2 voor-tanden in bei-
de de kaaken, doch zonder hoek-tanden.

2. J. Jerboa. De Egyptische Berg-rat of Spring-
haas, de Springer. Le Rat de Montagne. Der
Springhase/ Erdhase.

Kent. De staart heeft aan het einde een kwast of
pluim; de agterpooten zijn drievingerig.

Schreber, Tab. CCXXIX. Haym, Tesoro Britann.
vol. II. p. 124. Vergel. Houtt. I. D. II. St.
bl. 488. Pl. XX. fig. 2.

De Spring-haazen bewoonen het noordelijk ge-
deelte van Afrika, Arabiën, enz. Zij maaken holen
in den grond, waar in zij zich geduurende den
dag verbergen, gaande niet dan bij nacht uit ter be-
zorging hunner behoeftigheden. Wanneer zij zitten,
dan zijn de voorpooten bijna onmerkbaar en als
in het haair van 't lijf verborgen; de agterste poo-
ten daar tegen zijn ongemeen lang; op deezen kun-
nen die dieren zich een geruimen tijd overëind hou-
den, doch, als dan schijnt hunne lange en uitgestrekte
staart hun als tot eenen agterpoot te dienen. Zij
springen zo vlug als springhaanen, somtijds 7 ja,
wel 8 voeten ver.

De Siberische Alactacha heeft met deezen Spring-
[Seite 97] haas veel overëenkomst, doch hij heeft vijf vingers
aan de agterpooten. Het vleesch van beide wordt
door de Arabieren en Kalmukken gegeeten.

XXI. LEPUS. DE HAAS.

Kent. Twéé voor-tanden in iedere kaak, die van
de bovenste zijn verdubbeld; geen hoek-tanden.

1. L. Timidus. De Haas. Le Lievre. The
Hare. Der Hase.

Kent. De ooren aan de tippen zwart; het lijf en
de agterpooten lang.

Buffon, Tom. VI. Pl. XXXVIII. Schreber, Tab.
CCXXXIII. A. Vergel. Houtt. I. D. II. St.
bl. 371.

Men vindt hem bijna overal in de oude wereld,
en in Noord-Amerika; hij is onder de pooten, ja
zelfs eenigzins in den mond behaaird. De Haazen
zo wel als de Konijnen herkaauwen beide^(*).

Somtijds vindt men ook zwarte Haazen, en in de
noordelijke landstreeken der Alpen eene bijzondere
witte verscheidenheid, aan welke men eigenlijk den
naam van Berg-haazen gegeeven heeft, en die
in verscheidene landen, zo als bij voorb. in
Groenland, het geheele jaar door, maar in andere
oorden, gelijk in Zwitserland, slechts geduurende
den winter eene witte, doch des zomers de ge-
woone haazen-kleur hebben.

[Seite 98]

Opmerkinswaardig is het, dat men reeds dikwils
en op verschillende plaatsen en tijden, Haazen gevon-
den heeft, uit welkers voorhoofds-been één paar
kleine hoornen gegroeid waren, die, schoon in
alles kleiner, echter kroontjes en evenredige top-
pen hadden en volkomen naar die van eenen Rhee-
bok geleeken. (Zie hier boven §. 12.) Inl.

2. L. Cuniculus. Het Konijn. Le Lapin.
The Rabbit. Das Kaninchen.

Kent. De ooren kaal; het lijf en de agterpooten
korter dan bij de voorgaande.

Buffon, Tom. VI. Pl. L. p. 303. Schreber,
Tab. CCXXXVI. A. Vergel. Houtt. I. D. II. St.
bl. 391.

De Konijnen behooren oorspronglijk in de war-
me gewesten der oude wereld t' huis, doch zijn
thans ook inboorlingen der Noordsche landen ge-
worden. Zij teelen zo sterk voort, dat zij weleer,
zo als bij voorb. nog omstreeks het jaar 1736. op het
St. Pieters Eiland, bij Sardinien geleegen^(*), tot eene
land-plaag geworden zijn^(†). Ook op geheel
woeste plaatsen vermeenigvuldigen zij, gelijk op het
anders zo onvruchtbaare Liparisch eiland Vulcano.

[Seite 99]

De wilde Konijnen zijn graauw. De witte met
roode oogen, zijn in hunne soort even zo wel
kakkerlakken, als de witte Negers (Negres blancs),
evenwel schijnen zij zich beeter aan het licht
te kunnen gewennen, dan andere soortgelijke die-
ren.

De langhaairige Konijnen van Angora (§. 15.
aanm. 2.) of de zogenaamde Engelsche zijde Haa-
zen, zetten ook hier in de Nederlanden en in som-
mige oorden van Duitschland zeer goed voort.

XXII. CAVIA. DE KAVIE of KAVIA.

Kent. Kleine en rondachtige ooren; in het geheel
geen, of slechts een zeer kleine staart; in iedere kaak
2 voor-tanden, geen hoek-tanden.

1. C. Porcellus. De Guineesche Kavia of
het Guineesch Biggetje, het Rat-konijn. Le Co-
chon d'Inde. The Guinea-pig. Das Weerschweinchen.

Kent. Zonder staart; het lijf veelkleurig.

Buffon, Tom. VIII. Pl. I. Linn. Amoen. Acad.
Tom. IV. Tab. II. p. 190. Schreber, Tab.
CLXXIII. Vergel. Houtt. I. D. II. St. bl. 439.

Zij behooren oorspronglijk in Brasiliën enz. t' huis,
teelen ook in Europa zeer ligt voort; zij zijn on-
gemeen vruchtbaar; haare kleur is zeer verschillen-
de, bij zommigen wit, rood en zwart door el-
kanderen gemengeld.

2. C. Aguti. (Piculi). Het Indiaansch Ko-
nijn; L'Agouti. Das Ferkelkaninchen.

[Seite 100]

Kent. De staart is zeer kort; het lijf donker
ros-kleurig; de buik geelachtig.

Buffon, Tom. VIII Pl. L. Schreber, Tab.
CLXXII. Vergel. Houtt. I. D. II. St. bl. 408.

De Aguri heeft Brasiliën en de West-indiën
tot zijn vaderland; is grooter dan het Konijn en
was genoegzaam het eenige land-dier van welk
de tegenwoordig bijna uitgestorvene Caraiben zich
tot voedzel bedienden.

XXIII. MUSTELA. DE WEEZEL.

Kent. In de bovenkaak 6. recht opstaande scher-
pe van elkander gescheidene voor-tanden, in de on-
derste kaak even zo veel, doch die stomper zijn en
digt aan elkanderen sluiten en van welken er twee
meer binnenwards in den mond staan, dan de ove-
rige; de tong is glad.

Alle de soorten van dit geslacht, hebben korte
pooten en een lang uitgerekt lijf, dat zij in het
gaan boogswijze krommen. Zij zijn zeer vlug,
steeds gereed tot bijten en bloeddorstig van aart.

1. M. Martes, De Marter. La Marte. The
Pine-Martin. Der Vaummarder/ Feldmarter.

Kent. Het lijf ros-zwartachtig; de keel ligt
geel. Inl.

Buffon, Tom, VII. Pl. XXII. Schreber, Tab.
CXXX. Vergel. Houtt. I. D. II. St. bl. 193.

Hij bewoont het geheele noorder wereld-deel en
houdt zich voornaamlijk in donkere bosschen op; zijn
[Seite 101] keel is ros-geel en vuurkleurig; hij leeft voornaam-
lijk van Eekhoorntjes en andere dergelijke kleine
zoogende dieren. Zijn schoon vel, wordt geacht het
naast te koomen aan dat der Sabel-dieren. Inl.

2. M. Foina. De Steenmarter of Huismarter.
La Foine. The Martin. Der Steinmarder/ Haus-
marder.

Kent. Het lijf ros-zwartachtig; de keel wit.

Buffon, Tom. VII. Pl. XVIII. Schreber, Tab.
CXXIX.

Hij bewoont de midden en warmere landstreekeen
van Europa en het daar aan liggende Asiën; zijne
keel is wit. Hij leeft voornaamlijk van gevogelte.
Inl.

3. M. Putorius. De Bontsem. Le Putois.
The Polecat, Fitchet. Der Iltis/ Gtänkerratz.

Kent. Het lijf geelachtig bruin; de snuit en de
punten der ooren, zijn wit.

Buffon, Tom. VII. Pl. XXIII. Schreber,
Tab. CXXXI. Vergel. Houtt. I. D. II. St.
bl. 200.

Hij heeft het zelfde vaderland als de Steenmar-
ter; beloert en rooft inzonderheid Hoenderen, hun-
ne eyeren, ja ook Visschen. Het geheele dier,
zelfs zijn afgetrokken vel, heeft eenen zeer walche-
lijken reuk, Inl.

4. M. Zibellina. Het Sabel-dier, of de Sa-
bel-Weezel. La Zibelline. The Sable. Der Zabel.

[Seite 102]

Kent. Het lijf ros-zwartachtig; het voorste gedeelte.
Van den kop beneffens de keel aschgraauw.

Buffon, Tom. XIII. p. 309. zonder afbeeld. Schre-
ber, Tab. CXXXVI. Vergel. Houtt. I. D.
II St. p. 204.

Dit dier bewoont de digte eenzaame bosschen
van het Noorder Werelddel, inzonderheid Sibe-
riën, alwaar men van November tot Februarij op,
het zelve jacht maakt. De fraaiste, die donker-
zwart-bruine, dik behaairde en glansige vellen
hebben, worden bij Jakutskoy gevonden.^(*).

5. M. Furo. De Fret. Le Furet, The Fer-
ret. Das Frettel.

Kent. Het lijf bleek geel.

Buffon, Tom. VII. Pl. XXVI. p. 209. Schre-
ber, Tab. CXXXIII. Vergel. Houtt. I D.
II St. bl. 203.

Oorspronkelijk is dit dier uit Barbarijën enz. her-
komstig, van waar men het zelve na Spanje tot
uitroeijing der Konijnen heeft overgebragt; thans
heeft het zich verder door Europa verspreid; het
heeft ook den walgelijken stank, die den Bonsem
eigen is.

6. M. Erminea. De Hermelijn-Weezel. L'Her-
mine, Le Roselet. The Stoat, The Ermine. Das
grosse Wiesel/ Hermelin.

[Seite 103]

Kent. De staart aan 't einde zwart.

Buffon, Tom. VII. Pl. XXIX. fig. 2. Pl. XXXI.
fig. 1. p. 240. Schreber, Tab. CXXXVII,
A & B, Vergel. Houtt. I. D. II. St. bl. 206.

Dit diertje dat in het Noorden, vooral in Sibe-
riën t' huis behoort, is veel grooter dan de gemeene
Weezel; doch verandert even als deeze van kleur;
zo dat het somers bruinachtig, maar, in den win-
ter geheel wit is.

7. M. Vulgaris. De gemeene Weezel. La
Belette. The Weesel. Das gemeine Wiesel.

Kent. Het lijf donker ros, onder wit.

Buffon, Tom. VII. Pl. XXIX. p. 225. Schre-
ber, Tab. CXXXVIII. Vergel. Houtt. I. D.
II. St. Pl. XIV. fig. 5. bl. 208.

De Weezel die het Noorden van Europa en A-
siën bewoont, is een klein doch moedig dier, het
welk door eene Kat naauwelijks kan vermeesterd
worden. Het vangt somtijds volwassene Haazen,
doch loert vooral op de eyeren van het huis ge-
vogelte en ander geveederd wild. Het wijf je draagt
haare jongen dikwils in den bek; van daar het
oude sprookje, dat zij dezelve langs die weg ter
wereld brengt. Inl.

XXIV. VIVERRA. HET STINKDIER.

Kent. De kop gelijkt naar dien van den Vos;
de staart is bij de meeste als die van eene Kat;
[Seite 104] 6 voor-tanden zo wel in de boven als in de onder-
haak, waar van de middelste korter zijn dan de
overige; bij de meeste is de tong scherp als een
rasp, met de punten agterwaards gekeerd; de vin-
gers hebben nagels die uitsteeken.

1. V. Zibetha. Het Civet-Stinkdier, de Ci-
vet-Kat Hyæna odorisera. La Civette. The Civet.
Die Zibetkatze.

Kent. De staart geringd; de rug aschgraauw
en zwart golfswijze gestreept.

Buffon, Tom. IX. Pl. XXI. p. 299. Schreber,
Tab. CXII. Vergel. Houtt. I. D. II. St. Pl.
XIII. fig. 3. bl. 159.

De Civet-Kat woont in Asiën en het Noorden
van Afrika. Bij het mannetje zo wel als bij het
wijfje wordt in een bijzondere holte of beurs
tusschen den aars en de teeldeelen liggende, ee-
ne smeerige en sterkruikende stoffe voortgebracht;
die, naar den naam van het dier, Civet genaamd
wordt.

2. V. Genetta. Het Genet-Stinkdier, de
Genet-Kat. La Genette. The Genet. Die Genettkatze.

Kent. De staart gebandeerd; het lijf donker-geel
en zwartachtig gevlakt.

Buffon, Tom. IX. Pl. XXXVI. p. 343. Schre-
ber, Pl. CXIII. Vergel. Houtt. I. D. II. St.
bl. 165.

Zij woont in de Levant en wordt voornaamlijk
om haar schoon vel geacht.

[Seite 105]

3. V. Putorius. Het Amerikaansche Stink-
dier. Le Conepate, Bête Puante. The Polecat. Das
Stinkthier/ der Skunk.

Kent. Vijf witte streepen die evenwijdig over den
rug loopen.

Buffon, Tom. XIII. Pl. XL p. 302. Schreber,
Tab. CXXII. Vergel. Houtt. I. D. II. St. bl. 156.
die echter, even als de Hr. boddaert in zijn kort
begrip van het zamenstel van linnaeus bl. 40.
(waarschijnelijk bij vergissing) sleehts vier witte ban-
den, of streepen, als kenmerken van dit dier opgeeft.

Dit dier, dat in Virginiën, Kanada enz. leeft,
ontleent zijnen naam van den alle beschrijving te
boven gaanden en onverdraaglijken stank, die het
getergd of bang gemaakt zijnde, even als andere aan-
verwante soorten zijns geslachts, van zich verspreidt
en welke uit een bijzonder vocht, onder de water-
blaas gevonden wordende, zijnen oorsprong heeft.

4. V. Ichneumon. De Ichneumon, Krokodil-
len-dooder, Rat van Pharao. La Mangouste,
Indien Ichneumon. Die Pharaons Maus.

Kent. De staart, die aan het begin of grondstuk
naar gelang van het lijf zeer dik is, loopt allengs,
dun en spits uit; de duimen, staan van de vingers
een weinig verwijdert.

Vosmaer, Besehrijv. en afbeelding van den Krokodillen-
dooder, Amst. 1772. Buffon, Tom. XIII. Pl. XIX.
p. 150. Schreber. Tab. CXV. B. CXVI. A. & B.
Vergel. Houtt. I. D. II St. Pl. XIII. fig. I. bl. 148.

De Ichneumon wordt in Oostindiën, maar voor-
naamlijk in Egypten gevonden; alwaar het, vooral
[Seite 106] na de overstrooming des Nyls, eene meenigte van
Slangen, Kikvorschen, Muizen en dergelijke verslindt;
hij zoekt ook de eyeren der Krokodillen op, die
hij met veel loosheid uit het zand graaft. Men
verhaalt, dat hij van de Brilslang gebeeten zijnde,
Slangenwortel (Ophiorhiza mungos), tot een tegen-
gift eeten zoude.

5. V. Aurita. Het groot-oorig Stinkdier.
Le Fennec. Das groszohr. Buffon's Animal
anonyme.

Kent. Zeer groote oore.

Buffon, Supplem. Tom. III. Pl. XIX. p. 148.
Bruce, Voyage, Suppl. Tab. XXII.

Dit aardig diertje dat omtrent 9 a 10 duimen
jang is, bewoont Barbarijën, Nubiën enz.; zijne
verbaazende groote en breede ooren geeven aan
het zelve een wonderlijk voorkomen; het maakt
zijn nest op de Palmboomen en leeft voornaamlijk
van Dadel-vruchten.

XXV. MELES. DE DAS.

Kent. De kop gelijkt naar dien van den Beer;
het lijf is sterk gespierd; de staart kort; de nagels bij
de meesten geschikt om te graaven; in iedere kaak
6 voor-tanden, van welke de middelste korter zijn
dan de overige.

1. M. Gulo. De Veelvraat. Le Glouton. The
Glutton. Der Vielfrasz.

Kent. Het lijf bruin-ros, op het midden van den
rug zwart.

[Seite 107]

Buffon, Tom. XIII. p. 278. en Suppl. Tom. III.
Pl. XLVIII. Schreber, Tab. CXLIV en CXLIV*.
Vergel. Houtt. I. D. II. St. Pl. XIV. fig. 4.
bl. 189.

De Veelvraat bewoont het noordelijk gedeelte van
Europa, vooral de groote Bosschen van Siberiën.
Zijne vraatzugt heeft tot allerlei verdichtselen gelee-
genheid gegeeven. Hij is zo sterk, dat hij zelfs
Rendieren overmeesteren kan. Zijn vel verstrekt
tot een kostbaar bontwerk.

2. M. Mellivorus. De Honing-Das. Der
Honingdachs/ Rattel.

Kent. De rug aschgraauw; een zwarte streep op
elke zijde; de buik zwart.

Sparrmann, in de Schwed. abhandl., 1777. Tab.
IV fig. 3.

Dit dier woont aan de Kaap de Goede Hoop;
het leeft van den honing en de wasch der wilde
bijën, die in de hoolen der Stekelverkens, Spring-
haazen, Konijnen, Jakhalzen enz. nestelen. Bij het
Ondergaan der zon, let het op de vlucht der naar
huis trekkende bijën, of volgt slechts de aanwijzing
van den Honing-koekkoek; zijn vel is zeer ruig,
en bedekt eene daar onder liggende uitermaate taaije
en zeer sponsachtige huid, die, even als een zak
over de spieren van het dier heen hangt, en waar
door het zo wel voor het steeken der Bijën, als
voor het bijten der Honden beveiligd is.

3. M. Taxus. De Das, Le Blaireau. The
Badger. Der Dachs.

[Seite 108]

Kent. De staart en het lijf zijn beide ligt graauw
en zwart gemengeld, de buik is zwart.

Buffon, Tom. VII. Pl. VII & VIII. p. 180. Schre-
ber, Tab. CXLII. Uitgel. Verhandeling. VIII. D.
Pl. LIV. bl. 367.

De Das, woont in Europa en in Asiën tot aan
China; hij leeft van kleine dieren, wortelen, ei-
kel-voeder enz. Hij graaft onder de aarde een diep
hol, tot het welk hij verscheidene toegangen maakt.
Het grootste deel van zijn levens-tijd brengt hij sla-
pende door, in 't bijzonder houdt hij eenen langen
en vasten winter-slaap, bij het begin van welken
hij zijnen snuit in den vet-zak steekt, die aan zijn
agterlijf geplaatst is. Inl.

4. M. Lotor. De Coati, de Rakoon. Le
Raton van buffon. Ursus Lotor linn. The Rac-
coon. Der Schup/ der Rackun.

Kent. De staart is geringd; dwars langs de
oogen, loopt eene zwarte streep.

Buffon, Tom. VIII. Pl. XLIII. p. 337. Schreber,
Tab. CXLIII. Mem. de l'Acad. de Berlin 1756.
Tab. XII. Vergel. Houtt. I. D. II. St. bl. 237.
Kalm. Reize na Noord-Amerika, I. D. bl. 106. Pl. II.

Hij woont in het warme Noord-oostelijke deel
van Amerika; eet veelerlei soort van voedsel, maar
bijzonder gaarn, visch en eyeren. Hij wascht alles,
wat hij bekomen kan in het water en bedient zich
daar toe van zijne voorpooten, die ook zeer geschikt
zijn tot grijpen en aanvatten. Hij wordt uitneemend
mak en gelijkt den Beer in veele opzichten.

VII. Orde. FERAE. roof- of ver-
scheurende dieren.

[Seite 109]

Deeze orde bevat die groote verscheurende schep-
selen van het dieren-rijk, welke zo wel zoogen-
de als veelerlei andere soorten van dieren, ja zelfs
den Mensch aanvallen.

XXVI. URSUS. DE BEER.

Kent. In de bovenkaak 6 voor-tanden, die bin-
nemvaards, om den anderen uitgehold zijn; in de
onderkaak 6 waar van de 2 zijdelingsche langer
en gekwabt of met puntjes bezet zijn; de hoek-tanden
staan afzonderlijk en zijn keegelvormig; (behalven
nog, dat tusschen deeze en de kiezen, verscheidene zeer
kleinere tanden gevonden worden); de tong is glad;
de staart geknot.

1. U. Arctos. De Land-Beer. L'Ours. The
Bear. Der Land Bär.

Kent. Het lijf bruin-zwartachtig van kleur;
de hals kort.

Buffon, Tom. VIII, Pl. XXXI & XXXII. p. 248.
Schreber, Tab. CXXXIX & CXL. Vergel.
Houtt. I. D. II. St. p. 213.

Hij woont in de groote bosschen en bergachtige
land-streeken van het noordlijk deel der wereld, ge-
lijk ook in O. Indien. Jong zijnde, voedt hij zich
bijna alleen met gewassen; doch na het derde jaar
[Seite 110] veel meer met vleesch; zijn grootste lekkernij is ho-
ning. Om te vechten zet hij zich op zijne agterste
pooten, drukt en slaat zijn teegen-partij met de voor-
ste en gebruikt zijn gebit als dan zeldzaamer dan an-
dere verscheurende dieren. Hij kan een geheel Paard
voort sleepen en met zijne scherpe nagels het vleesch
tot op het gebeente al houwende van een rukken. Den
winter brengt hij met zeer weinig ja ten deele zon-
der voedsel door, en nogthans meent men te kunnen
vaststellen dat het wijfje geduurende dien tijd haa-
re jongen zoogt^(*). Doordien zijn geraamte, (de
kop en het borstbeen echter uitgezonderd,) veel
gelijkheid heeft met dat van den mensch, zo leert
hij ligt overeind staan en kan ook tot verschei-
dene kunstoeffeningen afgericht worden.

Tot de voornaamste verscheidenheden onder de
Beeren, behooren de groote zwarte Mier-beeren,
de kleine ligtbruine zogenaamde Honing-beeren en
de nog kleinere, die witachtig zijn en daarom
Zilver-beeren genaamd worden.

2. U. Maritimus. De Ys-beer. L'Ours de
Mer. The Polar Bear. Der Eis-Bär/ Polarbär.

Kent. Wit van kleur; de hals en de snuit lang.

Buffon, Tom. XV. p. 128. Suppl. Tom. III. Pl. XXXIV.
p. 200. Schreber, Tab. CXLI. COOK Voyage
to the northern Hemisphere vol. III. Tab. LXXIII.
Vergel. Houtt. I. D. II. St. bl. 219. en volg.

[Seite 111]

Men moet den Ys Beer niet verwarren met den
gemeene witten Land-Beer, die slechts eene na-
tuurspeeling is. Hij bereikt de langte van bijna
twaalf voeten en wordt dus veel grooter dan deeze
laatste; ook maakt hij een geheel ander geluid,
heeft rankere ledernaaten en wit, lang, dicht, zacht
haair; hij onthoudt zich op het drijf-ijs en langs
de kusten in het noorder wereld-deel; zwemt en
duikt zeer vaardig en voedt zich met Visschen, voge-
len en derzelver eyëren, gelijk ook met ddode Zee-
honden en Walvisschen; hij graaft lijken op en valt
menschen aan, gelijk onder anderen Heemskerks
Scheepsvolk in het jaar 1596. op Nova Zembla on-
dervonden heeft. Zijne leever schijnt giftig te zijn.

XXVII. CANIS. DE HOND.

Kent. In de bovenkaak 6 snij-tanden, waar van
de zij delingsche langer en van elkander staande, de
middelste aan de kanten met puntjes voorzien of in-
gekervd zijn; in de onderkaak ook 6 snij-tanden,
de zijdelingsche alle gekervd; de hoektanden, staan
afgezonderd en zijn gekromd.

1. C. Familiaris. De Huishond. Le Chien.
The Dog. Der Hund.

Kent. De staart naar boven omgeboogen; dikwils
een bastaard vinger aan de agterpooten.

Buffon, Tom. V. Pl. XXV. Schreber, Tab.
LXXXVII. Linn. Amoen. Acad. vol. IV p. 44.
Tab. I fig. 1. Vergel. Houtt. I. D. II. St. Pl.
XII. bl. 33.

Verscheidene redenen maaken het waarschijnelijk,
[Seite 112] dat deeze, in zo veele opzichten uitsteekend nutti-
ge dieren, een zeer groot gedeelte der narde tot
hunne oorspronglijke woonplaats hebben, doordien
zelfs Zuid-Amerika, reeds voor de aankomst der
Spanjaarden, één ras of soort van Honden tot
inboorlingen schijnt gehad te hebben^(*).

Even zo schijnt het ook, dat men met zeekerheid
het bestaan van meer dan één oorspronglijk stam-ras
van Honden vaststellen moet, dewijl het lichaams-
gestel der Bulhonden, Dashonden, Windhonden en
andere soorten zo kennelijk onderscheiden en met de
bestemde oogmerken en gebruiken zo juist overeen-
koomstig is, dat men bezwaarlijk alle deeze soor-
ten voor niet anders dan voor verbasterde verschei-
denheden van één en het zelfde stam-ras houden
kan: het is echter thans moeijelijk te bepaalen,
welke rassen of soorten onder de navolgende ver-
scheidenheden van Honden, of voor oorspronglijke
of voor zulke, die alleen door verbastering ontstaan
zijn, moeten gehouden worden.

a.) C. Fricator. De Steendog of Mops. Le
Doguin. The Pugdog. Der Mops.

Kent. Zijn lijf is kort in één gedrongen; de
kop rond; de neus zeer stomp en opgewipt; zijne oo-
ren hangen needer; het haair is glad.

Buffon, Tom. V. Pl. XLIV. p. 300.

[Seite 113]

b.) C. Molossus, Mastivus. De Bul-
hond. Le Dogue. The Bul-dog, the Ma-
stiff. Der Bärenbeisser/ Bullenbeisser.

Hij is groot, sterk gespierd, stomp van kop;
heeft kwabachtige hangende bovenlippen en glad
haair; zijn geblaf is dof en kort afgebroken. De
Slagtershond, (le Matin van buffon, Der Metz-
gerhund) schijnt denzelve zeer nabij te komen.

Buffon, Tom. V. Pl. XLIII & XLV. p. 300.

c.) C. Terrae novae. De Newfoundlandsche
Hond. – Voor zoo veel men weet, is de-
zelve nergens dan op Newfoundland t' huis;
hij onderscheidt zich van de andere soorten
van Honden door zijne uitneemende groot-
te, zijn lang zijdeachtig haair, en eenen met
lange vlokken doorgaans omhoog staanden
staart; inzonderheid echter, is hij kenbaar
door een soort van zwemvlies, dat tusschen
de teenen geplaatst is en dat bij hem, ook
veel grooter dan bij andere Honden zijn-
de, de oorzaak is, der uitsteekende be-
kwaamheid die hij tot het zwemmen heeft.
Deeze Honden zijn doorgaans zwart en
wit van kleur, onbegrijplijk leerzaam en
zeer geschikt, om tot verschillende kunst-
öeffeningen te worden afgericht.

d.) C. Sagax. De Jagt-hond. (Le Chien-cou-
rant van buffon). Der Jagdhund. – Hij
heeft een lang dik lijf; de kop is van ag-
teren gegroefd; de ooren zijn lang en neer-
[Seite 114] hangende; zijn haair is somtijds sluik, somtijds,
ook met vlokken eenigzins gekroesd. Inl.

Buffon, Tom. V. Inl. XXXII.

De Patrijs-Brak of Kwartel-Honden hebben de
ooren en de staart korter dan de laastgemelde.

De Korsikaansche Honden zijn fraai getijgerd,
doch hebben voor het overige de gedaante van den
gladden Patrijs-hond.

e.) C. Aquaticus. De Krulhond, de Water-
hond. (Le Barbet van buffon). The Wa-
ter Dog. Der Budel. – Zijn kop is stomp;
het lijf dik en met lang, wollig haair bezet,
dat veel na een Schaapen vacht gelijkt. Inl.

Buffon, Tom. V. Pl. XXXVII. p. 246.

f.) C. Domesticus. De Huishond, de Herders-
hond. Le Chien de Berger. The Cur, the
Shepherd's Dog. Der Haushund/ der Schä-
ferhund. – Zijne ooren staan recht op,
de staart is van onderen lang behaaird. Inl.

Buffon, Tom. V. Pl. XXVIII. p. 241.

Hier toe behoord ook de Yslandsche Hond, (Le
Chien Loup van buffon, in sommige oorden van
Duitschland der Spitz/ der Pommer genaamd), ge-
lijk ook die, welke in Kamschatka en in het ove-
rige noord-oostelijk deel van Asiën tot het trekken
dep sleden gebruikt wordt; behalven deeze schijnen
tot dit ras nog te moeten betrokken worden de Hon-
den die op de Eilanden van de Zuid-zee t' huis behoo-
ren, en welker vleesch voor de inboorlingen aldaar
de algemeene en teffens de geliefste spijs uitmaakt.

[Seite 115]

Vergel. buffon, Tom. V. Pl. XXIX. p. 242. en.
Houtt. I. D. II. St. bl. 65.

g.) C. Meliteus. Het Bologneesch of Schoot-
hondje. (L'Epagneul van buffon), Le
Bichon. The Lap-dog, the Schock. Das
Bologneser Hundchen. – Dit hondje is zeer
klein, en heeft lang gekroesd haair, inzon-
derheid in 't gezicht.

Buffon, Tom. V. Pl. XXXVIII. fig. 1. p. 246.

h.) C. Vertagus. De Dashond. (Le Basset van
buffon). The Tumbler, the Turnspit.
Der Dachshund. Hij heeft een lange snuit,
hangende ooren, een lang uitgerekt lijf en
kromme voorpooten. Inl.

Buffon, Tom. V. Pl. XXXV. fig. 2. p. 245.

i.) C. Graius. De Windhond. (Le Levrier
van buffon). The Grey-hound. Das
Windspiel – Zijn kop eindigt in eenen lan-
gen spitsen snuit; hij heeft hangende ooren,
een breede borst, een tenger lijf en dunne
pooten Hij is somtijds vlokkig, doch ook
somtijds sluik van haair. Inl.

Buffon, Tom. V. Pl. XXVII. p. 240.

k.) C. Ægyptius. De Egyptische Hond. (Le
Chien Turc van buffon). The Indian
Dog, the naked Dog. Der Aegyptische Hund
Hij gelijkt naar den Haazenwindhond, doch
hij heeft geen haair, dan alleen in bet aange-
zicht; het overige deel van het lijf is zwart
[Seite 116] en kaal, bijna gelijk de huid van een Ne-
ger. Zie bladz. 19. aanm. 2.

Buffon, Tom. V. Pl. XLII. fig. I. p. 248.

Alle deeze verschillende hoofd-rassen paaren en
vermengen zich niet slechts onder elkander, maar
ook met andere aanverwante dieren, die tot het ge-
slacht van den Hond behooren: bij voorb. met
Wolven en Vossen, met welke laatsten zij som-
wijlen zelfs vruchtbaare bastaarden teelen^(*).

2. C. Lupus. De Wolf. Le Loup. The Wolf.
Der Wolf.

Kent. De staart nederwaards gekromd.

Buffon, Tom. VII. Pl. I. Schreber, Tab.
LXXXVIII. Verg. houtt I. D. II. St. p. 69.

De Wolf bewoont bijna de geheele oude wereld.
In eenige landen echter, zo als bij voorbeeld, in
Groot Brittanjen en Ierland is hij gantsch uitge-
roeid. In landstreeken waar in de Beer en den
[Seite 117] Wolf beide gevonden worden, treft men de eer-
sten meer des zomers en den Wolf meer des win-
ters aan. Hij heeft eenen sleependen doch teffens
snellen gang, hij wordt niet ligt moede, en bezit
voornaamlijk in den nek groote kracht. De Wol-
ven vallen bij geheele benden aan, op ongelijk
grootere dieren, zo als bij voorb. wilde Zwijnen en
zelfs Beeren; door den honger gedrongen, eeten zij
zelfs biezen en aarde; ook bezoeken zij des nachts
de kerk-hoven, alwaar zij de lijken uit den grond
graaven, en het is misschien hier aan, dat het
oude spreukje der Weer-wolven zijnen oorsprong
verschuldigt is. Inl.

3. C. Lycaon. De Zwarte Vos. Le Loup
Noir van buffon. Der Schwarze Fuchs.

Kent. De staart regt; het lijf geheel zwart.

Buffon, Tom. IX Pl. XLI. p. 364. Schreber,
Tab. LXXXIX. J. F. Miller, Fasc. IV. Tab.
XIX fig. 2. Vergel. Houtt. I. D II. St. bl. 91.

Dit dier, dat, om zijne kostbaare huid beroemd
is, bewoont het noorder wereld-deel, en houdt
zo wel wat de gedaante als houding betreft, het
midden tusschen den Vos en den Wolf; de zo-
genaamde Zilver-Vos is eene verscheidenheid van
den zwarten; de zilverkleurige punten zijner haai-
ren, hebben hem dien naam doen verkrijgen.

4. C. Vulpes. De Vos. Le Renard. The
Fox. Der Fuchs.

Kent. De staart regt, aan het einde wit.

[Seite 118]

Buffon, Tom. VII Pl. IV. p. 75. Schreber.
Tab. XC. Vergel. Houtt. I D. II. St. p. 85.

Hij woont in de Noordelijke deelen der oude
wereld; maakt zich een nest onder den grond, of
neemt daartoe ook wel bezit van het Dassen-hol;
voor het wild-braad en ander huis gevogelte is hij
zeer schadelijk, doch hij eet ook Muizen, Am-
phibiën, Visschen, Wespen en andere Insecten, ook
honing en koorn; in het bijzonder, is hij zeer gesteld
op druiven. Inl.

5. C. Alopex. De Brand- of Veld-vos. Le
Renard Charbonnier. The Brant-Fox. Der Brandfuchs.

Kent, De slaart regt, aan het einde zwart.

Buffon, Tom. VIL p. 82. Schreber, Tab. XCI.
Vergel. Houtt. I. D. II. St. p. 92.

Deeze heeft met den voorgaanden een en het
zelfde vaderland; en onderscheidt zich daar van al-
leen door zijne eenigzints kleinere gestalte, zijne
meer donkere kleur en het zwarte einde van zijnen
staart.

6. C. Lagopus. De Steen-vos, de Haazenvoet
Vos. The Arctic Fox. Der Polarfuchs/ Steinfuchs.
Isatis van gmelin.

Kent. De staart is regt, en van dezelfde kleur
als het lijf; de voor-en agter-pooten zijn zeer dik
met haair bezet.

Schreber, Tab. XCIII. A. Buffon, Tom. XIII
p. 272. Vergel. Houtt. I. D. II. St. p. 93.

[Seite 119]

Zijne woonplaats houdt bij in de landen nabij
de Noord-pool geleegen, voornaamlijk op Spitsber-
gen, Nova Zembla enz. alwaar zij doorgaans hun
verblijf als bij beurten met den Ys-beer verwisse-
len, dat is te zeggen, dat zij aldaar eerst in No-
vember ten voorschijn komen, wanneer de zon on-
zichtbaar wordt en dat soort van Beeren wegtrek-
ken. Het vleesch deezer dieren is smaakelijk, even
als dat der Konijnen, en hun vel gelijk bekend is,
wordt zeer geacht.

De meesten deezer dieren zijn wit. De zoge-
naamde blaauwe Vossen in tegendeel zijn blaauw-
achtig graauw. De Kruis-vos heeft een zwart kruis
over de schouders en den rug.

Zie schreber, Tab. XCIII. B. Vergel. I. St. bl.
364.

7. C. Aureus. De Jakhals of Gulden Wolf.
L'Adive van buffon, le Loup Doré. The Jack-
call. Der Schnellwolf/ der Schakal.

Kent. Het lijf is hoog geel van kleur; de pooten
lang: het einde van de staart zwart.

Schreber, Tab. XCIV. Guldenstadt in
Nov. Comm. Petrop. vol. XX. Tab II. A. vos-
maar, Beschrijving van eenen zeldzaamen Oost-
indischen Bosch-hond, Amst. 1773. Tab. XII. Ver-
gel, buffon, Tom. XIII. p. 255.

Dit befaamde dier, dat in geheel Noord-Afrika
en het Oosten, maar vooral zeer meenigvuldig in
Natoliën en Bengalen gevonden wordt, zwerft
's nachts bij gantsche benden om; het verscheurt en
[Seite 120] eet dieren, zo ook allerlei waaren, die van leder
gemaakt zijn; het graaft de lijken op en rooft zo
men zegt ook levendige kinderen^(*). Veele Na-
tuuronderzoekers hebben de Jakhals voor den oor-
spronglijk wilden Hond en veele Bijbel-uitleggers,
de Vossen van Simson voor Jakhalzen gehouden:
dikwijls ook heeft men dit dier met de Hyæna
verwart.

8. C. Hyæna. De Hyæna. L'Hyæna ou Loup
Cervier. The Striped Hyæna. Das Grabthier/ der
Abendwolf. De Indiaansche Wolf van j. e. ri-
dinger.

Kent. Ruuw zwartachtig van haair: het aangezicht
zwart; de nek en rug met maanen bezet.

Buffon, Tom. IX. Pl. XXV. p. 268. Schreber,
Tab. XCVI. j. f. miller, Fasc. IV. Tab. XIX.
fig. 1. Vergel. Houtt. I D. II. St. p. 83.

De Hyæna, (van welke meer verscheidenheden
zijn) heeft met den Jakhals, die hij in levenswijze
niet ongelijk is, een en het zelfde vaderland, en
wordt bij verbaazende menigte in Abyssiniën gevon-
den. Het is een ten uitersten boosaartig en ontem-
baar verslindend dier; van een vreeeslijk voorko-
men en dat zich, zelfs tegen den Leeuw moedig
verdedigt; het maakt gaten onder den grond, of le-
[Seite 121] gert zich in klooven en de holen der Steenrotsen en
wordt van het gemeene volk in Egypten gegeeten^(*).

XXVIII. FELIS. DE KAT.

Kent. Nagels aan de pooten, die het dier in-
trekken kan; de kop rondachtig: de tong scherp als
een rasp; 6 scherpe voor-tanden, waar van de bui-
tenste de grootste zijn; de hoek-tanden staan alleen,
en zijn in de bovenkaak van de voortanden, in de
onderste van de kiezen verwijderd.

1. F. Leo. De Leeuw. Le Lion. The Lion.
Der Löwe.

Kent. Een lange staart, die eene bruine kwast of
haair-bos aan het eind heeft; het lijf is op den rug
bruinachtig, aan de zijden graauw, de buik eeniger-
maate geel-wit.

Buffon, Tom. IX. Pl. I. & II. p. 1. Schreber,
Tab. XCVII. A. & B. Vergel. Houtt. I. D. II.
St. bl. 96.

Hij woont in de heetste luchtstreeken der oude
wereld, voornaamlijk in de zand-woestijnen der
binnenlanden van Afrika; en heeft zich (even gelijk
de Beer en de Los in andere bewoonde landstree-
ken), meer en meer van de kusten verwijderd. De
Leeuw onderscheidt zich van de Leeuwin door zij-
[Seite 122] ne maanen, die echter nier dan in zijn tweede jaar
uitbotten. Hij voedt zich, uitgenomen in geval van
zeer grooten honger, alleenlijk van den roof die hij
zelve heeft opgedaan, en die vooral uit groote zoo-
gende dieren bestaat: Terwijl hij in tegendeel (gelijk
men meermaalen, ten minsten bij gevangene en opge-
slotene Leeuwen heeft waargenomen), kleinere en
weerlooze dieren spaart. De Leeuw kan ook onze
lachtstreek zeer goed verduuren en laat zich bij uit-
nemenheid tam maaken, ja, zelfs tot trekken en het
jaagen op andere dieren africhten. De Leeuwin
werpt 3 of 4 jongen teffens, van welken echter,
volgens sommige, slechts één opgroeijen en de ove-
rige aan het uitbotten der tanden sterven zou-
den. – Het leeuwen-vleesch is eetbaar, zo zelfs,
dat, eene gantsce horde van Arabieren die tus-
schen Tunis en Algiers woonen, van het zelve bij-
na alleenlijk het leeven houdt.

2. F. Tigris. De Tijger. Le Tigre. The
Tiger. Das Tigerthier.

Kent. Een lange geringde staart; de kop, het
lijf en de dijën zijn met zwart-bruine dwarsstree-
pen geteekend.

Buffon, Tom. IX. Pl. IX. p. 129 Schreber,
Tab. XCVIII Vergel. G. Stubbs afbeelding, in
eene zwarte kunst-plaat uitgegeeven en Houtt.
I. D. II. St. bl. 108.

Asiën alleen is het wereld-deel dat door den Tij-
ger bewoond wordt, voornaamlijk dat gedeelte het
welk tusschen Bengalen en China ligt, ook wordt
[Seite 123] hij op Sumatra enz. gevonden. Het is een prachtig,
uitsteekend schoon en regelmatig gestreept, doch
vreeslijk dier. In woede zijnde ontziet hij zelfs
het wijfje niet, en honger hebbende verslindt hij
zijne eigene jongen; hij vak zonder onderscheid
Menschen, Leeuwen en andere zoomende dieren aan,
doch moet voor den Olyphant onderdoen. Het ou-
de spreukje, dat hij volstrekt niet zoude te tem-
men zijn, is ongegrond.

3. F. Leopardus. De Luipaard. Le Leopard.
Der Leopard.

Buffon, Tom. IX. Pl. XIV. p. 151. Schreb.
Tab. CI. Vergel. Houtt. I. D. I. St. bl. 117.

Kent. De staart van 2 tot 2½ voet lang; het
geheele dier, is met veele kleine, stomphoekige vlek-
ken geteekend.

De Luipaard woont in Afrika: zijne gestalte
heeft veel overeenkoomst en verwantschap met de
volgende soorten van die geslacht; waarom ook de
naamen van hun allen, zeer dikwils met elkanderen
verward en verwisseld worden. De schoonheid van
zijn vel overtreft zelfs de cierlijkste beschrijving, de
grond van het zelve is goud-geel met kleine zwarte
vlekken, die evenwel digter en regelmaatiger dan
die van het Panther-dier, en meestal ten getale van
drie of vier, digt bij elkanderen staan. In sterkte
en in roofzucht geeft hij den Tijger weinig toe,
maar kan gemaklijker tam gemaakt worden.

4. F. Pardus. De Panther, het Panther-dier.
Le Panthère. Das Pantherthier/ der Parder.

[Seite 124]

Kent. De staart 2 tot 2½ voet lang; op den rug
en op de zijden groote onregelmaatige vlekken, die
hier en daar als ringen rondachtig zijn en in elkan-
deren loopen.

Buffon, Tom. IX. Pl. XI & XII. Schreber, Tab.
XCIX. Vergel. Houtt. I. D. II. St. bl. 117.

Afrika is ook het vaderland van dit dier, dat
wel nog grooter wordt dan het Luipaard, maar met
deezen en den Tijger in levenswijze veel overeen-
koomst heeft. De vlekken zijner huid, zijn grooter
dan die van het Luipaard, minder regelmaatig, en
loopen hier en daar, dan eens als een hoef-ijzer,
dan weder als een ring in elkanderen.

5. F. Panthera. De kleine Panther, het klei-
ne Panther-dier. L'Once van buffon. Das kleine
Panterthier.

Kent. De staart is langer dan die der beide laatst
voorgaande soorten van dit geslacht; het lijf is witach-
tig en met zwarte onregelmaatige vlekken geteekend.

Buffon, Tom. IX Pl. XIII. p. 151. Schreb.
Tab. C. Vergel. Houtt. I. D. II. St. bl. 121.

Barbarijën en Oost-Indien verstrekken dit dier
tot woonplaats; het is veel kleiner dan de voorige
soorten, kan ook ligt tam gemaakt en tot de jagt
op Rheën, Gazellen, enz. afgericht worden, waar
toe het reeds voor lang in het oosten en in laatere
tijden ook in Italiën en Frankrijk gebruikt is.

6. F. Onca. De Amerikaansche Tijger, de
Jaguar. Le Jaguar. The Brasilian Cat. Der Jaguar.

[Seite 125]

Kent. De staart is omtrend 1½ voet lang; het lijf
geelachtig bruin, met hoekige en oogvormige vlek-
ken, die in het midden geel zijn.

Buffon, Tom. IX. Pl. XVIII. p. 201. Schre-
ber, Tab. CII. Houtt. I. D. II. St. bl. 121.

De Jaguar bewoont Zuid-Amerika, ook is hij
veel kleiner dan de Tijger, het Luipaard, of het
groote Panther-dier, die in de oude wereld gevon-
den worden. Hij is vreesachtiger en veel blooder,
zo dat hij zelfs voor maatig groote Honden de vlucht
neemt.

7. F. Concolor. De roode Tijger, de Ku-
guar. Le Couguar van buffon. Der Americansche
Löwe.

Kent. De staart middelmaatig lang, het lijf rood-
achtig, doch ongevlekt.

Buffon, Tom. IX. Pl. XIX. p. 216. Schreber,
Tab. CIV.

Een bloeddorstig dier, dat meest in Peru, Bra-
siliën enz. gevonden wordt, en zich door zijn ros-
geel, ongevlekt vel, (om 't welk het den naam van
Leeuw verkreegen heeft), gelijk ook door zijnen
kleinen kop, duidelijk onderscheiden laat.

8. F. Lynx. De Los. Le Lynx, le loup Cer-
vier. Der Luchs.

Kent. De staart hort en zwart aan het einde; de
ooren lang en aan de tippen bezet, met groote regt
om hoog staande haairen, het lijf gevlekt, de pooten
breed en sterk gespierd.

[Seite 126]

Buff. Tom. IX. Pl. XXI. p.231. Schreb. Tab.
CIX. Vergel. Houtt. I. D. II. St. bl. 141.

De Lijnx onthoudt zich in groote digt bewasse-
ne bosschen der noordelijke wereld; alhoewel hij
ook in het gebied van Napels menigvuldig, en eene
enkele, somtijds in de bosschen van Thuringen ge-
vonden wordt; op roof uitgaande, beklimt hij de
boomen, van waar hij zich op voorbijgaande groote
zoogende dieren nederstort. Hij heeft een vervaar-
lijk gebit, en doet aan de wild-baanen grootere
schaadens dan de Wolf.

9. F. Catus. De Kat. Le Chat. The Cat.
Die Kate.

Kent. De staart zo lang als het lijf; de streepen
van den rug, loopen in de lengte, die der zijden,
zijn geslingerd.

Buffon, Tom. VI. Pl. I. – VII. p. 1. Schreb.
Tab. CVII. CVII A. CVII. B. Vergel. Houtt.
I. D. II. St. bl. 126.

De Katten bewoonen bijna alle oorden der oude
wereld, van waar dezelve het eerst door de Span-
jaarden naar Amerika zijn overgebragt. De wilde
Katten, die grooter dan de tammen, graauw van
kleur zijn en zwarte lippen en voetzoolen hebben,
voeden zich met den roof van wild gevogelte, van
Haazen, ja zelfs van jonge Rheën. De Huis-katten
hebben de ooren nog niet zo slap en de staart niet
zo hangende als wel veele andere dieren, die den
mensen getemd en aan zich dienstbaar gemaakt
heeft; zij paaren zeer zelden in het bijzijn der
[Seite 127] menschen en verwilderen weder zeer ligt, wanneer
zij bij toeval in het wilde geraaken. Tot de bij-
zonderheden, aan de Katten eige, behoort hunne
sterke Elektriciteit^(*); het glinsteren en lichten
hunner oogen in den donker; hunne zonderlin-
ge neiging tot sommige planten, zo als bij voorb-
tot het Katten-en Mander-kruid^(†); hun snor-
ren of spinnen, dat door twee daar toe geschikte
dunne vliezen, in het bovenste van den gorgel uitge-
spannen, veroorzaakt wordt; gelijk ook de benaau-
wende en onoverwinnelijke afkeer die sommige
menschen tegen deeze dieren gewaar werden.

Behalven het gewoon en algemeen onderscheid
in de kleur der Katten, zijn 'er onder hun ook ver-
scheidenheden of rassen, van welke voor de voor-
naamste gehouden worden, 1°. de Kat van Angora,
zeer kenbaar zo door zijn lang en zijdachtig haair
als door zijn' aangeboorene hardhorendheid. 2°. De
blaauwachtige graauwe Karthuizer of Cijpersche Kat;
en 3°. de Spaansche of Schildpadkleurige Kat (pen-
nant's Tortoise Shell-Cat); onder welke laatste
men zegt^(§) steeds Wijfjes-katten van drie on-
derscheidene kleuren, (zo als bij voorb. zwart, wit
en geel), maar nog nimmer een' dergelijken Kater
gevonden te hebben.

VIII. Orde. SOLIDUNGULA.
heelhoevige.

[Seite 128]

Deeze orde, welke de dieren met ongespleetene
hoeven bevat, bestaat slechts uit één geslacht, dat
weinig soorten heeft.

XXIX. EQUUS. HET PAARD.

Kent. Onverdeelde hoeven: de staart hard-en bor-
stelhaairig; tri iedere kaak 6 voor- of snij-tanden,
van welke die der hovenste, stomp afgeknot zijn en
regt opstaan, doch die der onderkaak meer vooruit-
steeken; in beide zijn de hoek-tanden, zo wel van de
kiezen als van als voortanden een weinig afgescheiden.

1. E. Caballus. Het gewoone Paard, het
Ros. Le Cheval. The Horse. Das Pferd.

Kent. De staart rondom met lang hard haair
bezet.

Buffon, Tom. IV. Pl. I. p. 174. Schreber,
Tab. CCCIX. Vergel. le francq van berkhey,
Natuurl. Hist. van Holland IV. D. I. St. Pl. I-IV.
bl. 22-314. en Houtt. I. D. III. St. bl. 332.

Oorspronglijk wilde Paarden zijn er niet meer,
maar wel verwilderde, die er nog veel, en somtijds
in groote schoolen bij elkander gevonden worden;
zo als bij voorb. in de Poolsche bosschen, in de
[Seite 129] Schotsche hooglanden, in Tartarijën en in Ame-
rika, (werwaards zij door de Spanjaarden voor
't eerst ziin overgebragt) en waar men hun vooral
in de uitgestrekte landstreeken van Paraguay enz. in
eene schier ontelbaare meenigte aantreft. Deeze ver-
wilderde Paarden zijn meest klein, wanstaltig; hard,
stroef van haair; dik van kop en teffens gantsch
ontembaar. Daar integendeel de tamme Paarden-
rassen door zo veelerlei nuttige hoedanigheeden uit-
munten. Zo zijn bij voorb. de Arabische Paarden
(vooral, die uit de stoeterijen van Annecy rondom
Palmijra, en die van het Libanonsche gebergte tot
aan dat van Horeb), zeer beroemd geworden door
hunne bijzondere vlugheid en onvermoeidheid: De
Persiaansche en Barbarysche door hunne uitneemend
schoone lichaams-gestalte en meer andere voordeelige
eigenschappen. Onder de Europische Paarden zijn de
Spaansche (bijzonder die uit Andalusiën), benevens
de Napolitaansche en Engelsche het meest gezogt.
De laatsten bezitten vooral een voorrecht in haare
snelheid, waar door zij voornaamlijk in het wedloo-
pen, een reeds bij de ouden en nu nog bij de Tar-
taren, Turken, gelijk ook in Italien en elders ge-
bruiklijk tijdverdrijf, uitmunten^(*). Over het alge-
meen genomen, zal men in de gantsche Schepping,
[Seite 130] bezwaarlijk eenig ander dier kunnen aanwijzen, van
zo veelerlei en teffens van zulk een gewichtig ge-
bruik voor den mensch, als het Paard. Immers, zonder
zelfs nog eens te gewagen van geheele volken wiens
hoofdbezigheid bijna alleen bestaat in het africhten
en geduurig berijden der Paarden, zo als zulks bij
de Kosakken, Tartaren, Kalmukken, de Tungusen,
de Abiponers en andere landaarten, plaats heeft, be-
hoeft men zich slechts te herinneren welk een waar-
de dit nuttig dier, ook bij de beschaafde natien,
voor den land-bouw, de ruiterij en het post-wezen
heeft. Ook leeven veele der bovengemelde in het
te Paard rijden zo zeer geoeffende volken, grooten-
deels van het vleesch en de melk der Paarden, wel-
ke laatste, wanneer zij gestremd, gezuiverd en hel-
der gemaakt is, het dronkenmaakende Kumisz der
Mongolen uitlevert.

2. Asinus. De Ezel. L'Asne. The Ass. Der
Esel.

Kent. Het eind van de staart borstelhaairig; op
den rug twee dwars loopende zwarte streepen die een
kruis uitmaaken.

Buffon, Tom. IV. Pl. XI. p. 377. Schreb.
Tab. CCCXII. Vergel. Houtt. I. D. III. St.
bl. 385.

[Seite 131]

De wilde Ezel, van welke de tamme afstamt, is
de waare Onager der ouden, en wordt thans onder
den naam van Kulan^(*) voornaamlijk in Tartarijën
gevonden: van waar dit dier bij het naderen van den
herfst, in ontelbaare meenigte heirsgewijze zuid-
waards naar den kant van Indien en Persien heen
trekt en aldaar overwintert. Hij is grooter en ran-
ker dan de tamme Ezel, en ongemeen snel in het
loopen^(†). Ook de tamme Ezel heeft zeer veele
nuttige eigenschappen, om welke hij eertijds bij de
ouden zeer geacht wierdt^(§), en die hem thans
nog in het Oosten en het zuidelijke van Europa
Zeer belangrijk maaken. Hij stapt langzaamer, doch
vaster dan het Paard; bij gebrek van gewoon goed
voeder, vergenoegt hij zich met de slegtste kruiden,
hij is aan weinig ziektens onderworpen, en wordt
gemeenlijk omstreeks 30 jaaren oud. Dat hij in het
zuidelijk gedeelte des aardbodems t' huis behoort,
[Seite 132] wordt door de gelijkluidenheid van naam ook in
de noordsche taalen waarschijnelijk. Eertijds bragt
Egypten^(*) de beste Ezels voort; thans vindt
men de schoonste en tot het fokken der Muil-
ezels meest gezochte soorten in Spanjen, alwaar
de uitvoer der fok-ezels op levens-straffe verbo-
den is. In het noordelijkst deel van Europa, is
de Ezel nog in het geheel niet overgeplant. Hij
veraart weinig, op het hoogst genomen eenigzints in
kleur, doordien er bij voorb. witte Ezels gevon-
den worden.

* * *

Het Paard en de Ezel vermengen zich met elkan-
der, en, brengen tweederlei bastaard-dieren voort,
die, zeer lang leeven, sterk en somtijds (doch
zeer zelden), vruchtbaar zijn.

Het eene is het gewoone Muildier, dat, in het
Latijn Mulus in het Fransch le Mulet^(†) genaamd,
door eenen mannelijken Ezel bij een Merrie-Paard
geteeld wordt. Het ander is de Muil-ezel, in het
Lat. onder den naam van Hinnus, in het Fransch on-
der dien van le Bardeau^(§) bekend, en voortkomende
uit eene Ezelin die door een Hengst besprongen is.

Deeze laarste evenwel is zeldzaamer, en 't is ook
deeze, die tot het sprookje der zoogenaamden Ju-
marts, dat is, van zulke Bastaard-dieren heeft ge-
teleenheid gegeeven, welke uit de vermenging van
het Paarden-en Ossen-geslacht zouden voortkomen.

[Seite 133]

3. E. Zebra. De Zebra, de Kaapsche Ezel.
Le Zebre. The Sebra or wild Ass. Das Zebrapferd.

Kent. Bruine en witachtige streepen, die zeer
reegelmaatig dwars over het lijf heen loopen.

Buffon, Tom. XII. Pl. I. en Supplem. Tom. III.
Pl. IV. Schreb. Tab. CCCXVI. en Stubbs
naar het leven geteekende en gekleurde afbeelding
in 1771. uitgeg. Vergel. Houtt. I. D. III. St.
bl. 400.

De Zebra (van welke twee geheel van elkander
verschillende soorten bekend zijn, en waar van men
de eene ten onrechte voor het wijfje der andere ge-
houden heeft), bewoont het zuidelijk deel van Afri-
ka, en is ten opzichte der buitengemeene regelmaatige
streepen zijner huid, een der schoonste zoogende die-
ren. Hij leeft troepswijze, is zeer snel, doch wild
ja schier ontembaar, en kan daarom, slechts zeer
zeldzaam en niet dan met groote moeite toe trek-
ken of rijden worden afgericht^(*).

IX. Orde. BISCULA. Tweehoevige.

[Seite 134]

Zulke Dieren naamlijk, wier klaauwen of hoe-
ven gespleeten zijn, onder welke de belangrijkste
huis-dieren gevonden worden.

XXX. CAMELUS. DE KAMEEL of
KEEMEL.

Kent. Geen hoornen; de bovenlippen geklievd, als
die der Haazen; de hoeven niet geheel doorgesplee-
ten^(*); in de onderkaak 6 spaatelvormige voor-
tanden; de hoek-tanden staan afzonderlijk, van dee-
ze zijn er boven 3, onder 2.

1. C. Dromedarius. De gewoone Keemel.
Le Dromedaire^(†). Das gemeine Camel.

Kent. Eene bult op den rug.

Buffon, Tom. XI. Pl. IX. Schreber, Tab.
CCCIII. Houtt. I. D. III. St. bl. 2. en volg.

De Keemel die nog hier en daar in Asiën, voor-
naamlijk in de woestijnen tusschen China en Indiën
[Seite 135] wild gevonden wordt, is thans zo wel voor geheel
het Oosten als voor het noordelijk en middelste ge-
deelte van Afrika een der nuttigste huis-dieren.
Ook in Europa, heeft men beproeft om hem te doen
voortteelen, zo als dit werklijk te Pisa met goed ge-
volg, en zelfs beeter dan op Jamaika, geschiedt.
Hij kan een last van duizend en meer^(*) ponden
draagen en in één dag twaalf mijlen op eenen zagten
draf afleggen. Hij kan lang honger lijden, en eet
even als de Ezel slecht voeder; distelen naamlijk en
doornachtige struiken, die in de woestijnen meenig-
vuldig groeien, die voor geene andere zoogende
dieren tot voeder dienen, en door den Keemel al-
leen, (daarom ook met kraakbeenige lippen en tand-
vleesch voorzien), kunnen gegeeten worden. Ook
kan hij, gelijk men verzeekert, verscheidene wee-
ken lang, den dorst verduuren, wijl het water in
zijne maag lang kan opgehouden en als 't ware in
voorraad bewaard worden, zonder bederf, ja zelfs
zonder eenige aanmerkelijke verandering te ondergaan;
waarom hij ook verbaazend veel, op éénmaal drin-
ken kan. Beide, zo wel deeze als de volgende soort
van het Kameel-geslacht, hebben voor aan de borst,
eenen grooten eelt-knobbel, vier dergelijke, doch
kleinere, aan de voor-en twéé aan de agter-pooten,
welke hun dienen om op te leunen, als zij moede
zijn en zich willen nederleggen.

[Seite 136]

2. C. Bactrianus. De tweebultige Keemel.
Le Chameau. The Camel. Das Trampelthier.

Kent. Twee bulten op den rug.

Buffon, Tom. XI. Pl. XXII. Schreb. Tab. CCCIV.
Vergel. Houtt. I. D. III. St. bl. 22.

Deeze tweebultige Keemel, die meer in het mid-
delste deel van Asiën, tot aan de grenzen van Chi-
na woont, en die men vooral bij zeer groote troe-
pen in Bessarabien enz. vindt, wordt niet zoo mee-
nigvuldig als de voorige soort tot lastdraagen, maar-
om zijnen zeer snellen draf en natuurlijken zadel,
meer om te rijden, en bij de Tartaren voornaam-
lijk als een trekdier gebruikt.

3. C. Llama. De Peruviaansche Keemel. Le
Lama. Die Camelziege. Suanaco.

Kent. De rug ongebult; een eeltachtige knobbel
onder aan den horst.

Buffon, Hist. Nat Tom. XIII. p. 16 en Supplem.
Tom. VI. Pl. XXVII. p. 204 Schreber, Tab.
CCCVI. Vergel. Houtt I D. III St. bl. 26.

Dit en het naast volgende dier behooren beide in
Zuid-Amerika, vooral in Quito en het gebergte van
Peru t' huis. In leevenswijze gelijken zij de Keemelen
der oude wereld, doch zij zijn veel kleiner en heb-
ben in hunne gedaante, veel overeenkoomst met de
Geiten. De Llama, benevens de daar aan verwante
Pacos, waren de eenigste schepselen, die door de
Amerikaanen voor de aankoomst der Spanjaarden als
huis-dieren gehouden wierden. Schoon het middel-
[Seite 137] maatig van grootte is, draagt het echter een' last van
hondert en vijftig ponden, en wordt voornaamlijk
bij geheele karavaanen gebruikt, tot het vervoeren
der zilver-staaven uit de bergwerken van Potosi.
Men kan slechts korte dag-reizen met het zelve af-
leggen, en wanneer het met geweld voortgedree-
ven of overladen wordt, legt het zich terstond nee-
der, en moet, daar het gelijk men verzeekerd, door
geenerlei middel weder op de been te krijgen is,
geslacht worden.

4. C. Vicunna. De Schaap-keemel, het
Schaap van Chili. La Vigogne. Das Schafcamel.

Kent. Geen bulten op den rug; het lijf met
wol bezet.

Buffon Supplem. Tom. VI. Tab. XXVIII & Hist.
Nat. Tom. XIII. p. 16. & suiv. Schreber.
Tab. CCCVII. Houtt. I. D. III. St. bl. 28.

Hij is kleiner dan de Llama, onbekwaam tot last-
draagen, en laat zich ook over het algemeen geno-
men, niet temmen. Hij wordt echter om zijn rood-
bruin haair, dat de zo bekende Vigogne-wol oplee-
vert, op groote, ten uiterste moeilijke en maanden
lang duurende drijf-jagten, troepsgewijze gevangen.
Ook bekoomt men nog van hem, den zoogenaam-
de occidentaalschen of west-indischen Bezoar.

XXXI. CAPRA. DE GEIT.

Kent. De hoornen hol, gerimpeld en ruuw; geen
voor-tanden in de boven-kaak; in de onder-kaak 8.;
geen hoek-tanden.

[Seite 138]

1. C. Ovis. Ovis Aries, Linn. Het Schaap.
Le Brebis. The Sheep. Das Schaf.

Kent. Geen baard aan den kin: de hoornen plat-
achtig en halve maans-wijze geboogen.

Buffon, Hist. Nat. Tom. V. Pl. I – VII. p. 1.
Verg. Houtt I. D. III. St. bl. 221.

Het Schaap dat men in zijnen oorspronglijk wil-
den staat nergens meer aantreft, ja dat zelfs zo 't
schijnt niet meer verwilderen kan, wordt in de ou-
de wereld, overal voor één der nuttigste huis-dieren
gehouden, en is daarom reeds kort na de ontdek-
king van Amerika, ook derwaards overgebragt. –
Deeze zo evengemelde schier volkomene t'onder-
brenging of uitdooving van den aangeboorenen
wilden aart der Schaapen, beneffens hunne daar
door ook geheele veranderde levenswijze, zijn mis-
schien oorzaaken geworden, dat, geene dieren zoo
veele ziekten onderworpen zijn en van zoo veeler-
lei ongedierte geplaagd worden, als deeze.

Onder de verschillende rassen der Schaapen, ver-
dienen onze opmerking voornaamlijk, die van Tibet,
uit welker ongemeen zachte wol de Schaul bereid
wordt; de Spaansche uit Segoviën, daarna de En-
gelsche, beide om hunne schoone wol; gelijk ook
de Yslandsche met vier, zes of agt hoornen, en de
Arabische met haaren grooten vetten staart, die soms
wel 40. ponden zwaar is. De Schaapen welke tus-
schen de keerkringen gevonden worden, hebben in
plaats van de gewoone gekroesde wol, meestal sluik
geiten-haair en die van het zuidelijk Afrika behal-
ven dit, nog lange neerhangende ooren. Inl.

[Seite 139]

2. C. Ammon. Het Ammons Schaap: De
Musmon van plinius, Le Mouflon van buf-
fon. Das Muffelthier/ Argali.

Kent. Boogswijze omgekromde hoornen, die van
onderen eenigzints plat zijn; aan de zijden van de
keel zagte ruige kwabben.

Pallas Spicileg. Zoolog. Fasc. XI. Tab. I. & II.
Schreb. Tab. CCLXXXVIII. Vergel. Buffon
Tom. XI. p. 352. Boswell bericht van Cor-
sica bl. 44. & Houtt. I. D. III. St. p. 217.

Dit dier bewoont verscheidene streeken der oude
wereld, zo als bij voorb. Corsica, Sardiniën, Grie-
kenland en Barbarijën; voornaamlijk echter Siberiën,
tot aan de grenzen van Kamschatka, en de Kurilische
Eilanden. Dat van het noordelijke deel van Asiën
is een groot en teffens zeer vlug dier, met zeer
groote en zwaare hoornen^(*), het welk door
sommige hedendaagsche natuur-onderzoekers voor
het oorspronglijke wilde Schaap gehouden wordt.

3. C. Hircus. De Bok. La Chevre. The Goat.
Die Ziege.

Kent. Een baard aan de kin; de hoornen boogs-
wijze krom en gekield.

Buffon, Tom. V. Pl. VIII. & IX. p. 27. Vergel.
Houtt. I. D. III. St. bl. 156.

[Seite 140]

Onze Huis-geit schijnt aftestammen van den zo-
genaamden Capra aegagrus, een wild dier, dat tot
dit geslacht behoort, dat de woestste plaatsen van
den Caucasus en de daar aan grenzende oostwaards
gelegene bergen bewoont, en in wiens maag somtijds
den oosterschen Bezoarsteen gevorden wordt, om
welken sommigen aan het dier zelven den naam van
Bezoar-bok gegeeven hebben^(*).

De tamme of zogenaamde Huis-geit van haaren
oorsprongelijken aart meer overgehouden hebbende
dan het Schaap, keert om deeze reden ligtelijk we-
derom tot zijnen wilden staat terug^(†). Zij is
thans over den aard-bol even zo verre vespreid als
het Schaap, en eet onder anderen, ook zonder ee-
nigen hinder, de voor den mensch en veele an-
dere dieren, vergiftigen Scheerling, (Cicuta virosa
linn).

Zonderling is het, dat men van het vloeiën van
melk uit de teepels der mannetjes, bij dit geslacht
van dieren, ongelijk meer voorbeelden gezien heeft,
dan wel bij anderen. Inl.

De Geit van Angora, (zie buffon Tom. V.
Pl. X. & XI. p. 71.) heeft een korter lijf en
[Seite 141] langere pooten dan de gewoone Geit; haar lang
ziijdenächtig haair levert het beste zoogenaamde ke-
mels-gaaren op, het welk zeer verre de voor-
keur verdient boven dat, 't geen uit het haair van
den waaren Kameel bereid wordt.

4. C. Ibex. De Steenbok. Le Bouquetin. The
wild Goat. Der Steinbock.

Kent. Een baard aan de kin; zeer groote, van
boven knobbelige, en halve maanswijze naar den rug
omgeboogene hoornen.

Buffon, Tom. XII. Pl. XIII. p. 136. Schre-
ber, Tab. CCLXXXI. Vergel. Houtt. I. D.
III. St. p. 176.

Dit dier, dat de hoogste sneeuwbergen en steen-
rotsen van Tyrol en Savoyen, gelijk ook Candia,
en de Siberische alpen bewoont, houdt aldaar zijn
verblijf alleenlijk op de steilste en voor menschen
bijna ontoeganglijke rotsen. Het wordt grooter
dan onze gewoone Geit, en springt evenwel met on-
gemeene vlugheid, over scherpe steen-rotsen en
diepe afgronden van de eene klip op de andere.
De hoornen van een' bejaarden Steenbok, weegen
wel 20. ponden, en hebben doorgaans, even zo
veele knoestige ringen op iedere zijde.

XXXII. ANTILOPE. DE HERTE-BOK.

Kent. Holle, rolronde, geringde of spiraalvormige
hoornen. De tanden als die der Geiten.

1. A. Rupicapra. De Gems, de Klip-geit.
Le Chamois. The Chamois. Die Gemse.

[Seite 142]

Kent. Regtopstaande en aan derzelver einde haaks-
wijze omgeboogene hoornen.

Buffon, Tom. XII, Pl. XVI. p. 136 & 137. Schreb.
Tab. CCLXXIX. Vergel. Houtt. I. D. III. St.
p. 180. & Natuurk. Verh. I. D. IV. St. bl. 61.

In Europa heeft dit dier met den Steen-bok bijna
het zelfde vaderland, doch het houdt zich meer op,
in lnagere bergachtige streeken. – Men wil dat de
Gemsen tam gemaakt zijnde, met de Geiten gepaard
en jongen geteeld hebben: hun vleesch, is een smaak-
lijk wildbraad; hun vel, is zacht en tevens zeer digt
van nerf. Uit de onverteerbaare veezelen van hun
voeder, vormen zich in hunne maag ronde ballen
(ægagropilæ), aan welken men weleer, eene won-
derbaare geneezings-kracht heeft toegeschreeven.

2. A. Dorcas. De Afrikaansche Gazelle. La
Gazelle. Die Gazelle.

Kent. Ronde, geringde, in het midden geboogene,
aan de toppen gladde en digt bij elkander staande
hoornen.

Buffon, Tom. XII. Pl. XXIII. p. 201. Schreber,
Tab. CCLXIX. Vergel. Houtt. I. D. III. St.
bl. Pl. XXIV. fig. 3.

De Gazelle is een fraai, klein, rank diertje, met
levendige zwarte oogen, dat in de geheele Oost en
het noorden van Afrika schier overal t' huis be-
hoort. In het hooge lied van Salomon wordt er
dikwils van gesprooken, ook is het tegenswoordig
nog in de Oostersche dichtkunde het gewoone zin-
[Seite 143] nebeeld, waar bij schoone jonge dochters vergelee-
ken worden.

3. A. Gnu. De Gnou.

Kent. Hoornen die bij hun grondstuk voorwaards, aan
de toppen naar agteren zijn omgeboogen; aan de kin
een baard; maanhaairen op den nek en aan de borst.

buffon, Suppl. Tom. VI. Pl. VIII & IX. Schreb.
Tab CCLXXX. A. Vosmaer, Beschrijving van
den Gnou of Bosch-buffel van de Kaap de Goede
Hoop. Amst. 1783. Sparmann's reize naar de.
Kaap. II. St. Pl. XI. bl. 252.

Dit dier bewoont de woeste streeken der bin-
nenlanden aan de Kaap de G. H. Het is bijna
zo groot als een Paard, van eene schoone gestalte,
die meestal het midden houdt, tusschen het geslacht
der Herte-bokken en dat der Ossen, tot welk laatste
het ook door den Hr. Forster gebragt, en Bos
poephagus genaamd is.

XXXIII. BOS. DE OS.

Kent. Holle, halve maanswijze omgeboogene, glad-
de hoornen. De tanden gelijk die der voorgaande
geslachten.

1. B. Tavrus. De Stier. Le Boeuf. The
Ox. Der Ochse. Inl.

Kent. Rolronde, buitenwaards gekromde hoornen;
neerhangende borst-kwabben.

Buffon, Tom. IV. Pl. XIV. p. 437. Schreber,
Tab. CCXCVII. Vergel. Houtt. I. D. III. St.
bl. 270.

[Seite 144]

Het rundvee stamt af van het geslacht der wilde
Stieren; naamlijk van den Urus, den Bonasus en den
Bison der oude wereld; deeze drieërlei benaamin-
gen immers schijnen toch gezamentlijk het stam-
ras van ons hoornvee uit te drukken! In Po-
len, Lithauën en Siberiën, wordt dit gedacht
van den wilden Os noch heden gevonden; ook
was het zelve voorheen in Duitschland bekend.
De tamme runderen veräarten in gestalte en grootte
niet zoo aanmerkelijk als de overige onzer huis-die-
ren, en hunne kleur blijft, (in veele oorden ten
minsten), meestal onveranderd. In Zwitserland voor-
naamlijk, gelijk ook op veele plaatsen in Zuid-
Amerika, (op Terra Firma bij voorb. enz. alwaar
liet rundvee in de altijd groene wijden verbaazend
vermeerdert), gebruiken veele duizende menschen,
geduurende hun gantsche leeven geen ander voedzel,
dan dat zij van hunne Koeijen bekomen, van welk
soort van veeteeld, (de eenige waarop zij zich toe-
leggen) en van de meenigvuldige voortbrengselen,
die hun de melk geeft, de welvaard van veele groo-
te landschappen, geheel en al afhangt.

In de maagen deezer dieren vindt men somtijds
ballen, die niet steenachtig, gelijk de Bezoars,
noch ook hunnen oorsprong aan planten ver-
schuldigd zijn, gelijk die der Gemsen; maar die
alleen uit haairen zijn samengesteld, welke zij
van hunne eigene huid gelikt en doorgeslikt heb-
ben. De vee-pest, waaraan deeze dieren bijzon-
der onderhevig zijn, is eene vreeslijke besmettende
ziekte; die, wel is waar, bij de ouden reeds bekend
was, doch, die eerst zedert het Jaar 1711, toen
[Seite 145] zij zich uit Hongarijën door Italiën, over ge-
heel Europa verbreidde, meer algemeen geheerscht
heeft.

Opmerkenswaardig is het, dat onder de tweehoe-
vige meer dan onder eenige andere orde der zoogen-
de dieren, inzonderheid echter onder de schaapen,
doch het meest van allen nog onder de runderen,
lammeren en kalveren ter wereld gebragt worden,
bij wien de deelen ter voortteeling geschikt mis-
vormd en als 't waare uit die der beide kunne zamen-
gesteld zijn.

Intusschen wil men, dat deeze monsterachtige vor-
ming het allermeest bij de tweeling-kalveren zoude
plaats hebben.

2. B. Bison. De bultige Stier. Le Bison
d'Amérique. The American Bull. Der Buckel Ochse.

Kent. Van elkander gelijkelijk afwijkende hoor-
nen; zeer lange maanen; de rug bultig.

Buffon, Suppl. Tom. III Pl. V. Schreb. Tab.
CCXCVI. Vosmaer. Beschrijving van den Ame-
rikaanschen gebulten Stier, Amsterd. 1772. Pl. X.
Verg. Houtt. I. D. III. St. bl. 329.

De Bison is het groetste land-dier der nieuwe
wereld; en wordt in de gematigde luchtstreeken van
Noord-Amerika gevonden, alwaar het zich troeps-
wijze in moerassige bosschen ophoudt. Des winters
is hij over het geheele lijf met haair bedekt, doch in
bet voorjaar wordt hij op zijn rug en het gant-
sche agterlijf kaal, behoudende als dan niet an-
ders dan zijne ongemeen lange borst-en nek-maa-
[Seite 146] nen. Zijn vleesch is smaakelijker dan dat der ge-
meene koeiën.

3. B. Buffelus of Bubalus. De Buffel.
Le Buffle. The Buffalo. Der Büffel.

Kent. Schuins agterwaards omgeboogene hoornen
die gedraaid en van vooren plat zijn.

Buffon, Tom. XI. Pl. XXV. Schreber, Tab.
CCC. B. Vergel. Houtt. I. D. III. St. p. 327.

Oorspronglijk komt dit dier uit Tibet, van waar
het zich echter van tijd tot tijd, zo door het groot-
ste deel van Asiën als van het Noordelijke Afrika
verspreid heeft, en ook in sommige streeken van Eu-
ropa, gelijk bij voorb. sedert de zevende Eeuw in
Italiën, Hongarijën, ja zelfs thans in het Saltzburg-
sche voortgeteeld en als een trekdier gebruikt wordt.
Twee buffels zijn in staat om de zwaarte van een'
last voort te trekken, die zes paarden naauwelijks in
staat zijn in beweeging te brengen. De Buffel is
morssig en moeijelijk te temmen, zo dat men hem
een ring door den neus moet booren om hem daar
mede te regeeren. Hun vel is zwart, dun behaaird,
uitneemend sterk en zeer bekwaam tot het maaken
van ledere zakken. Hunne melk en de daar van ge-
maakte kaas en boter, ja zelfs hun vleesch is veel
smaakelijker dan dat van het gewoone hoorn-vee.

4. B. Grunniens. De Knor-buffel, Tartaar-
sche Buffel. Le Vache de Tartarie. The Grunting-
bull. Der Buffel mit dem Pferdeschweif.

Kent. Rolronde en binnenwaards geboogene hoor-
nen; eene afhangende borstkwabbe; de staart
[Seite 147] rondom met lang dik haair bezet, zo als dis van
het Paard.

Buffon, Tom. XV. p. 136. Schreber, Tab.
CCXIX. A. Pallas in Act. Acad. Petropolit.
Tom. I. Pl. II. Tab. X. en Witsen Beschrijv. van
Noord en Oost Tartarijen I. D. bl. 342.

Alhoewel die dier insgelijks in Tibet t' huis behoort,
wordt het echter ook in Indiën en elders gevonden
en als een huisdier aangefokt. Het is kleiner als
ons gewoon rund-vee, en onderscheidt zich boven
dien daar van, door zijne grommende stem, vlokkig
geitenhaair en eenen zeer langhaaitigen staart die als
een bos of kwast nederhangt en die wanneer hij
dik en schoon van haair is, in Indiën uitermaate
hoog geschat en zeer duur betaald wordt.

5. B. Moschatus. De Muskus of Bisam-Stier.
Le Boeuf Musquè. The Musk-ox. Der Bisamstier.

Kent. De hoornen zijn krom, aan hun grondstuk
zeer breed en plat, van onderen staan zij digt aan
elkander; aan de toppen zijn zij omgeboogen.

Schreber, Tab. CCCII. A. Buff. Suppl. Tom.
VI. Pl. III. p. 45. Pennant's arctic Zoology,
Tom. I. Tab. VII.

Dit dier, het welk zich zeer gemaklijk kennen laat,
door de bijzondere gedaante zijner hoornen die soms
zo men wil meer dan 50 ponden weegen, is voor alle
andere ten uiterste merkwaardig, uit hoofde van zijn
vaderland, het welk zich alleenlijk bepaalt tot het
uiterste einde van Noord-Amerika, in het westen
[Seite 148] naamlijk der Hundsonsbaai en van den 66. tot den 73°
noorder breedte is ingeslooten.

XXXIV. GIRAFFA. DE GIRAFFE of
het KAMEEL-PAARD.

Kent. Ongetakte hoornen die met een enkele huid
of vel bedekt en aan derzelver einde met een bosje
zwart haair omzet zijn; in de bovenkaak geene voor-
tanden, maar in de onderkaak 8, welke spaatelvor-
mig en waar van de buitenste tweekwabbig zijn; geen
hoek-tanden.

1. G. Camelopardalis. De Kemelpardel.
Le Giraffe. The Camelopard. Die Giraffe.

Vosmaer, Beschrijv. van de Giraffe of het Kameel-
paard, Amst. 1787. Pl. XXI. a. & XXI. b. Buff.
Tom. XIII. p. 1. & Suppl. par allamand, Tom.
V. Pl. XIX. & XX. Verg. Schreb. Tab. CCLV.
& Capt. Carteret in de Philosoph. Transact. Vol.
LX. Tab. I. Houtt. I. D. III. St. bl. 36 en volg.

Dit Dier bewoont de binnenste deelen van Afrika.
Wegens zijnen langen hals, kort lijf, afhellenden
rug en zijne roodachtige fraai gevlekte huid, heeft
het een zeer bevallig voorkoomen. – Volgens de
berichten der reizigers zoude het in zijnen stap, even
als de telgangers onder de Paarden, de voor en ag-
tervoet van dezelfde zijde altijd te gelijk opligten,
en deswegen een zeer zonderlingen gang hebben,
van welke men wil, dat de beweeging van het Paard
in het schaakspel zouden ontleend zijn. Regt op.
staande, is het zestien voeten hoog. Zijn voed-
zel bestaat uit boom-bladen, die het door middel
[Seite 149] van de tong, welke twee voeten lang is en de ge-
daante van een Aal heeft, afplukt.

XXXV. CERVUS. HET HERT.

Kent. De hoornen zijn veeltakkig en niet hol; de
tanden als die der Geiten en Hertebokken; (somtijds
evenwel zijn er in de bovenkaak hoek-tanden, wel-
ke van de andere geheel zijn afgescheiden.)

1. C. Alces. De Eland, L'Elan. The Elk.
Das Elennthier.

Kent. Platte, stamlooze handvormige hoornen.

Buffon, Tom. XII. Pl. VII-IX. p. 79. Schreb.
Tab. CCXVI. Vergel. Houtt. I. D. III. St.
p. 40.

Hij bewoont het geheele noorder gedeelte des
aardbodems, (en indien de Noord-Amerikaansche
Eland, door de Franschen l'Orignal en door de
Engelschen the Mose-deer genaamd,^(*) geen afzon-
derlijk soort uitmaakt, moet dezelve tot deeze ge-
bragt worden). Hij heeft bijna de grootte van een
Paard, weegt soms meer dan 1200 en zijne hoornen
alléén ruim 56 ponden. In zijne levenswijze komt
hij het meest met het Rendier over een, ook kan
hij tam gemaakt worden, in zo verre zelfs, dat men
hem bij geheele kudden in de weiden kan doen
[Seite 150] graazen. Het vleesch van den Eland is zeer smaa-
kelijk en zijne huid zeer digt van nerf. De oude
vertellingen, als of dit dier aan de vallende ziekte
onderheevïg, en dat ringen en hals-snoeren van
Elands-klaauwen voor den mensch krachtige midde-
len tegen dit en andere ongemakken zijn zouden,
verdienen thans geene wederlegging meer.

2. C. Dama. Het. Dam-hert of Vaal-hert,
Le Dain. The Fallow-deer.

Kent. Takachtige en aan beide de zijden platte
hoornen, die boven aan hun einde handvormig zijn.

Buffon, Tom. VI. Pl. XXVII & XXVIII. p. 177.
Schreb. Tab. CCXLIX. A. & B. Houtt. I.
D. III. St. Pl. XXII. fig. 2. bl. 126.

Het woont in de gemaatigde luchtstreeken van
Europa, is kleiner dan het gemeene Hert en heeft
geene algemeen eigene kleur, doordien er bruine ge-
vlakte en ook geheel witte Dam-herten gevonden
worden. Inl.

3. C. Tarandus. C. Rangifer. Het Ren-
dier. Le Renne. The Rein. Das Rehnthier.

Kent. Lange, ongetakte, rolronde hoornen, wel-
ker toppen eenigermaate handvormig zijn; neerhan-
hangende maan-haairen aan de keel.

Schreber, Tab. CCXLVII. A. B. & C. Buff.
Tom. XII. Pl. X–XII. p. 79.

Dit dier bewoont het gantsche noorder wereld-
deel, en dat wel, zo als te Kamschatka, bij groote
troepen, van 1000 stuks en zoms meer. Des zo-
[Seite 151] mers houdt het zich in het gebergte en de bosschen
op; des winters daarentegen meer in de vlaktens
en op de hei-velden daar mos-planten groei-
jen: warme luchtstreeken kan het niet verduuren.
De Laplanders, de Kosakken, Tungusen en Samo-
jeden weeten er op allerlei wijze gebruik van te
maaken, doordien zij zich met het vleesch en de
melk deezer dieren voeden, uit de huid kleede-
ren bereiden en er hunne sleeden en tenten mede
overtrekken; het dier zelfs dient hun tot trekken
en lastdraagen; uit deszelfs hoornen maaken zij al-
lerhande huisraad, uit de beenderen naalden, uit de
zenuwen gaaren, en zelfs van de pis-blaas zakken
en slesschen. Het Rendier leeft van verdord loof,
voornaamlijk echter van het na hem genoemde Ren-
dieren-mos (Lichen Rangiferinus linn.), het welk
door hun uit de sneeuw wordt opgedolven.

5. C. Elaphus. Het Hert. Le Cerf. The
Stag. Der Hirsch.

Kent. Takkige, geheel rolronde, zijdelings-bin-
nenwaards omgeboogene hoornen, welker toppen in
verscheidene punten verdeeld zijn.

Buffon, Tom. VI. Pl. IX-XII. p. 63. Schreb.
Tab. CCXLVII. A. B. C. D. E. Verg. Houtt.
I. D. III. St. bl. 59.

Het Hert heeft over het geheel genomen, het
zelfde vaderland als het Eland dier, met dit onder-
scheid alleen, dat, het zich vooral in zulke land-
streeken ophoudt, welke op meer zuidelijke breed-
te liggen. In het voorjaar werpt het zijne hoor-
[Seite 152] nen af, in welker plaats, binnen den tijd van om-
trend drie maanden daar na, andere die volkomen
hard en nog grooter en takkiger zijn dan de afge-
vallene on nieuw aangroeijen. Het getal echter der
takken of toppen van hun gewij reegelt zich niet
naauwkeurig naar den ouderdom deezer dieren,
doordien het zelve na hun agtste jaar onzee-
ker is: Een groot en fraai gewij heeft van 18
tot 24 waare enden. Het Hert wordt omtrend
dertig jaaren oud, somtijds zelfs nog ouder. Zijn
Bronstijd valt in September en duurt wel zes wee-
ken. Inl.

5. C. Capreolus. Het Rhee. Le Chevreuil.
The Roe. Das Reh.

Kent. Takkige, rolronde en regt opstaande hoor-
nen, welker enden in 2 toppen of takken uitloopen.

Buffon, Tom. VI. Pl. XXXII. p. 213. Schreber,
Tab. CCLII. A. & B. Vergel. Houtt. I. D.
III. St. bl. 141.

Dir soort van Herten bewoont de gemaatigde
en warme luchtstreeken van Europa en Asia. De
Rhee-bok werpt zijn gewij, (het welk meer dan
bij andere soorten van dit geslacht door zonderlin-
ge uitwassen van zijne gewoone richting afwijkt),
in den herfst af en wordt in December bronstig. Inl.

XXXVI. MOSCHUS. HET MUSKUS-
DIER.

Kent. Geen hoornen. De voor-tanden, als die
der naast roorgaande geslachten; de hoek-tanden in
[Seite 153] de bovenkaak, staan allen en steeken buiten de lippen
uit.

1. M. Moschiferus. Het Muskus-dier. Le
Musc. The Musk. Das Bisamthier.

Kent. Een vliesachtig beursje in den omtrek van
den navel.

Buffon, Suppl. Tom. VI. Tab. XXIX. p. 228. Schreb.
Tab. CCXLII. Verg. Houtt. I. D. III. St. bl. 29.

Dit dier leeft zeer eenzaam in de digte bosschen
en bergachtige streeken van Tibet en het zuidelijke
deel van Siberiën. Het is zeer vlug, doch bij uit-
stek schuuw. Het mannetje heeft in den omtrek
van den navel, een zakje of beursje, ter grootte
van een hoender ey, waar in de muskus, dat voor-
treffelijk en weldaadig geneesmiddel gevonden wordt.

2. M. Pygmaeus. Het Guineesch Rheetje.
Le Chevrotain des Indes Orientales. The Guinea Musk.
Das kleine Guineische Rehchen.

Kent. De rug donker bruin; de buik wit; geen
bij- of zogenaamde agter-hoeven.

Seba, Thes. Tom. I. Tab. XLV. fig. 1. Buffon,
Tom. XII. Pl. XLII & XLIII. Schreber,
Tab. CCXLIV. Vergel. Houtt. I. D. III. St.
bl. 194.

Dit is het kleinste dier van deeze geheele orde.
Het worde in Oost-Indien en op Guinea gevonden
en heeft de gestalte van een Rhee, doch het is zo
tenger en fijn van maakzel, dat deszelfs pootjes in
[Seite 154] het geheel genomen maar een' vinger lang zijn en
omtrend de dikte van een pijpen-steel hebben.

XXXVII. SUS. HET ZWIJN.

Kent, Een stompe, voor uitsteekende, beweegbaare
snuit; in de bovenkaak 4 naar elkander toehellende
voor-tanden, (behalven echter bij het Ætiopische
Zwijn 't welk er in 't geheel geen heeft): bij de
meeste zijn er in de onderkaak 6 die voorwaards uit-
steeken; in iedere kaak 2 hoek-tanden, waar van
de bovenste korter zijn dan de onderste welke laatste
buiten de lippen uitkomen.

1. S. Scrofa. Het wilde Zwijn. Le Sanglier.
The wild Boar. Das Schwein.^(*).

Kent. Borstel-haair op den rug; de staart haai-
rig.

Buffon, Tom. V. Pl. XIV-XVI. p. 99. Schre-
ber, Tab, CCCXX. Vergel. Houtt. I. D.
II. St. bl. 250.

Het wilde Zwijn heeft een' langeren shuit en over
het algemeen genoomen, eene gantsch andere ge-
daante van bekkeneel, ook kortere opstaande ooren
en grootere slagtanden dan het gewoone tamme Var-
ken; zijn vleesch is met geen spek omgeeven, ook
is het nooit gortig of ongaaf en bijna altijd zwart-
[Seite 155] achtig van kleur. Ofschoon dit dier op het uiterlijk
aanzien, een vreesverwekkend voorkoomen heeft,
vooral door zijne groote slagtanden, waar mede het
zich, gelijk men somtijds in Barbarijën gezien heeft,
zelfs tegen den Leeuw zeer moedig verdeedigen
kan; zijn er echter voorbeelden, dat de biggen van
een wild Zwijn, zich in zo verre zelfs hebben laa-
ten tam maaken, dat zij onder anderen, ook nader-
hand toen zij volwassen waren, even als de honden
hunnen meester overal volgden. Onder alle de die-
ren zijn er weinige, die zo algemeen over het aard-
rijk verspreid zijn, als het tamme Varken of zoge-
naamde Huis-zwijn, het welk, van de oudste tij-
den en onder allerlei luchtstreeken, (met uitzonde-
ring echter van eenige volkeren, die uit godsdiensti-
ge begrippen, op geneeskundige gronden steunende,
geen zwijnen-vleesch eeten mogen,) tot spijze ge-
bruikt wordt: het geen ook te minder te verwonde-
ren is, daar het zwijnen-vleesch boven alle anderen
het groote voorrecht heeft, om naamlijk gerookt
en ingezouten en daar door, zeer lang tegen bederf
te kunnen bewaard worden. Het Zwijn is onge-
meen scherp van reuk en gebruikt schier alles tot
voedzel, wat het slechts doorzwelgen kan. Van al-
le de dieren die gespleetene klaauwen hebben, werpt
de Zogge de meeste jongen.

In Amerika, werwaards men de Zwijnen uit Eu-
ropa heeft overgebragt, zijn zij voor een gedeelte
geheel verwilderd, en 't zijn deeze, die de Franschen
Cochons Marons noemen. Op Cuba worden zij meer
dan eens zo groot, als hun Europisch stam-ras zel-
ve, en op Cubogua heeft men hun zien ontäarten in
[Seite 156] een monsterachtig ras, het welk klaauwen had die
een halve span lang waren. De Chineesche Zwij-
nen, door de Fransche Cochons de Siam genaamd,
hebben kortere pooten en eenen hollen rug, die
met geen borstel-haair bezet is.

In Sweeden en Hongarijën vindt men veel, eene
verscheidenheid van zwijnen die ongespleetene klaau-
wen hebben, en aan de ouden reeds zijn bekend
geweest, ook heeft men er gezien welker klaauwen
drie vingers hadden. Over het algemeen geno-
men, worden bij dit huis-dier, door de medewer-
kende oorzaaken der ontäarting gewis nog meenig-
vuldiger en meer verwonderlijke verscheidenheden
gevonden, dan bij het volkomendste van alle huis-
dieren, den mensch zelve naamlijk. Inl.

2. S. Aethiopicus. Het Aethiopisch Zwijn.
Le Sanglier du Cap vert van buffon. The Aethio-
pian Hog. Das Emgalo.

Kent. Zagte klierachtige beursjes onder de oogen.

Vosmaer, Beschrijving en afbeelding van het Afri-
kaansche Bosch-zwijn, Amst. 1766. Buffon,
Suppl. Tom. III. Pl. II. p. 76.

Dit vreeslijk wild en leelijk dier, dat de binnen-
landen van Zuid Afrika, en ook Madagascar be-
woont, heeft een' grooten kop, een snuit wel een
hand-span breed en groote wrattige vleesch-lappen
onder de oogen.

3. S. Tajassu. Het Muskus-Zwijn. Le Pe-
cari. The Mexican Hog. Das Bisamschwein.

[Seite 157]

Kent. Geen staart; een beursje dat een soort van
muskus in zich bevat, digt bij het stuit-been.

Buffon, Tom. X. Pl. III. & IV. p. 21 Schreb.
Tab. CCCXXV.

Het Muskus- of Bisam-zwijn, dat troepsgewijze
de warmste landen van Zuid-Amerika bewoont,
is in zijne leevenswijze veel reiner dan ons Var-
ken, alhoewel het zich even als dit met worte-
len, kleine dieren en inzonderheid ook met slan-
gen voedt. Zijn vleesch is eetbaar en zelfs
zeer goed van smaak, mits echter, dat men zo
dra het dier gedood is, het beursje uit den rug
snijde, wijl het anders met den sterken Bisam-
reuk doortrokken en als dan oneetbaar wordt.
Op 't hoogst genomen, wordt het slechts 60 pon-
den zwaar.

4. S. Babirussa^(*). Het Babirousa Zwijn.
of Hoornvarken. Le Babyroussa. The Indian Hog.
Der Hirscheber.

Kent. In de bovenkaak 2 zeer groote agterwaards
omgekrulde hoek-tanden.

Seba, Thes. Tom. I. Tab. L. fig. 2. p. 80. Hist.
Nat. Tom. XII. Pl. XLVIII. p. 379. Buffon,
Suppl. Tom. III. Pl. XII. p. 91. Verg. Houtt.
I. D. II. St. bl. 274.

[Seite 158]

Men vindt dit dier op de Moluksche eilanden
en in sommige streeken van Afrika; in zijne gestalte
heeft het zo als ook de naam aanduidt, eenige over-
ëenkoomst met het Hert. Het leeft aan het wa-
ter en kan zeer goed zwemmen en onderduiken.
Tot nog toe, blijft het moeilijk te bepaalen, waar
toe de cirkelvormige groote hoek-tanden der boven-
kaak, aan het zelve dienen mogen.

X. Orde. BELLUAE.
schrik-dieren.

[Seite 159]

Deeze Orde bevat naamlijk die geweldig groote en
naar het uiterlijk aanzien, zeer logge en lompe die-
ren, welke meestal dikke voeten en eene sterke maar
dun behaairde huid hebben. Zij bestaat uit weinige
geslachten, ieder slechts van één of twéé soorten.

XXXVIII. TAPIR. DE TAPIR.

Kent. Het uiterlijk aanzien als dat van een Var-
ken; in iedere kaak 10 snij-tanden; geen hoek-tan-
den; aan de voorste voeten 4, aan de agterste 3
klaauwen.

1. T. Suillus. De Tapir, het Water-zwijn.
Le Tapir, Ie Manipouris, l'Anta, The Tapir. Der
Tapir.

Buff. Tom. XI. Pl. XLIII. p. 444 & Suppl. Tom. VI.
Pl. I. p. 1. Verg. Houtt. I. D. III. St. bl. 420.

De Tapir is het grootste van alle de land-dieren
uit Zuid-Amerika. Zijne lighaamsgestalte is als die
van een' middelmaatigen Os. Zijne kop en schenkels
zijn bijna als die van een Varken; de snuit heeft
veel van die van den Olyphant, doch is maar ee-
ne span lang en niet voorzien met een haakvormig
spits, maar echter zeer buigzaam en geschikt tot
[Seite 160] het doen van veelerlei kunst-verrichtingen. Het
dier zelve is zeer schuuw, bij dag ligt het in laage
moerassige bosschen en gaat slechts des nachts uit,
om de kost te zoeken: meestal zet het zich op zij-
ne agterpooten gelijk een Hond. Het gaat ook
gaarn te water en zwemt zeer goed.

XXXIX. ELEPHAS. DE ELEPHANT,
of OLYPHANT.

Kent. Een zeer lange grijpsnuit; geen voor-tan-
den; de bovenste hoek-tanden langer dan de ove-
rige.

1. E. Maximus. De Elephant. l'Elephant.

Buffon, Tom. XI. Pl. I. p. 1. Suppl. Tom. III.
Pl. LIX. & Tom. VI. Pl. II. Schreb. Tab.
LXXVIII. Verg. houtt I. D. I. St. bl. 419.

Dit verwonderingswaardige schepsel, wordt niet al-
leen in de middelste deelen van Afrika^(*), maar ook
in de zuidelijke van Asiën, doch voornaamlijk op Cei-
lon gevonden, en is het grootste van alle land-die-
ren, dat wel vijftien voeten hoog wordt en op zijn
twintigste jaar omtrend zeven duizend ponden weegt.
Zijne huid is ruuw, vol rimpels, op den rug bijna
[Seite 161] een duim dik, maar met dit al, zelfs voor een vliegen-
steek gevoelig en meestal graauw van kleur. Het voor-
naamste kunst-werktuig van den Elephant is zijne
tromp of snuit, die hem tot adem haalen, tot zeer
scherp te ruiken, tot brullen, tot het inzuigen van
water, het aanvatten en in den mond steeken van
zijn voeder, tot vechten, tot duizenderlei onbegrij-
pelijke kunstige verrichtingen en in de plaats van
handen dient: Hij kan dezelve ter lengte van drie
ellen uitsteeken en tot die van ééne el weder in-
trekken, aan het eind' is deeze snuit als met eenen
buigzaamen haak voorzien, waarmeede hij knoopen
en gespen los maaken, verscheidene stukken geld te
gelijk opneemen, slooten met sleutels openen, de
kleinste bloemen afplukken en veele andere kunst-
beweegingen verrichten kan. Zijn voedsel bestaat
alleenlijk uit voortbrengzelen van het planten-rijk,
zo als bij voorb. uit het loof van boomen, uit rijst
en andere gras-planten.

De Elephant houdt zich gaarne op in vochtige plaat-
sen, digt aan het water; ook zwemt hij met eene
ongemeene vaardigheid, zelfs door de snelste stroo-
men; bij de paaring zegt men, dat hij, gelijk de
meeste zoogende dieren, het wijfje bespringt. Het
pas geworpen jong, heeft omtrend de grootte van
een wild zwijn, en zuigt, niet gelijk veele gemeend
hebben, met den snuit, maar met den mond. Omtrend
het derde of vierde jaar, beginnen zo wel bij de eene
als bij de andere kunne deezer dieren, de twee groo-
te hoek-tanden, welke ons het Elpenbeen geeven,
doch die, wat hunne samenstelling betreft van de
tanden aller andere dieren afwijken, uittebotten; zij
worden wel 7 à 8 voeten lang, en zijn meer ge-
[Seite 162] boogen, naar gelang zij ouder worden: Nu en dan
heeft men er gezien die omtrend 160. ponden woo-
gen. De ouderdom der Elephanten is niet naauw-
keurig te bepaalen, waarschijnlijk echter is het dat
zij tot over de twee honderd jaaren bereiken; zij
worden op verschillende wijzen gevangen, gedeel-
telijk in kuilen, meest echter in drijf-jachten, ge-
lijk ook door middel van tamme Elephanten, die,
daar op geleerd zijnde, door de wilden worden ge-
volgd, en deeze op zulk eene wijze in bijzonder daar
toe ingerichte stallen heen lokken. In oude tijden
bediende men zig van deeze dieren veel in den oorlog,
en ofschoon zij zedert de uitvinding van het buskruid,
hier toe minder geschikt zijn, worden zij echter te-
genswoordig nog door de Indiaanen op Ceilon en
elders, na alvoorens met Opium eenigsints dronken
gemaakt te zijn, daar toe gebruikt. Thans even-
wel dienen zij meest tot last draagen, waar toe
zij door hunne groote kracht, het best geschikt
zijn, doordien zij op het minst genomen, een'
vragt van wel twee duizend ponden dragen en daar
meede hooge bergen opklouteren kunnen. Hun
gang is snel, gelijkt veel naar een korten galop, en
is tevens zoo vast, dat zij zelfs op ongebaande
weegen nimmer struikelen. Een ander en nog ge-
wichtiger voordeel, dat men van den Elephant
trekt, is het elpenbeen, het welk men sedert den
Trojaanschen oorlog^(a) tot allerlei kunstwerken
[Seite 163] gebruikt heeft. Men zegt, dat het vleesch van den
Elephant veel overeenkomst met dat van het rund-
vee heeft. Zijne gedroogde mist, wordt op Cei-
lon, in plaats van koolen gebrand en ook door de
pottebakkers onder de kleij gemengd.^(*)

XL. RHINOCEROS. DE NEUSHOORN.
De Rhinoceros.

Kent. Eén kegelvormige hoorn, die van binnen
niet hol is en op de neus zit.

1. R. Unicornis. De Asiatische Neushoorn,
De eenhoornige Rhinoceros. Le Rhinoceros d'Asie.
The Asiatic Rhinoceros. Das Asiatische Nashorn.

Kent. Eén enkele hoorn. Boven en onder vier voor-
tanden, waar van de onderste kegelvormig, de boven-
ste eenigzints gekwabt zijn, geen hoek-tanden.

Buffon Tom. XI. Pl. VII. p. 174. b. s. albini
Hist. Musculorum Corp. Hum. Tab. IV. & VIII. en
j. e. ridinger's Afbeelding 1748. uitgeg.
Verg. houtt. I. D. II. St. bl. 329.

Dit dier, dat in Oost-Indiën woont, heeft aan
het einde der bovenlip, een' snuitachtigen, zeer be-
[Seite 164] weegbaaren haak, van welken het zich tot het aanvat-
ten en opheffen van kleine dingen zeer geschikt, be-
dient. Evenwel is het over het geheel genomen,
een zeer dom dier. Zijne huid heeft het aanzien
van geplooid te zijn, en is voor het overige ruuw
en rimpelig. De hoorn die hij op den neus draagt,
is niet gelijk bij andere gehoornde dieren, aan het
been vast, maar alleen met de huid zaamen ge-
groeid. Schoon het waar is, dat de Rhinoceros
voor den Elephant de vlugt neemt, is het echter
een verkeerd voorgeven, dat er tusschen deeze die-
ren, eene als aangeboorene en altoosduurende vij-
andschap zoude plaats hebben.

2. R. Bicornis. De tweehoornige of Afri-
kaansche Rhinoceros. Le Rhinoceros d'Afrique.
Das Africanische Nashorn.

Kent. Twee hoornen voor elkander. noch voor-noch
hoek-tanden.

Buffon Suppl. Tom. VI. Pl. VI. p. 78. p. camper.
Natuurk. Verhandel. bl. 146. Tab. I. II. & III.
Vergel, houtt. I. D. II. St. p. 347. & gme-
lin in de Verhandel. der Haarl. Maatschappij.
IX. D. III. St. bl. 632.

Deeze bewoont de zuidelijke deelen van Afrika,
de Kaap de Goede Hoop enz. zijn tweede hoorn
is kleiner dan de eerste, en staat opwaards naar
het voorhoofd gericht.

XLI. HIPPOPOTAMUS. HET RIVIER-
PAARD.

Kent. De voortanden der bovenkaak zijn van el-
kander afgescheiden, de onderste buitenwaards omgebo-
[Seite 165] gen; in de onderkaak zijn de hoektanden gekromd
en schuins afgeknot:

1. H. Amphibius. Het Rivier-Paard. Le
Hippopotame. The Hippopotamus. Das Nilpferd.

Buffon Suppl. Tom. III. Pl. LXII, LXIII. vol. VI
Pl. IV, V. j. c. klockner Natuurl. Hist. van
den Hippopotamus of het Rivier-Paard, Am-
sterdam 1775. met afb. Vergel. houtt. I. D.
III. St. bl. 405.

Het Rivier-Paard wordt meenigvuldig in de zuide-
lijkste deelen van Afrika gevonden, ook trof men het
voorheen in den Nijl aan; het is een zeer lomp en log
dier, met eenen uitermaaten grooten kop, een' vrees-
lijk wijden muil, een dik lijf, en korte pooten. Wan-
neer het volwassen is, weegt het ten minsten vierd'-
half duizend pondon en heeft bijna de grootte van
den Rhinoceros. Het maakt zijn leger in digtbewas-
sene rietvelden, en voedt zich met plantgewassen
en visschen^(*). Zijn vleesch is eetbaar.

XI. Orde. PALMATA.
zwempootige.

[Seite 166]

Deeze Orde, bevat de zoogende dieren met kor-
te zwempooten, en wel

a. zulke, welker pooten waare en duidelijke
zichtbaare toonen hebben, maar welke toonen
slechts door eene zwem-huid of vlies met elkander
verbonden zijn, (pedibus proprie palmatis): en

b. andere, waarvan de pooten dik en de toonen
slechts zeer onduidelijk te bespeuren zijn, zoo
dat derzelver aanweezen bij sommigen alleen door
de nagels kenbaar is. (pedibus pinnatis): de
eerste houden zich het meest op in zoet water,
de laatste alleen in de zee.

a. Die met eene waare of volkomene zwem-huid
tusschen de toonen. (Pedibus proprie pal-
matis.)

XLII. CASTOR. DE BEVER.

Kent. De agterpooten alléén hebben eene zwem-
huid; in iedere kaak twee voortanden, van welke de
onderste eenigermaate de gedaante hebben van een
snoeijmes; geen hoektanden.

1. C. Fiber. De Bever. Le Castor. The Bea-
ver. Der Viber.

[Seite 167]

Kent. De Staart is van beide zijden plat, eivor-
mig en geschubd.

Buffon. Tom. VIII. Pl. XXXVI. schreber.
Tab. CLXXV. Vergel. houtt. I. D. II. St.
p. 410.

De Bevers bewoonen in de Noordelijke deelen
des aardbodems, die oorden, welke eenzaam en in
de nabijheid van meiren en groote rivieren gelegen
zijn. Hun fijn haair, waar meede men eenen vrij
aanmerkelijken handel drijft en het zogenaamde be-
vergeil, dat bij beide de kunne in een afzonderlijk
beursje onder den staart gevonden en als een genees-
middel gebruikt wordt, hebben hun voor den mensch
zeer belangrijk en nuttig gemaakt. Doch vooral
zijn zij beroemd geworden, door de bewonderings-
waardige kunst-drift, waar meede zij inzonderheid
op die plaatsen alwaar zij zich nog, zo als in de
binnenlanden van Kanada en elders, in groote mee-
nigte te samen schoolen, hunne vermaarde woonin-
gen beuwen. 'T is daar, dat zij zomtijds ten ge-
tale van eenige honderden aan den oever van eene
rivier of van een meir bij één gekoomen zijnde,
niet slechts boomen needervellen, deeze door mid-
del hunner tanden, tot paalen bewerken, vervolgens
naar de bepaalde plaats te water vervoeren, graf-
ten graven en dijken aanleggen, om, deeze vervoe-
ring door meerderen aantogt van water gemaklijker
te maken; maar, waar zij ook wanneer het water
hier toe te laag is, vooraf groote en bijna onver-
woestbaare dammen opwerpen, en als dan eerst ag-
ter deeze, hunne eigenlijke woonhutten bouwen, die
[Seite 168] naar gelang van het aantal der huisgezinnen, welke
dezelve bewoonen moeten, ook van verschillende
grootte, doorgaans van vier tot tien voeten diep,
meestal drie verdiepingen hoog en van boven ge-
welfd zijn; van welke de benedenste, die onder het
water is, tot een bergplaats dient om den wintervoor-
raad, uit schorsen en loof van boomen bestaande,
op te leggen en te bewaaren.

XLIII. LUTRA. DE OTTER.

Kent. Voor- en agter zwempooten. In iedere kaak
zes voor- of snijtanden, waar van de bovenste, van el-
kander afgescheiden, de onderste, bij één staan.

1. L. Vulgaris. De Otter. La Loutre. The
Otter. Die Fischotter. (Mustela Lutra linn.
Sijst. Nat. ed. XIII.)

Kent. De zoolen van de agterpooten onbehaaird.
De staart half zo lang als het lijf.

Buffon. Tom. XII. Pl. LX. p. 134. & Tom. XLII.
Pl. XLIV. p. 322. schreber. Tab. CXXVI.
A. B. Vergel houtt I. D. II. St. bl. 179.
Pl. XIV. f. I.

Over 't geheel genoomen bewoont de Otter met
ten Bever dezelfde landstreeken. Aan de oevers
graaft hij holen, die hunnen ingang onder water heb-
ben, hatende slechts eene kleine opening boven in
den grond, om daar door lucht te scheppen: gevangen
zijnde, kan men hem tam maaken, en tot vangen
van visch africhten^(a). Inl.

[Seite 169]

2. L. Marina. De Zee-Otter. La Sarco-
vienne. The Sea Otter. Der Meerotter (Mustela
Lutris linn. Syst. Nat. Ed. XIII.)

Kent. Behaairde agterpooten; de staart is niet
langer, dan een vierde van het geheele lijf.

Buff. Tom XIII. p. 319. Schreber. Tab. CXXVIII.
Cook's Voyage to the northern hemisphere. Vol.
II. Tab. XLIII. Vergel. houtt. I D. II. St.
bl. 163. en Steller in de Natuurk. Verhandel.
III. D. bl. 629.

Dit dier heeft den naam van Zee-Otter bekomen,
omdat het somtijds ook in de zee gevonden wordt,
schoon het zich nimmer verre van land begeeft,
en bij voorkeur de rivieren en zoete wateren tot
zijn verblijf verkiest. Het houdt zich inzonderheid
op, in den omtrek van Kamtschatka, en aan de daar
tegen overliggende kust van het Noord-Westlijke
Amerika tot beneden Nootka-Sound; men houdt
het vel deezer dieren dat zeer fraaij, zwart en zil-
vergraauw van kleur is, voor het kostbaarste van
alle Pelterijen, wordende voor een enkel stuk, som-
tijds wel de waarde van 270 hollandsche Guldens
betaald. De agterpooten hebben met die van het
volgende gezin, reeds veel overeenkomst.

b. Met gevinde pooten, (Pedibus pinnatis).

XLIV. PHOCA. DE ROB of ZEE-
HOND.

Kent. Uitgerekte agterpooten, samengegroeide vin-
geren. 6 voor- of snijtanden in de bovenkaak, 4 in
de onderste; de hoek-tanden staan alleen.

[Seite 170]

Dit en het volgende geslacht, bevat die eigenlijke
waare Amphibiën of dieren van beiderlei leeven,
welke onder de zoogende dieren geschikt worden, en
welker geheele lichaamsgestel ingericht is, om zo wel
in het water als op het land te kunnen leven^(*).

[Seite 171]

1. P. Vitulina. De Rob of Zeehond. Le
Veau Marin. La Phoque. The Seal. Der See-
hund/ die Rabbe/ das Seetzalb.

Kent. De kop is glad, zonder ooren; het lijf
grijsachtig.

Buffon. Tom. XIII. Pl. XLV. p. 333, Schreb.
Tab. LXXXIV. b. s. albini. Annot. Acad.
Lib. III. Cap. XV. Tab. VI. p. 64. Vergel.
houtt. I. D. II. St. bl. 14. Pl. XI f. 6.

Dit dier bewoont de Noordelijke Zeeën; het
voedt zich even ds de overige soorten van dit ge-
slacht met Zee-Wier, (Zostera maritima linn.)
gelijk ook met visschen, onder welke de haring
zijne liefste spijze is. Voor de Finlanders, gelijk
ook voor de inwooners van Kamschatka, maar bij-
zonder voor de Groenlanders en de Esquimaux is
het van eene uitneemende nuttigheid. De twee laatst-
gemelde volkeren gebruiken het vleesch tot spijze,
kleeden zich met het vel, en overtrekken daar meede
haare zomerhutten en vischbooten. Het vangen dee-
zer dieren is hunne voornaamste bezigheid, en daar in
wel ervaaren te zijn, maakt al hunnen roem, al
hun geluk uit. Inl.

2. P. Ursina. De Zee-Beer. l'Ours Marin.
The Ursine Seal. Der Seebär.

Kent. Kleine spitze ooren. Een dikke gladde hals.

Buffon. Suppl. Tom. VI. Pl. XLVII. Schreber.
Tab. LXXXII. Vergel. houtt. I. D. II. St. bl. 3.

Geduurende den Zomer houden deeze dieren bij
troepen hun verblijf op de eilanden, die in de zee
[Seite 172] van Kamschatka zo talrijk geleegen zijn; den Winter
brengen zij waarschijnlijk door, op de daaromstreeks,
doch een weinig Zuidelijker gelegene eilanden van
den stillen oceaan. Zij leeven in veelwijverij, zoo dat
ieder mannetje wel 30 tot 40 wijfjes heeft, die hij
met veel wantrouwen bewaakt en tegen zijne me-
dedingers zeer vinnig tracht te verdedigen^(*).

3. P. Leonina. (Phoca jubata linn.) De
Leeuw-Rob. De Zee-Leeuw. Le Lion Marin.
The Leonine Seal. Der Seelöwe.

Kent. Korte opstaande ooren. Op den hals maan-
haairen.

Buffon. Suppl. Tom. VI. Pl. XLVIII. p. 174.
Schreber. Tab. LXXXIII. Anson's Reize,
bl. 115. Pl. XII. Vergel. houtt. I. D. II. St.
bl. 5.

In den stillen Océaan vindt men hem overal. Hij
maakt het grootste soort uit van het Robben-ge-
slacht, wordt somtijds wel 25 voeten lang, en heeft
zijnen naam gekregen van de maanen, die eeniger-
maaten naar die van den Leeuw gelijken.

[Seite 173]

XLV. TRICHECUS. DE WALRUS.

Kent. De agterste pooten loopen in eene vin uit.
geen voortanden; de hoek-tanden der hovenkaak, staan
van de overige afgescheiden.

1. T. Rosmarus. De Noordsche Walrus.
La Morse. The Arctic Walrus. Das Walross.

Kent. In de bovenkaak zeer lange hoektanden,
die buiten de lippen uitsteeken.

Buffon. Tom. XIII. Pl. LIV. p. 358. Schreber.
Tab. LXXIX. Vergel. houtt. I. D. II. St. bl. 7.
cook, Voyage to the northern Hemisphere. vol. II.
Tab. LII.

Men vindt ze op en tusschen het drijf-ijs van den
Noord-pool, in geheele schoolen, somtijds van ëeni-
nige honderden bij elkanderen. Zij voeden zich
met zee-wier en schulp-dieren, welke zij met
hunne groote slagtanden loskrabben: Wanneer zij
willen landen, slaan zij dezelve, terwijl zij den kop
voorwaards uitsteeken, in den oever vast en trekken
vervolgens op deeze wijze het logge lijf allengskens
op het strand.

2. T. Manatus. De Zee-Koe. Le Laman-
tin. Die Seekuh.

Kent. Korte hoektanden, die door de lippen be-
dekt worden.

Buffon. Tom. XIII. Pl. LVII. p. 277. Schre-
ber. Tab. LXXX.

Dit dier dat een meer afgezonderd leven leidt
dan de voorige soorten, wordt in de zeoën van
[Seite 174] het warme waereld-deel en ook zeer veel in de rivier
Oronoco gevonden. Her heeft de grootte der bei-
de laatst voorgaande dieren, is smakelijk van vleesch
en heeft misschien rot het verdichtsel omtrent het
bestaan van Sireenen en Meerminnen gelegenheid
gegeeven.

De zoogenaamde Lapides Manati, zijn geenzints
herkomstig van dit dier, maar bestaan meestal uit
een gedeelte der buitenste gehoorwegen en het trom-
melbeen van den Walvisch^(*).

XII. Orde. CETACEA.
walvisschen.

[Seite 175]

De redenen waarom de dieren van deeze Orde
volgens hunne geheele huishouding tot de zoogende
dieren, en op verre na niet tot de visschen moe-
ten gerekend worden, zijn hier boven reeds op-
gegeeven^(*).

XLVI. MONODON. DE ZEE-ÉÉN-
HOORN.

Kent. Twéé zeer lange, rechte, spiraalvormige
tanden in de boven kaak.

1. M. Narhwal. De Narwal, de Zee-Een-
hoorn. Das See-Einhorn.

Kent. Boren op den kop twéé in elkander loopen-
de buizen, om adem te haalen.

Klein. Hist. Piscium Miss. II. Tab. II. Fig. C. Miss.
V. Tab. III. fig. a. & b.

[Seite 176]

De Zee Eenhoorn, die den noordelijken Oceaan
bewoont, heeft voorzeker twéé lange evenwijdig
vooruitsteekende tanden en wordt derhalven ten
onrechte Monodon, Monoceros of Eenhoorn ge-
naamd. Deeze tanden worden gelijk het Elpen-
been, tot allerlei kunstwerk verarbeid, en zijn door-
gaans even zo lang als het lijf zelfs van het dier,
dat 18 en soms nog meerder voeten lang is.

XLVII. BALAENA. DE WALVISCH.

Kent. Hoornachtige bladen in plaats van tanden
in de bovenkaak.

1. B. Mysticetus. De Groenlandsche Wal-
visch. La Balaine. The Wale. Der Wallfisch.

Kent. De rug ongevind.

Abbild. der Walfische/ bij homans Erven te Neuren-
berg, in het formaat van land-kaarten uitgegeven,
fig. 1. 2. verg. Houtt. I. D. III. St. bl. 442.

De Walvisch het grootste van alle bekende die-
ren, weegt over de honderdduizend ponden en be-
woont, niet alleen de zeeën om den Noordpool gelee-
gen, maar ook de zuidelijke streeken van den Atlanti-
schen Oceaan, en zelfs de stille- of zuid-zee. Die,
welke thans gevangen worden, zijn zelden meer dan
60 à 70 voeten lang; doch in voorige tijden, toen
men dezelve nog niet in eene zoo groote meenigte
vong, heeft men er aangetroffen, die niet alleen zeer
oud waren, maar ook de lengte van ruim 120 voeten
hadden. De kop die verbaazend groot is, maakt bijna
de helft van het geheele dier uit. De huid is doorgaans
[Seite 177] zwart, ofsomtijds met wit gemengd, en als gemar-
meld; ook is zij verscheide duimen dik, op sommi-
ge plaatsen zeer dun behaaird, en dikwijls met
zee-gewassen, koraalen en schulpen bezet, Aan
de bewooners der eilanden van Kamschatka, en
aan die van het Noordwestelijke Amerika, verstrekt
dit dier ter vervulling van vederlei nooddruft. Zo
maaken zij b. v. van zijne darmen hemden, van
zijne huid schoenzoolen, en van zijne peezen
koorden voor hunne boegen. De Europeaanen daar
entegen vangen de Walvisschen, (waarvan eene groote
somtijds meer dan twaalfduizend guldens waardig zijn
kan), om de traan en vooral om de baarden, van wel-
ken hij er zevenhonderd in de bovenkaak heeft, die tot
baleinen gebruikt worden, en waarvan de middelste
soms wel 20 voeten lang zijn. De beste vischtijd is
in de maand Mey, wanneer deeze dieren, dikwijls in
eene zoo groote menigte bij elkander zijn, dat men
dezelve wegens de straalen waters, die zij door hun-
ne neusgaten uitblaazen, van verre voor eene groo-
te stad met rookende schoorsteenen zoude aanzien.
op de breedte van 77 tot 79 graden, kan men in
dien tijd zomwijlen vierd'half honderd schepen tel-
len, die door verschillende natiën ter Walvisch-
vangst uitgerust, binnen twee maanden ligtelijk
eene vangst van twéé duizend visschen met zich
terug voeren.

2. B. Physalus. De Vinvisch. Le Gibbor.
The Finbachwale. Der Finnfisch.

Kent. Een vin op den rug.

Homann's Afbeeld. fig. 5 en 6. Vergel. Houtt.
I. D. III. St. bl. 477.

[Seite 178]

Rij is even lang als de voorgaande, maar veel
dunner en bewoont doorgaans dezelfde oorden;
het meest echter wordt hij in de Zuid-zee gevonden.

XLVIII. PHYSETER. DE KAZILOT.

Kent. Tanden in de onderkaak.

1. P. Macrocephalus. De dikhoofdige Ka-
zilot, De Potvisch. Le Cachelot. The Spermaceti
Whale. Der Caschelot.

Kent. De rug ongevind. De tanden omgeboogen
en aan de punten scherp.

Homann's Afbeeld. fig. 4. willughb. Pisc.
Tab. A. I. fig. 3. Vergel. houtt. I. D. III. St.
bl. 505.

De Kazilot heeft bijna de groote van den walvisch
en eenen verbaazend grooten mond, waar mede hij
Haayen, die vademen lang zijn, kan inslokken. Zij-
ne bovenkaak is zeer breed, de onderste daarentegen
zeer smal. Hij wordt bijzonder om het Walschot
(Sperma ceti) gezocht, hetwelk in de gedaante van
een melkwitte oly, deels binnen in het lijf, onder de
traan, deels en wel bij grooter hoeveelheid in afzon-
derlijke buizen, binnen den kop van dit dier gevonden
wordt, en aan de lucht bloot gesteld zijnde, tot eene half
doorzichtige talk verhardt. Onder zijne drekstoffe vindt
men ook somtijds den welriekenden graauwen Am-
ber^(*)

[Seite 179]

XLIX. DELPHINUS. DE DOLPHYN.

Kent. Tanden in beide kaaken.

1. D. Phocaena. (de Tursio van plinius.)
De Bruinvisch. Le Marsouin, le Souffleur. The
Porpus. Das Meerschwein/ der Vraunfisch.

Kent. Het lijf bijna kegelvormig, de rug breed
en gevind, de snuit eénigermaate stomp.

Klein. Hist. Pisc. Miss. II. Tab. II. fig. A. B. &
Tab. III. fig. B. Vergel. houtt. I. D. III. St.
bl. 540.

Dit soort bewoont even als het volgende, de Eu-
ropische zeeën, en wordt omtrent 8 a 9 voeten
lang. Zij leven gezelschaplijk, en komen, vooral
bij eenen aannaderenden storm, digt bij de sche-
pen.

2. D. Delphis. De Tuimel-Dolphyn, de Tui-
melaar. Le Dauphin. The Porpesse. Der Delphin/
Tümmler.

Kent. Het lijf langwerpig en bijna rolrond; de
rug gevind; de snuit dun en scherp.

Klein. L. c. Tab. III. fig. A. Vergel. houtt.
I. D. III. St. bl. 543.

Dit is de eigentlijke Dolphyn der ouden. Hij
wordt een weinig grooter dan de voorgaande soort.

[Seite 180]

3. D. Orca. De Noordkaper. De Botskop.
l'Epaulard. The Grampus. Der Nordcaper./ Der
Vutzkopf.

Kent. Op den rug één zeer hoege vin; de tanden
eenigzints kegelvormig, en een weinig omgekromd.

Homann's Afbeeld. fig. 3. Vergel. houtt.
I. D. III. St. bl. 547.

Hij wordt wel het meest in den Noordelijken
oceaan, doch ook in de Middelandsche Zee gevonden.
Hij is omtrent 20 voeten lang, en leeft in 't Noor-
den, voor het grootste gedeelte van haringen.